Əl və ayaq üşüməsi bir çox insanın gündəlik həyat keyfiyyətinə təsir edən, diqqətdən yayınsa ciddi sağlamlıq problemlərinin əlaməti ola biləcək bir haldır. Bu yazıda əl üşüməsi səbəbləri, ayaq üşüməsi səbəbləri, xroniki üşümə, anemiya və üşümə əlaqəsi, Raynaud sindromu kimi faktorlar geniş şəkildə araşdırılacaq.
Əgər siz də soyuqluq hissi və depressiya, ayaqlarda donma hissi və ya ağrısız üşümə halları ilə qarşılaşırsınızsa, bu məqalədəki məlumatlar sizə faydalı olacaq. Məqalədə həmçinin təbii yollarla əl üşüməsini azaltmaq, masaj üsulları ilə üşümənin azaldılması, təbii qidalarla istilik tənzimlənməsi, qan dövranını yaxşılaşdıran qidalar və digər üşüməyə qarşı ev üsulları kimi həll yollarından da bəhs ediləcək.
Ən əsası isə, əl və ayaq üşüməsinin qarşısını alma yolları, soyuq havada əl-ayaq qorunması, soyuq ətraf sindromu və qış aylarında bədən sağlamlığı üçün effektiv gündəlik tövsiyələr təqdim olunacaq. Məqsədimiz sizə həm məlumat vermək, həm də istiliyinizi və sağlamlığınızı qorumağa kömək etməkdir.
Əl və ayaq üşüməsinin əsas səbəbləri hansılardır?
Əl və ayaq üşüməsi hər yaşda insanda müşahidə oluna bilən və bəzən adi temperatur dəyişikliyi ilə əlaqəli görünsə də, əslində arxasında ciddi sağlamlıq problemləri dayanır. Əgər hava isti olsa belə, əlləriniz və ya ayaqlarınız daim soyuqdursa, bu artıq bədəninizin siqnal verdiyini göstərir. Bu hal tez-tez qan dövranı pozğunluğu, sinir sistemi xəstəlikləri və metabolik çatışmazlıqlarla bağlı ola bilər. Aşağıda əl və ayaq üşüməsinə səbəb olan əsas faktorlar izah edilir.
- Zəif qan dövranı
- Anemiya və dəmir çatışmazlığı
- Hipotiroidizm və qalxanabənzər vəzin fəaliyyəti
- Diabet və sinir zədələnməsi
- Raynaud sindromu
- Stress və emosional faktorlar
- Vitamin çatışmazlığı
- Yüksək və aşağı qan təzyiqi
- Damar tıxanması və xolesterol
- Dərmanlar və siqaretin təsiri
Zəif qan dövranı
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında ən çox rast gəlinən faktor zəif qan dövranıdır. Bu hal, xüsusilə ürək-damar sisteminin yoxlanılması ilə müəyyən edilə bilən xəstəliklərdən qaynaqlana bilər. Qan bədənin periferik hissələrinə – yəni əl və ayaqlara – yetərincə çata bilmədikdə bədən istiliyinin pozulması baş verir. Bu isə ayaqlarda donma hissi, soyuq əllər və ayaqlar şəklində özünü göstərir.
Qan dövranı pozğunluğu, həm də oturaq həyat tərzinin və fiziki aktivliyin azalması nəticəsində dərinləşə bilər. Siqaret və spirtli içki istifadəsi də damarların elastikliyini azaldaraq qan axışını zəiflədir. Bu vəziyyət xroniki üşümə ilə müşayiət olunur. Bəzi hallarda qan testləri ilə səbəbin müəyyən olunması lazımdır. Qan dövranının zəifləməsi ayaqlarda qan dövranı problemləri ilə nəticələnə bilər.
Bu zaman soyuq dərəcələrdə bədən müdafiəsi də zəifləyir. Həddindən artıq oturaq həyat sürmək də bu problemin əsas amilidir. Qışda bədənin soyuması ilə birlikdə bu hal daha da artır. Bəzən zəif dövran sadəcə ayaqlarda karıxma hissi ilə də özünü göstərə bilər. Erkən müdaxilə və diaqnostik müayinələr ilə səbəbin dəqiq təyini mümkündür.
Anemiya və dəmir çatışmazlığı
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında yer alan anemiya və üşümə əlaqəsi birbaşa qırmızı qan hüceyrələrinin çatışmazlığı ilə bağlıdır. Qanın oksigen daşıma qabiliyyəti zəif olduqda, toxumalar kifayət qədər istilik əldə etmir. Bu zaman əllər və ayaqlar daha çox soyuyur. Dəmir çatışmazlığı, xüsusilə qadınlarda daha çox müşahidə olunur.
Qan dövranını yaxşılaşdıran qidalar ilə bu halın qarşısını almaq mümkündür, lakin əsas səbəb mütləq araşdırılmalıdır. Əllərdə və ayaqlarda keyimə və halsızlıq bu vəziyyətin müşahidə edilən digər əlamətləridir. Qış aylarında bədən sağlamlığı zəif olduqda anemiya daha da dərinləşir.
Bu vəziyyət bədən istiliyinin pozulması ilə nəticələnir. Anemiya bəzən iltihablı xəstəliklərdə üşümə əlaməti kimi də ortaya çıxır. Xüsusilə B12 vitamini azlığı ilə müşayiət edilən hallarda vəziyyət daha ağır ola bilər. Anemiya uzunmüddətli olduqda soyuqluq hissi və depressiya yarada bilər.
Hipotiroidizm və qalxanabənzər vəzin fəaliyyəti
Əl üşüməsi səbəbləri arasında yer alan qalxanabənzər vəzinin fəaliyyəti bədənin temperatur tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Qalxanvari vəz az hormon ifraz etdikdə maddələr mübadiləsi zəifləyir. Bu zaman bədən istiliyinin pozulması baş verir və ətraflarda soyuqluq hiss olunur. Ən çox təsirə məruz qalan sahələr əl və ayaqlardır.
Qalxanabənzər vəzinin fəaliyyəti zəif olduqda həm də ümumi halsızlıq, köklük, əzələ spazmları və soyuqluq müşahidə olunur. Bu vəziyyət xüsusilə qadınlarda və yaşlılarda tez-tez rast gəlinir. Ayaqlarda qan dövranı problemləri və ayaqlarda karıxma hissi də bu halda meydana çıxa bilər. Düşük qan təzyiqi səbəbi ilə üşümə bu zaman əlavə simptom kimi görünə bilər.
Qalxanvari vəzin pozğunluğu sinir sistemi xəstəlikləri ilə də əlaqəli ola bilər. Müalicə edilməzsə xroniki üşümə şəklində davam edir. Qışda bədənin soyuması bu halı daha da artırır. Bəzi hallarda klimakterik dövr və istilik dəyişiklikləri ilə qarışdırıla bilər. Təbii qidalarla istilik tənzimlənməsi bu problemi tam həll etməsə də dəstəkləyici ola bilər.
Diabet və sinir zədələnməsi
Ayaq üşüməsi səbəbləri sırasında diabet və ayaq üşüməsi halları xüsusilə diqqətəlayiqdir. Diabet uzunmüddətli olaraq sinirlərə zərər verərək periferik sinir zədələnməsi yaradır. Bu zədələnmə nəticəsində ayaqlarda hissiyat zəifləyir və istilik düzgün qəbul olunmur. Bu, xroniki üşümə ilə nəticələnə bilər.
Sinir sistemi xəstəlikləri çərçivəsində qəbul edilən bu vəziyyət əksər hallarda diaqnostik müayinələr zamanı üzə çıxır. Zədələnmiş sinirlər ağrısız üşümə halları və ayaqlarda karıxma hissi ilə özünü göstərir. Diabetik sinir zədələnməsi ayaqlarda donma hissi, soyuqluq hissi və depressiya ilə yanaşı müşahidə olunur. Qan dövranı pozğunluğu da əlavə amil kimi bu prosesi gücləndirə bilər.
Diabetin bu fəsadı soyuq havada əl-ayaq qorunması ilə belə yüngülləşdirilə bilmir. Ətraf sinir pozuntuları və vitamin çatışmazlığı vəziyyəti daha da çətinləşdirə bilər. Diabetə bağlı ayaq üşüməsi vaxtında diaqnoz qoyulmazsa iltihablı xəstəliklərdə üşümə əlaməti formasında da inkişaf edə bilər. Diabetiklər üçün bu səbəblər əl və ayaq üşüməsinin qarşısını alma yolları baxımından erkən izlənməni zəruri edir.
Raynaud sindromu
Əl üşüməsi səbəbləri arasında xüsusi yer tutan Raynaud sindromu kiçik damarların soyuq və ya stress təsiri ilə daralması nəticəsində meydana gəlir. Bu vəziyyətdə soyuq əllər və ayaqlar ani şəkildə göyərir, uyuşur və ağrılı ola bilər. Damarların daralması bədən istiliyinin pozulması ilə nəticələnir. Bu sindrom daha çox qadınlarda və soyuq ətraf sindromu olan insanlarda müşahidə olunur.
Qış aylarında bədən sağlamlığı zəif olan şəxslərdə simptomlar daha kəskin formada üzə çıxır. Raynaud xəstələri klimakterik dövr və istilik dəyişiklikləri zamanı da tez-tez üşümə hissi yaşayırlar. Bu sindrom həmçinin autoimmun xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər. Bəzən diaqnostik müayinələr ilə başqa bir xəstəliyin simptomu olaraq da aşkarlanır. Əl və ayaqlarda ağrısız üşümə halları və rəng dəyişiklikləri müşahidə edilə bilər.
Bəzən bu sindrom tənəffüs yolları xəstəlikləri və bədən istiliyi ilə paralel inkişaf edir. Müalicə edilməzsə əllərdə və ayaqlarda keyimə və toxuma zədələnmələri baş verə bilər. Bu vəziyyət soyuq havada əl-ayaq qorunması ilə azaldıla bilər, lakin tam aradan qalxmaz. Ürək-damar sisteminin yoxlanılması bu sindromun digər amillərlə əlaqəsini müəyyənləşdirmək üçün vacibdir.
Stress və emosional faktorlar
Əl üşüməsi səbəbləri bəzən fiziki deyil, psixoloji mənşəli ola bilər. Xüsusilə stress və əllərdə üşümə arasında güclü əlaqə var. Stress zamanı adrenalinin səviyyəsi yüksəlir və damarların daralmasına səbəb olur. Bu isə qan axışını azaldır, soyuq əllər və ayaqlar meydana çıxır. Bədən istiliyinin pozulması bu zaman sinir sisteminin təsiri ilə baş verir.
Uzunmüddətli xroniki üşümə yaşayan insanlar çox vaxt diaqnostik müayinələrdə fiziki səbəb tapılmadığını görürlər. Bu zaman problem sinir sistemi xəstəlikləri yox, daha çox psixoloji faktorlar ilə bağlı olur. Soyuqluq hissi və depressiya bir-biri ilə sıx bağlıdır. Həmçinin qışda bədənin soyuması dövründə stressə bağlı üşümə daha sıx müşahidə olunur. Əl və ayaq üşüməsi psixoloji gərginlik zamanı daha kəskin formada üzə çıxır.
Qalxanabənzər vəzinin fəaliyyəti bu halda hormonal balans pozulduqda da zəifləyə bilər. İltihabi xəstəliklərdə üşümə əlaməti psixoloji vəziyyətlə daha da ağırlaşa bilər. Əgər insan ətraf sinir pozuntuları ilə yanaşı gərginlik yaşayırsa, bu əlamətlər bir yerdə daha kəskin olur. Təbii yollarla əl üşüməsini azaltmaq üçün ilk mərhələdə stressin idarə olunması tövsiyə edilir.
Vitamin çatışmazlığı
Əl üşüməsi səbəbləri arasında geniş yayılmış amillərdən biri də vitamin çatışmazlığıdır. Xüsusilə B12 vitamini azlığı sinir sisteminə və qan hüceyrələrinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. B12 çatışmazlığı nəticəsində sinir ötürülməsi zəifləyir, bu isə soyuq əllər və ayaqlar kimi simptomlara səbəb olur. Bu vəziyyət həm də bədən istiliyinin pozulması ilə nəticələnir.
Ət, süd və yumurta kimi heyvani mənşəli qidaları az qəbul edənlər bu riski daha çox daşıyır. Vegetarianlar, yaşlı insanlar və həzm problemi olanlar B12 çatışmazlığına daha çox məruz qalır. Sinir zədələnmələri ilə paralel olaraq ayaqlarda karıxma hissi də müşahidə edilə bilər. Bu da xroniki üşümə və əl və ayaq üşüməsi ilə nəticələnir. Qan dövranı pozğunluğu da vitamin çatışmazlığını ağırlaşdırır.
Təbii qidalarla istilik tənzimlənməsi və düzgün pəhriz bu halın qarşısını almaqda köməkçi ola bilər. Həmçinin bu hal ətraf sinir pozuntuları ilə birlikdə müşahidə edilə bilər. Qış aylarında bədən sağlamlığı zəif olan insanlarda bu simptomlar daha tez-tez meydana çıxır. Tənəffüs yolları xəstəlikləri və bədən istiliyi ilə yanaşı müşahidə olunduqda vəziyyət daha da ağırlaşa bilər. Masaj üsulları ilə üşümənin azaldılması bu halda da yalnız müvəqqəti rahatlıq verir.
Yüksək və aşağı qan təzyiqi
Ayaq üşüməsi səbəbləri sırasında qan təzyiqinin aşağı olması xüsusilə nəzərəçarpan rol oynayır. Düşük qan təzyiqi səbəbi ilə üşümə bədənin periferik bölgələrinə kifayət qədər qan çatmaması nəticəsində baş verir. Bu zaman orqanizm əsas həyati funksiyaları dəstəkləməyə yönəldiyindən, əl və ayaqlarda qan axını azalır. Bu isə ayaqlarda donma hissi, soyuqluq hissi və depressiya ilə müşayiət oluna bilər.
Əks halda, yüksək qan təzyiqi də damar divarlarında zədələnməyə və qan dövranı pozğunluğuna səbəb ola bilər. Bu zaman əl və ayaq üşüməsi davamlı xarakter ala bilər. Ürək-damar sisteminin yoxlanılması da vacibdir, çünki təzyiq problemləri çox vaxt bu sistemlə əlaqəlidir. Qışda bədənin soyuması zamanı təzyiq dəyişkənliyi daha da hiss olunur.
Hər iki təzyiq pozuntusu bədən istiliyinin pozulmasına səbəb olur. Ayaqlarda qan dövranı problemləri bu hallarda daha da artır. Bitki çayları ilə istilik balansı bu vəziyyətdə az da olsa dəstək verə bilər. Əllərdə və ayaqlarda keyimə də müşahidə edilən əlamətlərdəndir.
Damar tıxanması və xolesterol
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında yüksək xolesterol və damar tıxanması mühüm yer tutur. Xolesterolun damar divarlarında yığılması damarların daralmasına səbəb olur. Bu daralma qan dövranı pozğunluğu ilə nəticələnir və xüsusilə ayaqlarda soyuma hissi yaradır. Ayaqlarda qan dövranı problemləri bu zaman daha da güclənir.
Damarların tıxanması əl və ayaq üşüməsi ilə yanaşı, gəzinti zamanı ağrı və uyuşma ilə də özünü göstərir. Bu hallar əsasən qış aylarında bədən sağlamlığı zəiflədikdə daha da artır. Xroniki üşümə riski yüksəkdir, çünki damarlar istilik daşıyan qanı çatdıra bilmir. Tıxanmış damarlar soyuq əllər və ayaqlar simptomunu da gücləndirir. Qan testləri ilə səbəbin müəyyən olunması və lipid profili analizləri bu problemi vaxtında aşkar etməyə kömək edir.
Damar tıxanıqlığı bəzi hallarda iltihablı xəstəliklərdə üşümə əlaməti ilə də müşahidə olunur. Bədən istiliyinin pozulması burada da əsas nəticədir. Ayaqlarda karıxma hissi və əllərdə və ayaqlarda keyimə damar tıxanmasının ilkin xəbərçiləri ola bilər. Qan dövranını yaxşılaşdıran qidalar və sağlam həyat tərzi bu səbəblə mübarizədə dəstək verir. Bu tip üşümə halları təhlükəli fəsadlara yol aça biləcəyindən erkən diaqnoz həyati əhəmiyyət daşıyır.
Dərmanlar və siqaretin təsiri
Əl üşüməsi səbəbləri arasında çox vaxt nəzərə alınmayan, lakin mühüm rol oynayan amillərdən biri də dərman preparatları və siqaret çəkmək kimi vərdişlərdir. Bəzi dərmanlar, xüsusilə beta-blokerlər, damarları daraldaraq qan axınına mane olur. Bu isə soyuq əllər və ayaqlar problemi ilə nəticələnir.
Eyni zamanda narkotik maddələr, miqren əleyhinə dərmanlar və bəzi antidepresantlar da bədən istiliyinin pozulmasına səbəb ola bilər. Siqaretin damardaraldıcı təsiri isə bu problemin daha geniş yayılmasına səbəb olur. Siqaret istifadə edən şəxslərdə ayaqlarda qan dövranı problemləri və ayaqlarda donma hissi daha tez-tez rast gəlinir.
Qışda bədənin soyuması zamanı siqaretin təsiri daha kəskin şəkildə hiss olunur. Əl və ayaq üşüməsi halları bu şəxslərdə müalicəyə daha çətin cavab verir. Siqaret həm də ürək-damar sisteminin yoxlanılması nəticəsində aşkar edilən damar sərtliyinə səbəb olur. Ətraf sinir pozuntuları da bu halı daha da artırır.
Əl və ayaq üşüməsinin diaqnostik yolları
Əl və ayaq üşüməsi bəzən sadə soyuq havaya reaksiya kimi qiymətləndirilsə də, arxasında ciddi tibbi vəziyyətlər dayanırsa, dəqiq diaqnostika vacibdir. Bu simptom davamlı və izah olunmayan şəkildə müşahidə olunursa, həkim tərəfindən müxtəlif müayinə və analizlər tələb olunur. Aşağıdakı bölmələrdə əl və ayaq üşüməsinin səbəblərini müəyyən etməyə kömək edən əsas diaqnostik metodlar izah olunur.
1. Fiziki müayinə ilə ilkin qiymətləndirmə
Ayaq üşüməsi səbəbləri ilkin olaraq həkim tərəfindən aparılan fiziki müayinə ilə qiymətləndirilir. Bu mərhələdə həkim ayaqların və əllərin dərisini, rəngini və temperaturunu qiymətləndirir. Müxtəlif nahiyələrə toxunaraq sinir uclarında zədələnmə və ya əzələ spazmları və soyuqluq kimi hallar araşdırılır. Həmçinin ətraf sinir pozuntuları və ayaqlarda karıxma hissi kimi simptomların varlığına diqqət yetirilir.
Bu müayinə nəticəsində sinir sistemi xəstəlikləri ilə bağlı ilkin fikir formalaşa bilər. Əgər soyuq əllər və ayaqlar travmadan qaynaqlanırsa, bu mərhələdə müəyyən edilə bilər. Əl və ayaq üşüməsi olan şəxslərdə bu fiziki reaksiya bəzən toxunmaya qarşı həddindən artıq həssaslıqla müşayiət olunur. Belə hallarda daha dərinə getmək üçün əlavə testlər tələb olunur.
2. Qan analizləri ilə səbəblərin araşdırılması
Əl üşüməsi səbəbləri araşdırılarkən ən vacib diaqnostik üsullardan biri də qan analizləridir. Bu testlər vasitəsilə anemiya və üşümə əlaqəsi, qalxanabənzər vəzinin fəaliyyəti, B12 vitamini azlığı, həmçinin diabet və ayaq üşüməsi kimi problemlər ortaya çıxa bilər. Qan nümunələri bədənin oksigen daşıma qabiliyyəti, hormon səviyyələri və qlükoza miqdarını ölçmək üçün analiz olunur.
Bu nəticələr əsasında bədən istiliyinin pozulması və xroniki üşümə yaradan əsas tibbi faktorlar aşkarlana bilər. Xüsusilə vitamin çatışmazlığı və endokrin problemlər bu testlər sayəsində diaqnoz edilir. Qanda lipid səviyyələri ölçülərək yüksək xolesterol səbəbli qan dövranı pozğunluğu riski də qiymətləndirilə bilər. Həkim test nəticələrini analiz edərək, diaqnostik müayinələr əsasında fərdi yanaşma ilə plan qurur.
3. Ürək və qan dövranı sisteminin yoxlanması
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında yer alan əsas tibbi amillərdən biri də ürək və damar sistemindəki problemlərlə bağlıdır. Qan dövranı pozğunluğu ilə bağlı şübhələr olduqda, həkimlər ürək-damar sisteminin yoxlanılması üçün əlavə testlərə yönləndirir. Bu zaman elektrokardioqramma (EKQ) vasitəsilə ürəyin elektrik fəaliyyəti qiymətləndirilir. EKQ nəticələri ürəyin kifayət qədər qan pompalayıb-pompalamadığını göstərir.
Əgər şübhə periferik arter xəstəliyi üzərindədirsə, ultrasəs müayinəsi ilə damarların qan axışı vizual şəkildə yoxlanılır. Bu test ayaqlarda qan dövranı problemləri və ayaqlarda donma hissi olan xəstələr üçün xüsusilə faydalıdır. Ultrasəslə damar tıxanıqlığı, arterial darlıq və qan axınının zəifləməsi kimi hallar rahatlıqla aşkar olunur. Bu yoxlamalar vasitəsilə soyuq dərəcələrdə bədən müdafiəsi zəif olan şəxslərdə risk faktoru müəyyənləşdirilir. Beləliklə, əl və ayaq üşüməsi bu mərhələdə fizioloji əsaslarla tam izah oluna bilər.
Əl və ayaq üşüməsi zamanı evdə hansı tədbirlər görülə bilər?
Əl və ayaq üşüməsi sadəcə soyuq havanın deyil, eyni zamanda qan dövranı, maddələr mübadiləsi və sinir sistemi problemlərinin də göstəricisi ola bilər. Lakin bəzi hallarda bu problemə ev şəraitində görüləcək tədbirlərlə dəstək vermək mümkündür. Həkim diaqnozundan sonra, yardımçı tədbirlər və gündəlik həyat vərdişlərində kiçik dəyişikliklər ilə əllərin və ayaqların istiliyini qorumaq olar. Aşağıda bu məqsədlə istifadə oluna biləcək effektiv və praktik ev üsulları təqdim edilir.
- Qalın corab və əlcək geyinmək
- Yüngül fiziki hərəkətlər və ayaqları hərəkətdə saxlamaq
- Siqaretdən uzaq durmaq
- Qidalanma və dəstək əlavələri
- Stresin azaldılması və psixoloji rahatlığın qorunması
- Otaq temperaturunun artırılması və isti mühitin təmin edilməsi
- İstiləşdirici vasitələrdən istifadə (kremlər, yastıqlar və s.)
Qalın corab və əlcək geyinmək
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında ən sadə olanı ətraf mühitin temperaturudur və buna qarşı ilk tədbir istilik qorunmasıdır. Evdə qalın corab və əlcək geyinmək bədən istiliyinin pozulmasının qarşısını almağa kömək edir. Xüsusilə pambıq və ya yun materiallı corablar istiliyi daha yaxşı saxlayır. Bu üsul soyuq havada əl-ayaq qorunması üçün təsirli və təhlükəsiz yoldur. Əgər soyuqluq hissi əsasən gecə baş verirsə, yatmazdan əvvəl isti corab geyinmək faydalı ola bilər.
Bu hal əl və ayaq üşüməsinin qarşısını alma yolları arasında ən çox tövsiyə olunan üsuldur. İstiliyin qorunması həm də soyuq dərəcələrdə bədən müdafiəsini gücləndirir. Hətta əgər üşümə səbəbi başqa bir sağlamlıq problemi olsa belə, bu üsul rahatlıq gətirə bilər. Əlavə olaraq, soyuq əllər üçün nəmləndirici vasitələr istifadə edilərsə, dəri çatlamalarının da qarşısı alınır. Bu üsul gündəlik həyatın ayrılmaz vərdişi halına gətirilməlidir.
Yüngül fiziki hərəkətlər və ayaqları hərəkətdə saxlamaq
Əl üşüməsi səbəbləri arasında qan dövranı pozğunluğu mühüm rol oynayır və bu zaman hərəkət çox önəmlidir. Uzun müddət hərəkətsiz qalmaq fiziki aktivliyin azalması və ayaqlarda qan dövranı problemləri ilə nəticələnə bilər. Evdə yüngül idman hərəkətləri – məsələn, yerində yerimək, barmaq uclarında durmaq və ya sadə yoga pozaları – qan dövranını yaxşılaşdıran qidalar qədər effektiv ola bilər.
Xüsusilə bitki çayları ilə istilik balansı dəstəklənərkən eyni zamanda hərəkətlilik artırılmalıdır. Hər gün müəyyən vaxtlarda ayaqları uzadaraq dairəvi hərəkətlərlə çevirmək ayaqlarda donma hissini azaldır. Hərəkət zamanı qan axını stimullaşır, bu da istilik artımı ilə nəticələnir. Ayaqlarda karıxma hissi və uyuşma da bu yolla azaldıla bilər. Əgər şəxsdə sinir sistemi xəstəlikləri yoxdur və əzələ zədələnməsi müşahidə olunmursa, bu üsul tövsiyə olunur.
Siqaretdən uzaq durmaq
Ayaq üşüməsi səbəblərindən biri də siqaretin damardaraldıcı təsiri ilə bağlıdır. Siqaret istifadə edən şəxslərdə qış aylarında bədən sağlamlığı daha həssas olur. Hətta diaqnostik müayinələr nəticəsində damar tıxanıqlığı aşkar olunmasa belə, nikotinin təsiri ilə bədən istiliyinin pozulması baş verir. Siqareti tərgitmək soyuqluq hissi və depressiya ilə birlikdə olan hallarda da fayda verir.
Eyni zamanda iltihablı xəstəliklərdə üşümə əlaməti olan şəxslərdə də siqaret vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Bu səbəblə təhlükəsiz və təbii yollarla əl üşüməsini azaltmaq üçün ilk addım nikotindən uzaq durmaqdır. Həkim nəzarətində nikotindən azad olma proqramları bu prosesdə dəstək ola bilər.
Qidalanma və dəstək əlavələri
Əl üşüməsi səbəbləri bəzən vitamin çatışmazlığı, anemiya və üşümə əlaqəsi ilə əlaqəlidir. Bu halda dəmir, B12 vitamini və fol turşusu kimi maddələrin qəbulu vacibdir. Bu mikroelementlər qanın oksigen daşıma qabiliyyətini artırır və qan dövranı pozğunluğu ilə mübarizədə əhəmiyyətli rol oynayır. Həkim tövsiyəsi ilə bu əlavələrdən istifadə edilməlidir.
Eyni zamanda təbii qidalarla istilik tənzimlənməsi üçün bol tərəvəz, tam taxıl, qırmızı ət və dəniz məhsulları ilə qidalanmaq tövsiyə olunur. Sağlam pəhriz həm qalxanabənzər vəzinin fəaliyyəti, həm də hipotiroidizm səbəbli üşümənin qarşısını almaqda rol oynaya bilər. Qan dövranını yaxşılaşdıran qidalar – qoz, zeytun yağı, balıq, yulaf – həm damar sağlamlığını dəstəkləyir, həm də istilik balansını qoruyur. Ayaqlarda donma hissi olan şəxslərdə pəhriz müalicəsi simptomları yüngülləşdirə bilər.
Stresin azaldılması və psixoloji rahatlığın qorunması
Əl üşüməsi səbəbləri arasında psixoloji faktorlar az qala fiziki səbəblər qədər təsirlidir. Psixoloji gərginlik soyuqluq hissi və depressiya ilə müşayiət oluna bilər. Xüsusilə qış aylarında bədən sağlamlığı zəiflədikdə stressə qarşı həssaslıq artır. Ev şəraitində stressin azaldılması üçün meditasiya, nəfəs məşqləri və rahatladıcı musiqi tövsiyə olunur. Günlük planlama və fiziki aktivlik də psixoloji gərginliyi azaldır.
Təbii yollarla əl üşüməsini azaltmaq üçün stressi minimuma endirmək vacibdir. Rahat və sakit mühit bədən istiliyinin pozulması ilə bağlı əlamətləri də azalda bilər. Stress azaldıqca həm sinir sistemi xəstəlikləri, həm də ətraf sinir pozuntuları kimi əlavə faktorların təsiri zəifləyir. Ümumilikdə psixoloji rahatlıq əl və ayaq üşüməsinin qarşısını alma yolları arasında ən çox gözardı edilən, lakin mühüm rol oynayan faktordur.
Otaq temperaturunun artırılması və isti mühitin təmin edilməsi
Əl üşüməsi səbəbləri yalnız daxili orqanlardan qaynaqlanmır, bəzən sadəcə ətraf mühitin temperaturu yetərsiz olduğu üçün yaranır. Qışda bədənin soyuması bu səbəblə daha çox müşahidə edilir. Ətraf temperaturu artırmaq üçün otaqda qızdırıcı cihazlardan istifadə etmək tövsiyə olunur. Eyni zamanda, isti yorğanlardan və əlavə geyim qatlarından istifadə edərək bədəni istilikdə saxlamaq mümkündür.
Əgər əl və ayaq üşüməsi xüsusilə gecə saatlarında daha çox hiss edilirsə, yataq otağının istiliyini tənzimləmək faydalı olar. Soyuq havada əl-ayaq qorunması üçün ətrafın temperaturu qədər vacib başqa faktor yoxdur. Ətrafın isti olması qan axışını da sürətləndirə bilər. Beləliklə, sadə görünməsinə baxmayaraq, bu tədbir əl və ayaq üşüməsinin qarşısını alma yolları arasında vacib yer tutur.
İstiləşdirici vasitələrdən istifadə (kremlər, yastıqlar və s.)
Əl üşüməsi səbəbləri istənilən tibbi və ya funksional səbəbdən qaynaqlansa da, istiləşdirici kremlər və əllər üçün istilik yastıqları vasitəsilə simptomlar azaldıla bilər. Bu cür vasitələr dəridə qan dövranını stimullaşdıraraq istilik hissini artırır. Xüsusilə periferik sinir zədələnməsi olan şəxslərdə bu tip vasitələr müvəqqəti rahatlıq verir. Termal balzamlar və efir yağları ilə hazırlanmış kremlər qan axışını təşviq edir. Üşüməyə qarşı ev üsulları arasında bu üsul tez təsir göstərən metod hesab olunur.
Əl və ayaqların isti suda saxlanılması və ya yüngül masaj da bu kateqoriyaya daxildir. Masaj üsulları ilə üşümənin azaldılması həm sinir uclarını aktivləşdirir, həm də bədəni rahatladır. Bəzi istilik yastıqları elektrikli, digərləri isə mikrodalğada qızdırılan tərkiblidir. Nəticə olaraq, bu vasitələr təhlükəsiz və dərmansız həll yolu kimi xüsusilə evdə istifadə üçün əlverişlidir.
Ayaqlarınız soyuq olarsa nə vaxt həkimə müraciət etməlisiniz?
Ayaq üşüməsi bəzən ətraf mühitə uyğun normal reaksiya sayılsa da, bu hal uzunmüddətli davam etdikdə və digər simptomlarla müşayiət olunduqda artıq sadə bir vəziyyət hesab edilmir. Əgər evdə görülən tədbirlərə baxmayaraq ayaqların istiliyi bərpa olunmursa və narahatedici əlamətlər yaranırsa, həkimə müraciət vacibdir. Aşağıdakı hallardan biri və ya bir neçəsi sizdə müşahidə olunursa, mütləq şəkildə mütəxəssis yardımı almalısınız.
- Ayaqlarda və barmaqlarda sağalmayan yaralar varsa
- Davamlı və izah olunmayan yorğunluq hissi yaşanırsa
- Bədən çəkisində ani artım və ya azalma müşahidə olunursa
- Dəridə qızartı, soyulma və ya qalınlaşma meydana gəlirsə
- Ayaqlarda əzələ və oynaq ağrıları varsa
- Bədən temperaturunda yüksəlmə, yəni qızdırma varsa
- Ayaqlarda keylik, karıncalanma və hissizlik baş verirsə
- Dəri toxunduqda soyuq olmasa belə, içdən gələn soyuqluq hissi varsa
- Ayaqlarda rəng dəyişikliyi və ya bənövşəyi rəngə çalmaq müşahidə olunursa
- Ayaqlarda titrəmə, spazm və ya kramp halları tez-tez təkrarlanırsa
- Soyuqluq hissi ilə yanaşı balans pozğunluğu və ya başgicəllənmə yaşanırsa
- Əvvəllər müşahidə olunmayan əlamətlərin ardıcıl və artan şəkildə meydana gəlməsi halında
Bu hallar, əl və ayaq üşüməsi arxasında ciddi tibbi səbəblərin dayandığını göstərə bilər və vaxtında müdaxilə edilməzsə daha ağır nəticələr doğura bilər.
Əl və ayaq üşüməsi haqqında tez-tez verilən suallar
Əl və ayaq üşüməsi hansı hallarda təhlükəli ola bilər?
Əl üşüməsi səbəbləri sadəcə ətraf mühitlə bağlı deyilsə və uzunmüddətli davam edirsə, bu vəziyyət təhlükəli xəstəliklərin xəbərçisi ola bilər. Xüsusilə iltihabi xəstəliklər və üşümə birlikdə müşahidə olunursa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Əl üşüməsi səbəbləri ilə sinir sistemi xəstəlikləri arasında əlaqə varmı?
Əl üşüməsi səbəbləri arasında sinir sistemi xəstəlikləri mühüm yer tutur, çünki periferik sinir zədələnməsi hissiyatın və istiliyin azalmasına səbəb ola bilər. Bu hal xüsusilə diabetik neyropatiya və sinir ötürülməsi pozğunluqlarında müşahidə olunur.
Ayaq üşüməsi səbəbləri anemiya ilə əlaqəli ola bilərmi?
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında anemiya da yer alır, çünki qanda oksigen daşıyan hüceyrələrin azalması bədənin periferik hissələrini soyuda bilər. Bu vəziyyət xüsusilə dəmir çatışmazlığı olan insanlarda tez-tez rast gəlinir.
Əl və ayaq üşüməsi hər zaman xəstəlik əlamətidirmi?
Əl üşüməsi səbəbləri bəzən normal fizioloji reaksiyalarla bağlı ola bilər, lakin bu hal davamlı və səbəbsizdirsə, tibbi yoxlama tələb olunur. Ayaqlar üçün yun corablar kimi istilik qoruyucu vasitələr bu hallarda müvəqqəti rahatlıq təmin edə bilər.
Əl və ayaq üşüməsi üçün hansı qan testləri aparılır?
Əl üşüməsi səbəbləri araşdırılarkən tam qan analizi, B12 vitamini səviyyəsi və qalxanabənzər hormon testi kimi müayinələr aparılır. Bu testlər üşümənin arxasında yatan anemiya, hipotiroidizm və digər sistemik problemləri aşkara çıxara bilər.
Əl üşüməsi səbəbləri psixoloji faktorlarla əlaqəli ola bilərmi?
Əl üşüməsi səbəbləri yalnız fiziki deyil, psixoloji faktorlarla da əlaqəli ola bilər. Uzunmüddətli stress və gərginlik damarların sıxılmasına səbəb olaraq qan dövranını zəiflədə və üşüməyə yol aça bilər.
Ayaq üşüməsi səbəbləri qış aylarında niyə artır?
Ayaq üşüməsi səbəbləri qış aylarında daha da kəskinləşir, çünki aşağı temperatur damarların daralmasına səbəb olur. Bu zaman qan axını zəifləyir və istiliyin periferik ətraflara çatması çətinləşir.
Hansı vitamin çatışmazlığı ayaqların soyuqlamasına səbəb olur?
Ayaq üşüməsi səbəbləri arasında B12 vitamini çatışmazlığı və dəmir azlığı başlıca rol oynayır. Bu vitamin sinir sistemi və qan hüceyrələrinin sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Soyuq əllər və ayaqlar yalnız soyuq havadanmı qaynaqlanır?
Əl üşüməsi səbəbləri hər zaman soyuq hava ilə əlaqəli olmaya bilər. Hormonal pozğunluqlar, qan azlığı və sinir zədələnmələri kimi daxili faktorlar da üşüməyə səbəb ola bilər.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə əl və ayaq üşüməsi nədən baş verir?
Ayaq üşüməsi səbəbləri uşaqlarda və yeniyetmələrdə bəzən normal inkişaf dövrlərində bədənin istilik tənzimlənməsinin tam formalaşmaması ilə əlaqəlidir. Lakin əgər bu hal davamlı və narahatedici olarsa, həkimə müraciət olunmalıdır.
Əl və ayaq üşüməsi ilə müşayiət olunan hansı digər simptomlara diqqət yetirilməlidir?
Əl üşüməsi səbəbləri ilə birlikdə keyimə, karıncalanma, rəng dəyişiklikləri və ağrı kimi əlamətlər də varsa, bu, sinir və qan dövranı problemlərindən xəbər verə bilər. Bu cür simptomlar varsa, gecikmədən mütəxəssisə müraciət edilməlidir.
Əl və ayaq üşüməsinin qarşısını almaq üçün gündəlik həyat tərzində nələr dəyişdirilməlidir?
Əl üşüməsi səbəbləri gündəlik vərdişlərlə birbaşa bağlı ola bilər, buna görə də aktiv həyat tərzi, düzgün qidalanma və stressin azaldılması tövsiyə olunur. Hipoqlikemiya və üşümə əlaqəsi olan şəxslər isə şəkər səviyyəsinə diqqət etməli və yemək rejimini buna uyğun tənzimləməlidirlər.
