Xərçəng Xəstəliyi Nədir? Əlamətləri, Səbəbləri və Müalicəsi

Xərçəng xəstəliyi son illərdə dünya üzrə ölüm səbəbləri arasında ön sıralarda yer almağa davam edir. Xərçəng simptomları erkən mərhələlərdə fərqli ola bilər, buna görə də erkən müayinənin əhəmiyyəti böyükdür. Xərçəng statistikası xəstəliyin yayılma sürəti və müalicə metodlarının effektivliyi haqqında mühüm məlumatlar təqdim edir. Bu yazıda xərçəngin profilaktikası, xərçəng müalicə üsulları, xərçəng risk faktorlarının azaldılması və xərçəngdən qorunma yolları kimi mövzuları əhatə edəcəyik. Xərçəng xəstələrinə psixoloji dəstək və xərçəng xəstələri üçün tövsiyələr mövzusunda da müzakirələr olacaq ki, bu da müalicə prosesini asanlaşdırmaq və həyat keyfiyyətini yüksəltmək üçün faydalıdır. 

Xərçəng xəstəliyi nədir?

Xərçəng xəstəliyi bədənin hüceyrələrinin nəzarətsiz şəkildə böyüyüb yayıldığı bədxassəli şişlər yaradan bir sağlamlıq problemidir. Bu şişlər xərçəngin mərhələləri və inkişafı əsasında fərqli yerlərə yayıla bilər. Xərçəngin yaranma səbəbləri müxtəlifdir və bunlar arasında siqaret, düzgün qidalanmama və fiziki aktivliyin azlığı kimi risk faktorları mövcuddur. Xərçəngin erkən diaqnostikası müalicə prosesində çox mühüm rol oynayır və xərçəngin öncədən qarşısını alma üçün mütəmadi müayinələr tövsiyə edilir.

Xərçəngin əlamətləri 

Xərçəng xəstəliyi müxtəlif orqanlarda bədxassəli şişlərin yaranmasına səbəb olur. Bu şişlər əksər hallarda xərçəngin erkən diaqnostikası üçün əhəmiyyətli olan müəyyən xərçəng əlamətləri ilə özünü göstərir. Xərçəngin simptomları xəstəliyin növünə, inkişaf mərhələlərinə və orqanların yerləşdiyi bölgəyə görə fərqlənə bilər. Erkən mərhələdə xərçəngin əlamətləri bəzən qeyri-spesifik ola bilər, buna görə də xərçəngdən qorunma yolları və erkən müayinənin əhəmiyyəti çox vacibdir. Aşağıda ən çox rast gəlinən xərçəng simptomları verilmişdir:

• Ayaqyoluna tez-tez getmək 
• Süd vəzisində dəyişikliklər 
• Saç tökülməsi 
• Dəridə, xal və ziyillərdə dəyişikliklər 
• Nəcisdə qan 
• Limfa düyünlərində şiş olarsa 
• Udqunmada çətinlik və səs qısıqlığı 
• Qarında şişlik və gərginlik hissi 
• Dırnaq üzərində cızıqlar 
• Qəfildən arıqlamısınzısa 
• Dəri rəngində dəyişiklikləri 
• Keçməyən yorğunluq
• Mədə yanması 
• Ağızda dəyişikliklər 
• Keçməyən yüksək temperatur 
• Öksürmək və qanlı bəlğəm 
• Yeməkdən sonra həzm problemi 
• Xərçəng olan orqan nayihəsində ağrı və dəyişikliklər 
• Menstruasiya dövrü olmadığı halda qanaxmaların olması 

Xərçəng xəstəliyinin səbəbləri

Xərçəngin yaranma səbəbləri müxtəlif amillərin birləşməsindən ibarətdir. Bəzi hallarda bu amillər irsi faktorlardan, bəzən isə həyat tərzindən, ətraf mühitdən və digər faktorlar səbəbilə meydana gəlir. Xərçəngin erkən diaqnostikası və müalicəsi risk faktorlarının bilinməsi və onların qarşısının alınması ilə mümkündür. Yaşlılarda xərçəngin riski orqanizmin immun sisteminin zəifləməsi və hüceyrə təmirinin yavaşlaması səbəbindən daha yüksəkdir. Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri haqqında ətraflı məlumat əldə etmək üçün aşağıda qeyd olunan risk amillərini nəzərdən keçirək.

Siqaret çəkmə 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında siqaret çəkmək ən çox məlum olan risk faktorudur. Siqaret və xərçəng arasındakı əlaqə çox güclüdür. Siqaretin tərkibindəki zəhərli maddələr bədxassəli şişlərin inkişafına səbəb olur, xüsusilə ağciyər xərçəngi riskini artırır. Siqaretin tərkibindəki katran, benzen və arsenik kimi maddələr hüceyrə strukturunu pozaraq xərçəngin simptomlarını və xərçəngin mərhələlərini sürətləndirir. Siqaret, həmçinin digər xərçəng növlərinin, məsələn, qaraciyər xərçəngi və dodaq xərçəngi riskini artırır. Xərçəngin müalicəsi siqaret çəkmə vərdişini dayandırdıqdan sonra daha effektiv ola bilər. Xərçəng xəstələri üçün tövsiyələr arasında siqaretin dayandırılması əsas yer tutur. Xərçənglə mübarizə yolları arasında bu vərdişin azaldılması həyat keyfiyyətini artırmağa kömək edir.

Həddindən artıq spirt istehlakı 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında həddindən artıq spirt istehlakı mühüm risk faktorudur. Alkoqol bədənin hüceyrə strukturlarını zədələyərək bədxassəli şişlərin inkişafını sürətləndirir. Spirtli içkilərin çox istifadəsi, xüsusilə qaraciyər xərçəngi və ağız xərçəngi ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin risk faktorları arasında alkoqolun daşıdığı zərərli təsir, xüsusən uzunmüddətli istifadədə daha çox görünür. Xərçəngin öncədən qarşısını alma və müalicə edilməsi üçün alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq çox vacibdir. Alkoqolun azaldılması xərçəngin müalicə üsulları ilə əlaqəli faydalı nəticələr verə bilər. Xərçəngin təsirləri və müalicə müddətində daha sağlam həyat tərzi seçmək faydalıdır.

Zərərli günəş şüalarına həddindən artıq məruz qalma 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında zərərli günəş şüalarına həddindən artıq məruz qalma yer alır. Ultrabənövşəyi (UV) şüalar bədxassəli şişlərin inkişafına səbəb ola bilər, xüsusən də uzun müddət günəşdə qorunmadan qalmaq. Xərçəngin səbəbləri arasında günəş şüalarının təsiri ilə malinoma və ağciyər xərçəngi riskinin artması diqqətə alınır. Bu səbəbdən xərçəngin profilaktikası üçün günəşdən qorunmaq və UV şüalarına məruz qalmağı minimuma endirmək vacibdir. Xərçəngin erkən diaqnostikasını təmin etmək və xərçəngin müalicəsi prosesini asanlaşdırmaq üçün günəşə həddindən artıq məruz qalmaqdan çəkinmək lazımdır. Dəri rəngində dəyişikliklər və xərçəngin təsirləri kimi əlamətləri erkən vaxtlarda müayinə etmək vacibdir. 

Həddindən artıq rentgen şüalarına məruz qalma 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında rentgen şüalarına həddindən artıq məruz qalma da əhəmiyyətli bir amildir. İonlaşdırıcı radiasiya bədxassəli şişlərin inkişafına səbəb ola bilər və bu ağciyər xərçəngi, qaraciyər xərçəngi və digər növ xərçənglərə yol aça bilər. Xərçəngin erkən diaqnostikasını təmin etmək üçün rentgen müayinələri vacib olsa da, bu müayinələrin həddindən artıq istifadəsi xərçəng riskini artırır. Xərçəngin müalicəsi zamanı rentgen şüalarına məruz qalma miqdarı diqqətlə izlənilməlidir. Xərçəngin profilaktikası üçün yalnız müvafiq ehtiyac olduqda rentgen müayinələri həyata keçirilməlidir. Xərçəngin təsirləri belə radiasiyaya məruz qalma zamanı daha ağır olur.

Genetik amil 

Xərçəngin yaranma səbəbləri arasında genetik amil mühüm rol oynayır. Ailə üzvlərində xərçəng xəstəliyi olan insanlar daha çox risk altındadır. Xərçəngin genetik faktoru irsi olaraq keçə bilər, bu da xərçəngin mərhələlərini daha sürətlə inkişaf etdirə bilər. Məsələn, BRCA1 və BRCA2 genləri ilə əlaqəli döş xərçəngi və yumurtalıq xərçəngi riskləri daha yüksəkdir. Genetik amillərdən xəbərdar olmaq xərçəngin erkən diaqnostikasını asanlaşdırır və bu müalicənin uğurla nəticələnməsinə kömək edir. Xərçənglə mübarizə yolları arasında genetik testlərə əsaslanan müalicə üsulları inkişaf etdirilir. Genetik amilləri nəzərə alaraq daha fərdi yanaşma tətbiq etmək mümkündür.

Kimyəvi maddələrin təsiri 

Xərçəngin yaranma səbəbləri arasında bəzi kimyəvi maddələr yer alır. Asbest, benzin, qatran və boyalar kimi zərərli kimyəvi maddələr xərçəngin inkişafına səbəb ola bilər. Bu maddələrin bədənə nüfuz etməsi, xüsusən də uzun müddət davam edən məruz qalma nəticəsində xərçəngin simptomlarını və xərçəngin mərhələlərini şiddətləndirə bilər. Asbestin istifadəsi ağciyər xərçəngi və plevra xərçəngi riskini artırır. Həmçinin, kimyəvi maddələrin təsiri ilə qaraciyər xərçəngi, bağırsaq xərçəngi və digər növ xərçənglər meydana gələ bilər. Xərçəngin müalicəsi zamanı bu maddələrə məruz qalmanın təsiri diqqətlə izlənilməli və müvafiq qorunma tədbirləri alınmalıdır. Bu cür mühitlərdə çalışanlar üçün xüsusi mühafizə avadanlıqlarının istifadəsi məsləhət görülür.

Havanın çirklənməsi 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında havanın çirklənməsi də yer alır. Çirklənmiş hava, xüsusən də azot dioksid və karbon dioksid bədxassəli şişlərin inkişafını sürətləndirə bilər. Bu səbəbdən xərçəngin risk faktorları arasında havanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması da əhəmiyyətlidir. Çirklənmiş hava ağciyər xərçəngi riskini artırır və digər orqanlarda da metastaza səbəb ola bilər. Xərçəngin sosial təsirləri və müalicə müddətində havanın təmizlənməsi və yaşanacaq mühitin yaxşılaşdırılması çox vacibdir. Xərçəngdən qorunma yolları arasında ətraf mühitin qorunması da yer alır. Bu xərçəngin profilaktikası üçün vacib addımdır.

Radiasiyaya məruz qalma 

Xərçəngin yaranma səbəblərindən biri də radiasiyaya məruz qalmadır və xüsusilə yüksək dozada radiasiya şüalarına məruz qalan insanlar üçün risklidir. İonlaşdırıcı radiasiya hüceyrə və genetik materialın zədələnməsinə səbəb olaraq bədxassəli şişlərin inkişafına şərait yaradır. Xərçəngin mərhələləri bu cür məruz qalma ilə daha sürətli inkişaf edə bilər. Xərçəngin erkən diaqnostikasını təmin etmək və xərçəngin müalicəsi zamanı radiasiya şüalarının təsirini izləmək vacibdir. Yüksək dozalarda radiasiya xüsusilə ağciyər xərçəngi, qalxanabənzər vəz xərçəngi və dəri xərçəngi kimi növləri tətikləyə bilər. Xərçəngin öncədən qarşısını alma və bu riskləri azaltmaq üçün radiasiya ilə bağlı müvafiq qoruyucu tədbirlər alınmalıdır. 

Pis qidalanma vərdişləri 

Xərçəngin yaranma səbəbləri arasında pis qidalanma vərdişləri də mühüm rol oynayır. Yağlı qidalar və yanmış yağlar xüsusilə bağırsaq xərçəngi və mədə xərçəngi ilə əlaqələndirilir. Uzun müddət düzgün qidalanmama orqanizmin immun sistemini zəiflədir və bədənin xəstəliklərə qarşı müqavimətini azaldır. Xərçəngin risk faktorlarının azaldılması üçün balanslı və sağlam qidalanma vacibdir. Yodla zəngin olmayan qidalar və çox miqdarda qırmızı ət istehlakı da xərçəng riskini artıran faktorlardır. Ayrıca, emal olunmuş ətlər, xüsusən kolbasa və bekon qaraciyər xərçəngi və bağırsaq xərçəngi kimi xəstəliklərə səbəb ola bilər. Sağlam həyat tərzi xüsusən düzgün qidalanma və fiziki aktivlik xərçəngdən qorunmaq üçün vacibdir. 

Stress 

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında stress da mühüm rol oynayır, çünki uzun müddət davam edən yüksək stress vəziyyəti bədənin hormonal balansını pozur və immun sistemini zəiflədir. Stress və xərçəng arasında birbaşa əlaqə olmamaqla yanaşı, stress orqanizmə əlavə yük gətirərək digər risk faktorlarını artırır. Xərçəngin simptomları arasında keçməyən yorğunluq və stress nəticəsində yaranan psixoloji problemlər inkişaf edə bilər. Xərçəngin təsirləri stressin idarə olunmadığı hallarda daha ağır olur və müalicə müddətini çətinləşdirə bilər. Xərçəng xəstələrinə psixoloji dəstək sağalma prosesində stressin azalmasına kömək edə bilər.

Piylənmə və fiziki hərəkətsizlik 

Xərçəngin yaranma səbəbləri arasında piylənmə və fiziki hərəkətsizlik də əhəmiyyətli amillərdir. Aşırı bədən çəkisi xüsusilə qarın piylənməsi bağırsaq xərçəngi və məmə xərçəngi riskini artırır. Xərçəngin risk faktorları arasında fiziki hərəkətsiz həyat tərzi də vacib bir amildir, çünki bu bədənin immun sistemini zəiflədir və hüceyrə bölünməsini sürətləndirir. Fiziki aktivlik və xərçəng arasındakı əlaqələr göstərir ki, müntəzəm idman etmək bədənin qoruyucu mexanizmlərini gücləndirir və xərçəngin mərhələlərini ləngidir. Xərçəngin profilaktikası üçün fiziki aktivlik həyatın tərkib hissəsinə çevrilməlidir. Piylənmə və fiziki hərəkətsizlik nəticəsində bədəndəki hormonlar da pozulurlar, bu da xərçəngin yaranmasına şərait yaradır. Xərçəngin müalicəsi və xərçəngdən qorunma yolları arasında düzgün qidalanma və fiziki aktivliyin artırılması vacibdir.

İmmunitet sisteminin zəifləməsi 

Xərçəngin yaranma səbəbləri arasında immunitet sisteminin zəifləməsi də mühüm rol oynayır. Xərçəngin genetik faktoru və bəzi xəstəliklər immunitet sistemini zəiflədir, bu da orqanizmin xərçəng hüceyrələri ilə mübarizə qabiliyyətini azaldır. İmmunitet sisteminin zəifləməsi nəticəsində bədxassəli hüceyrələr daha sürətlə yayılmağa başlayır və metastaz riski artır. Kimyaterapiya və radioterapiya kimi müalicə üsulları immun sistemini daha da zəiflədə bilər. Xərçəngin müalicəsi zamanı immunitet sistemini gücləndirən vasitələr istifadə olunur və xərçəng xəstələrinə dəstək qrupları da bu baxımdan vacibdir. Xərçəngin təsirləri immuniteti zəif olan şəxslərdə daha ağır ola bilər. Buna görə də xərçəngin erkən diaqnostikası və müalicəsi zamanı immunitetin möhkəmləndirilməsi önəmli bir addımdır.

Çox miqdarda qırmızı ət və kolbasa istehlakı

Xərçəng xəstəliyinin yaranma səbəbləri arasında çox miqdarda qırmızı ət və kolbasa, həmçinin bekon kimi emal olunmuş ətlər yemək də yer alır. Xərçəngin simptomları xüsusilə bağırsaq xərçəngi və qaraciyər xərçəngi ilə əlaqələndirilir. Bekon kimi emal olunmuş ətlər təbii ki, xərçəng riskini artırır, çünki bu cür ətlərdəki nitratlar və konservantlar hüceyrə strukturlarını zədələyərək bədxassəli şişlərin inkişafına səbəb olur. Xərçəngin müalicəsi zamanı qırmızı ət və emal olunmuş ətlərdən uzaq durmaq müalicənin effektivliyini artıra bilər. Xərçəngdən qorunma yolları arasında bu cür qidaların istehlakının məhdudlaşdırılması vacibdir. Xərçəngin öncədən qarşısını alma və sağlam həyat tərzi sürmək xərçəngin inkişafına mane ola bilər. 

Xərçəngin fərqli növləri 

Xərçəng xəstəliyi müxtəlif orqanlarda və toxumalarda meydana gələn bədxassəli şişlər nəticəsində inkişaf edən bir xəstəlikdir. Xərçəngin çox sayda növü mövcuddur və hər biri özünəməxsus simptomlara, səbəblərə və müalicə üsullarına malikdir. Xərçəngin erkən diaqnostikası və müalicəsi xəstəliyin növündən asılı olaraq fərqli yanaşmalar tələb edir. Bu yazıda ən çox qarşılaşılan xərçəng növləri haqqında ətraflı məlumat əldə edəcəksiniz.

Ağciyər xərçəngi

Ağciyər xərçəngi xərçəngin ən ölümcül növlərindən biridir və xərçəng xəstəliyi arasında yüksək ölüm nisbətinə malikdir. Əksər hallarda siqaret çəkmək və ağciyərdə şişlər nəticəsində yaranır. Ağciyər xərçəngi ilkin mərhələlərdə heç bir xərçəng əlamətləri vermir, ancaq irəliləyən mərhələlərdə öksürək, qanlı bəlğəm və nəfəs darlığı kimi xərçəng simptomları ortaya çıxır. Xərçəng diaqnozu ağciyər xərçəngi üçün çətin ola bilər, buna görə də erkən müayinə və müntəzəm testlər çox vacibdir. Xərçəng müalicəsi arasında kimyaterapiya, radioterapiya və immunoterapiya mövcuddur. Xərçəngin mərhələləri düzgün müəyyənləşdirildikdə müalicə daha effektiv olur. Metastaz mərhələsinə keçmiş ağciyər xərçəngi xərçəngin risk faktorları arasında olan digər orqanlara da yayıla bilər.

Mədə xərçəngi

Mədə xərçəngi ümumiyyətlə xərçəngin yaranma səbəbləri arasında pis qidalanma, xüsusilə yağlı qidalar və yanmış yağlar ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin simptomları arasında mədə ağrıları, iştaha itməsi, qarında şişlik və nəcisdə qan kimi əlamətlər yer alır. Mədə xərçəngi müalicə oluna bilən bir xəstəlik olsa da, diaqnoz qoyulmadan əvvəl mədədə yayılan bədxassəli şişlər artıq orqanizmin digər hissələrinə təsir edə bilər. Xərçəngin müalicəsi mədə xərçəngi üçün kimyaterapiya və ya radioterapiya ilə həyata keçirilə bilər. Xərçəngin mərhələləri irəlilədikcə müalicə metodları daha invaziv hala gəlir. Xərçəngin erkən diaqnostikası mədə xərçənginin sağalma şanslarını artırır. Xərçəngin təsirləri arasında iştaha itməsi və ağırlaşmalar ortaya çıxa bilər, bu da xəstənin ümumi sağlamlığını zəiflədir.

Qan xərçəngi (leykemiya)

Qan xərçəngi və ya leykemiya xərçəng növləri arasında xüsusi bir yer tutur, çünki bu, qan hüceyrələrindəki bədxassəli şişlər ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin əlamətləri arasında halsızlıq, qanama, bədəndə şişliklər və qanlı bəlğəm yer alır. Qan xərçəngi ilə əlaqəli olan bir çox xərçəng səbəbləri arasında genetik amillər və immunitet sisteminin zəifləməsi önə çıxır. Xərçəngin müalicəsi üçün kimyaterapiya, radioterapiya və immünoterapiya üsulları tətbiq olunur. Xərçəngin mərhələləri qan xərçəngi üçün çox vacibdir, çünki xəstəlik müalicə olunmazsa, metastaz edərək orqanizmin digər hissələrinə yayılır. Xərçəng xəstələri üçün tövsiyələr arasında psixoloji dəstək və düzgün qidalanma yer alır.

Dəri xərçəngi

Dəri xərçəngi günəş şüalarına həddindən artıq məruz qalma və zərərli günəş şüaları səbəbindən inkişaf edə bilər. Xərçəngin əlamətləri arasında dəridə yaranan yeni xal və ya mövcud xaldakı dəyişikliklər qeyd olunur. Xərçəngin diaqnozu dəri xərçəngi üçün çox vacibdir, çünki erkən diaqnostika şişin yayılmadan müalicə olunmasına kömək edir. Xərçəng müalicəsi arasında radioterapiya və ya kimyaterapiya istifadə edilə bilər, lakin əksər hallarda cərrahiyyə ilə müdaxilə etmək lazımdır. Xərçəngin mərhələləri dəridəki şişin ölçüsünə və yayılma dərəcəsinə görə müəyyən edilir. Metastaz hallarında dəri xərçəngi orqanizmə daha çox ziyan vura bilər. Xərçəngin təsirləri arasında dərinin qızarması, ağrı və qaşınma kimi simptomlar müşahidə edilə bilər.

Prostat xərçəngi

Prostat xərçəngi kişilərdə ən çox rastlanan xərçəng növlərindən biridir. Xərçəngin əlamətləri arasında çətinliklə sidik ifrazı, qanlı sidik və bel ağrısı müşahidə olunur. Xərçəngin mərhələləri prostat xərçəngi üçün çox vacibdir, çünki erkən mərhələlərdə müalicə nisbətən daha asan ola bilər. Xərçəng müalicəsi prostat xərçəngi üçün adətən radioterapiya və ya kimyaterapiya ilə birgə cərrahiyyə tələb edir. Xərçəngin diaqnozu müayinə nəticələrinə əsaslanır və xərçəng biopsiyası müayinə üsullarından biridir. Xərçəngin risk faktorları arasında yaş, genetik faktorlar və hormonal dəyişikliklər yer alır. Hormonal dəyişikliklər və xərçəng arasında birbaşa əlaqə mövcuddur, çünki hormonal balansın pozulması bəzi xərçəng növlərinin, xüsusilə məmə və prostat xərçənginin inkişaf riskini artırır. Xərçəng xəstələri üçün tövsiyələr arasında psixoloji dəstək və düzgün həyat tərzi mövcuddur.

Döş xərçəngi

Döş xərçəngi qadınlar arasında ən yayılmış xərçəng növlərindən biridir və erkən mərhələlərdə xərçəng əlamətləri nadir hallarda ortaya çıxır. Xərçəngin əlamətləri arasında döşdə şişlik, ağrı və dəridə dəyişikliklər vardır. Döş xərçəngi adətən bədxassəli şişlər şəklində yaranır və hormonal dəyişikliklər, genetik faktorlar, siqaret çəkmək və xərçəng səbəbləri olaraq qidalanma vərdişləri ilə əlaqələndirilir. Erkən diaqnostikada mammoqrafiya və biopsiya kimi testlər istifadə edilir. Xərçəng müalicəsi döş xərçəngi üçün kimyaterapiya, radioterapiya, hormon terapiyası və cərrahiyyə ilə həyata keçirilir. Xərçəngin mərhələləri xəstəliyin yayılma dərəcəsinə görə müalicə seçimlərini müəyyən edir. Döş xərçəngi metastaz edərək bədənin digər orqanlarına yayıla bilər, bu səbəbdən xərçəngin erkən diaqnostikası çox vacibdir.

Limfoma

Limfoma xərçəngin onkoloji xəstəliklər kateqoriyasına aid olan və limfa sistemini təsir edən bədxassəli şişlərdir. Limfoma xərçəngi geniş yayıla bilən və xərçəngin simptomları arasında limfa düyünlərində şişlik, gecə tərləməsi, çəki itkisi və halsızlıq olan bir xəstəlikdir. Xərçəngin diaqnozu adətən qan testləri, biopsiya və PET skanerləri ilə qoyulur. Limfoma müalicəsi kimyaterapiya, radioterapiya və immunoterapiya ilə həyata keçirilə bilər. Xərçəngin mərhələləri limfomanın yayılma dərəcəsini və müalicə strategiyalarını müəyyən edir. Xərçəngin təsirləri immun sisteminin zəifləməsinə səbəb ola bilər və xəstə üçün uzun müddətli təsirlər buraxır. Xərçəngin erkən diaqnostikası xəstəliyin daha asan müalicə edilməsini təmin edir.

Beyin şişləri

Beyin xərçəngi və ya beyin şişləri beyin toxumasında inkişaf edən bədxassəli şişlərdir. Bu xəstəliyin əlamətləri arasında baş ağrıları, görmə pozğunluqları, həssaslıq itkisi, nəfəs darlığı və ağıl pozğunluqları yer alır. Beyin xərçəngi genetik faktorlar, radiasiya və bəzi kimyəvi maddələr ilə əlaqələndirilir. Diaqnoz ümumiyyətlə MRI və CT skaneri ilə qoyulur. Beyin şişinin müalicəsi isə radioterapiya, kimyaterapiya və bəzi hallarda cərrahiyyə vasitəsilə həyata keçirilir. Xərçəngin mərhələləri beyin şişinin yayılma dərəcəsini müəyyən edir. Metastaz beynə doğru yayıla bilər, amma nadir hallarda beyin xərçəngi digər orqanlara yayılır. Xərçəngin təsirləri xüsusilə nevroloji əlamətlər uzunmüddətli sağalma prosesinə səbəb ola bilər.

Kolon xərçəngi

Kolon xərçəngi bağırsaqda yaranan bədxassəli şişlər nəticəsində inkişaf edən bir xəstəlikdir. Xərçəngin əlamətləri arasında qanlı nəcisdə dəyişikliklər, qarın ağrısı və iştahın itməsi vardır. Kolon xərçəngi genetik faktorlar və pis qidalanma ilə əlaqələndirilir, xüsusilə yağlı qidalar və emal olunmuş ətlər. Xərçəng diaqnozu kolonoskopiya və biopsiya ilə qoyulur. Xərçəngin müalicəsi arasında kimyaterapiya, radioterapiya və cərrahiyyə yer alır. Xərçəngin mərhələləri kolon xərçənginin yayılma və müalicə metodlarını müəyyən edir. Erkən müayinə xüsusilə 50 yaşdan yuxarı olan şəxslər üçün çox vacibdir, çünki xəstəlik erkən mərhələdə daha asan müalicə edilir.

Tiroid xərçəngi

Tiroid xərçəngi boyunda yerləşən tiroid bezində inkişaf edən bədxassəli şişlər nəticəsində yaranır. Xərçəngin əlamətləri arasında boyunda şişlik, udqunma çətinliyi və səs qısıqlığı yer alır. Tiroid xərçəngi adətən erkən mərhələlərdə heç bir simptom vermir və yalnız müayinə zamanı aşkar olunur. Xərçəng diaqnozu tiroid şişlərindən şübhələndikdə ultrasəs və biopsiya ilə müəyyən edilir. Xərçəng müalicəsi tiroid xərçəngi üçün adətən cərrahiyyə ilə həyata keçirilir, lakin kimyaterapiya və radioterapiya də müalicə üsullarına daxil ola bilər. Xərçəngin mərhələləri xəstəliyin şişin yayılma dərəcəsini və müalicə planını müəyyən edir. Metastaz tiroid xərçəngində nadir hallarda baş verir.

Uşaqlıq boynu xərçəngi

Uşaqlıq boynu xərçəngi qadınların reproduktiv sistemini təsir edən bir xəstəlikdir. Xərçəngin əlamətləri arasında qeyri-adi vaginal qanamalar və ağrılar yer alır. Uşaqlıq boynu xərçəngi adətən HPV infeksiyası ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin diaqnozu pap smear testi və biopsiya ilə qoyulur. Xərçəng müalicəsi uşaqlıq boynu xərçəngi üçün cərrahiyyə, radioterapiya və kimyaterapiya üsullarını əhatə edir. Erkən müayinə və HPV vaksini uşaqlarda xərçəngin qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Xərçəngin mərhələləri xəstəliyin yayılma dərəcəsinə və müalicənin nə qədər təsirli olacağına təsir edir.

Böyrək xərçəngi

Böyrək xərçəngi böyrəklərdə inkişaf edən bədxassəli şişlər nəticəsində yaranır. Xərçəngin əlamətləri arasında qarnın yan tərəfində ağrı, qanlı sidik və yorğunluq vardır. Böyrək xərçəngi siqaret çəkmə və zərərli kimyəvi maddələr ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin diaqnozu ultrasəs CT skaneri və biopsiya ilə qoyulur. Xərçəng müalicəsi böyrək xərçəngi üçün cərrahiyyə, radioterapiya və kimyaterapiya ilə həyata keçirilə bilər. Xərçəngin mərhələləri müalicənin uğurunu müəyyən edir. Metastaz böyrək xərçəngində bədənin digər orqanlarına yayılma ilə nəticələnə bilər.

Yumurtalıq xərçəngi

Yumurtalıq xərçəngi qadın reproduktiv sisteminin ən təhlükəli xərçəng növlərindən biridir. Xərçəngin əlamətləri arasında qarın ağrısı, iştaha itməsi və şişkinlik yer alır. Yumurtalıq xərçəngi erkən mərhələlərdə heç bir nəzərə çarpan əlamət vermədiyi üçün çox vaxt gec diaqnoz qoyulur. Xərçəngin diaqnozu ultrasəs, biopsiya və qan testləri ilə qoyulur. Xərçəng müalicəsi yumurtalıq xərçəngi üçün kimyaterapiya, cərrahiyyə və radioterapiya ilə həyata keçirilə bilər. Xərçəngin mərhələləri müalicənin planlaşdırılması və xəstənin sağalma şansları üçün vacibdir.

Pankreas xərçəngi

Pankreas xərçəngi pankreasda inkişaf edən bədxassəli şişlər nəticəsində yaranır. Pankreas qida həzmində və qan şəkərinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayan bir orqandır. Pankreas xərçəngi erkən mərhələlərdə çox az simptom verir, amma zamanla qarın ağrısı, iştaha itməsi, çəkidə əhəmiyyətli azalma kimi əlamətlər özünü göstərməyə başlayır. Xərçəngin diaqnozu üçün ultrasəs, CT skaneri və biopsiya kimi testlərdən istifadə edilir. Metastaz pankreas xərçəngində tez-tez rastlanan bir hadisədir. Metastaz digər orqanlara, məsələn, qaraciyərə və ağciyərlərə yayılma halları müşahidə oluna bilər. Xərçəngin erkən diaqnostikası həyat xilas edən bir amildir, buna görə də mütəmadi müayinə və testlər çox vacibdir.

Göz xərçəngi

Göz xərçəngi nadir hallarda yaranan və çox ciddi nəticələrə səbəb olan bir xəstəlikdir. Göz xərçənginin əlamətləri arasında görmə pozğunluqları, gözdə ağrı, şişlik və ya qırmızı gözlər kimi əlamətlər vardır. Bu xəstəlik genetik amillər bəzi viruslar (məsələn, HPV) və radiasiya kimi faktorlarla əlaqələndirilir. Göz xərçəngi diaqnozu adətən ultrasəs, MRI və ya biopsiya kimi testlərlə qoyulur. Müalicə üsulları arasında radioterapiya, kimyaterapiya və bəzi hallarda cərrahiyyə mövcuddur. Göz xərçənginin mərhələləri xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və hansı müalicə üsulunun tətbiq olunacağını müəyyənləşdirir. Xərçəngin erkən müayinəsi görmə itkisini və digər ciddi nəticələri önləyə bilər.

Özofagus xərçəngi

Özofagus xərçəngi yemək borusunda inkişaf edən bədxassəli şişlərdən yaranır. Bu xəstəliyin əsas əlamətləri arasında udqunma çətinlikləri, ağrı, qarında şişlik və yemək borusunun tıxanması yer alır. Özofagus xərçəngi adətən alkoqol istehlakı, siqaret çəkmə və asidik qida vərdişləri ilə əlaqələndirilir. Xərçəngin diaqnozu endoskopiya və biopsiya ilə qoyulur. Müalicə seçimləri arasında kimyaterapiya, radioterapiya və bəzən cərrahiyyə tətbiq edilir. Özofagus xərçənginin mərhələləri xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini müəyyən edir və müalicə planını istiqamətləndirir. Metastaz xüsusilə sonrakı mərhələlərdə digər orqanlara, xüsusən də ağciyərlərə və qaraciyərə yayıla bilər. 

Testis xərçəngi

Testis xərçəngi kişilərdə testislərdə inkişaf edən bədxassəli şişlərdir. Bu xəstəliyin əlamətləri arasında testislərdə şişlik, ağrı, ağrılı qabarıqlıqlar və ya testisin ölçüsündə dəyişikliklər müşahidə olunur. Testis xərçəngi gənc kişilər arasında daha çox yayılmaqla yanaşı, genetik amillər, hormonal dəyişikliklər və üzvi maddələrin təsiri ilə əlaqələndirilə bilər. Xərçəngin diaqnozu ultrasəs və biopsiya ilə qoyulur. Müalicə üsulları arasında kimyaterapiya, radioterapiya və cərrahiyyə mövcuddur. Testis xərçənginin mərhələləri xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və müalicə üsulunu müəyyən edir. Erkən xərçəng müayinələri kişilərin sağ qalma şanslarını artırır. 

Xərçəngin müalicə üsulları

Xərçəng müalicəsi xəstənin vəziyyətinə və şişin növünə görə fərqli yanaşmalar tələb edir. Bəzi insanlar təbii müalicə üsullarına müraciət edərək xərçəngin müalicəsinə dəstək olmaq istəyirlər, lakin bu üsullar həkim müayinəsi və müvafiq tibbi müalicələrlə birlikdə tətbiq edilməlidir. Onkologiya tədqiqatları xərçəng müalicəsi sahəsində yeni üsulların və xərçəngə aid dərmanların inkişafını dəstəkləyir. Bu tədqiqatlar, həmçinin dərman müqavimətinin qarşısını almağa və daha effektiv müalicə üsulları yaratmağa kömək edir. Aşağıda xərçəng müalicəsinin əsas üsullarını nəzərdən keçirəcəyik.

Kimyaterapiya

Xərçəngin müalicə metodları arasında kimyaterapiya kimyəvi maddələrlə bədxassəli şişlərin məhv edilməsi və ya böyüməsinin dayandırılmasını təmin edir. Bu üsul metastaz olan xəstələrdə də təsirli olur və tez-tez digər metodlarla birləşdirilir.

Radioterapiya

Xərçəngin müalicə metodları sırasında radioterapiya yüksək enerjili şüalarla xərçəng hüceyrələrini öldürür və şişin ölçüsünü azaldır. Tez-tez kimyaterapiya ilə birlikdə tətbiq olunur.

İmmunoterapiya

Xərçəng xəstəliyinin müalicə metodları içərisində immunoterapiya xəstənin immun sistemini gücləndirərək xərçəng hüceyrələrinə qarşı müdafiəni artırır. Bu üsul, xüsusilə metastaz olan hallarda effektivdir.

Cərrahiyyə

Xərçəngin müalicə metodları içərisində ənənəvi yanaşma olan cərrahiyyə bədxassəli şişlərin fiziki olaraq çıxarılmasını təmin edir. Erkən mərhələlərdə effektivdir və digər üsullarla birləşdirilə bilər.

Hormonal terapiya

Xərçəngin müalicə metodları arasında hormonal terapiya hormonlara həssas olan xərçəng hüceyrələrinin böyüməsini dayandırır. Əsasən prostat və məmə xərçəngi müalicəsində istifadə olunur.

Hədəf-yönümlü bioloji terapiya

Xərçəng xəstəliyinin müalicə metodları sırasında hədəf-yönümlü bioloji terapiya xərçəng hüceyrələrini xüsusi dərmanlarla təsirsiz hala gətirir. Daha az yan təsir göstərərək hüceyrələrin xüsusi xüsusiyyətlərinə yönəlir.

Xərçəng xəstəliyinin mərhələləri

Xərçəng xəstəliyi mərhələləri xəstəliyin nə qədər irəlilədiyini və şişin yayılma dərəcəsini müəyyən edir. Bu mərhələlər xərçəngin proqnozunu anlamaq və düzgün diaqnoz qoymaq üçün vacibdir.

Birinci mərhələ

İkinci mərhələ

Üçüncü mərhələ

Dördüncü mərhələ

Xərçəng xəstəliyi ilə bağlı tez-tez verilən suallar

1. Xərçəng necə diaqnoz edilir?

Xərçəngin diaqnozu müayinə və müxtəlif testlər vasitəsilə qoyulur. Ən çox istifadə olunan üsullar arasında xərçəng biopsiyası, ultrasəs, kompüter tomoqrafiyası (CT) və magnet-rezonans tomoqrafiya (MRI) yer alır. Alternativ müalicə üsulları bəzi xəstələr tərəfindən ənənəvi müalicəyə əlavə olaraq istifadə edilərkən qan analizləri xərçəngin diaqnozu və müalicə prosesində vacib məlumatlar təqdim edir.

2. Xərçəngin qarşısını necə almaq olar?

Xərçəng xəstəliyinin qarşısını almaq üçün sağlam həyat tərzi vacibdir. İnsan sağlamlığı və xərçəng arasında sıx bir əlaqə var, çünki sağlam həyat tərzi və müntəzəm müayinə, xərçəng xəstəliyinin erkən mərhələlərdə aşkarlanmasına kömək edir. Siqaret çəkməmək, düzgün qidalanmaq, güclü günəş şüalarından qaçınmaq, stressdən qaçınmaq və müntəzəm fiziki aktivlik bu riskləri azaldır.

3. Xərçəng xəstəliyinin müalicəsinin yan təsirləri varmı?

Xərçəng xəstəliyinin müalicəsinin yan təsirləri istifadə edilən metodlardan asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Kimyaterapiya və radioterapiya ən çox yan təsirlərə səbəb ola bilər, məsələn, saç tökülməsi, yorğunluq, ürəkbulandırma və immun sistemin zəifləməsi. Lakin bu yan təsirlər müalicənin növünə və xəstənin vəziyyətinə görə fərqli dərəcədə olur.

4. Xərçəng müalicəsinin uğurlu olma şansı nə qədərdir?

Xərçəng müalicəsinin uğurlu olma şansı xərçəngin erkən diaqnozu və müalicənin vaxtında başlanması ilə əlaqədardır. Erkən mərhələdə diaqnoz qoyulan xərçəng xəstələri üçün müalicənin uğur şansı daha yüksəkdir. Ayrıca, xərçəng müalicəsi şəxsi genetik faktorlar, həyat tərzi və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən də asılıdır.

5. Xərçəng qaşınması necə yaranır?

Xərçəng qaşınması bəzi xərçəng növləri zamanı immun sisteminin reaksiyası və ya şişlərin sinir uclarına təsiri nəticəsində yaranır. Bu xüsusilə limfoma və ya bədxassəli şişlərdə daha çox müşahidə edilir.

6. Hansı xərçəng daha təhlükəlidir?

Xərçəng xəstəliyinin təhlükəliliyi növünə və erkən diaqnostika imkanlarına bağlıdır. Ən təhlükəli növlərdən biri mədəaltı vəzi (pankreas) xərçəngi və geniş yayılmış ağciyər xərçəngidir.

7. Xərçəng ən çox kimlərdə olur?

Xərçəng xəstəliyi əsasən 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Lakin genetik faktorlar həyat tərzi və ətraf mühit də təsir göstərir.

8. Stress xərçəngə səbəb olurmu?

9. Xərçəngdə psixoloji dəstəyin rolu nədir?

Xərçəng xəstələrinə psixoloji dəstək müalicə prosesini daha asan keçirməyə kömək edir. Xərçəngdə psixoloji dəstək xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdırır və müalicəyə müsbət təsir edir.

10. Xərçəngin son mərhələsində nə baş verir?

Xərçəng xəstəliyinin son mərhələsi şişin metastaz edərək digər orqanlara yayılması və xəstənin həyat funksiyalarını zəiflətməsi ilə xarakterizə olunur. Bu mərhələdə müalicə daha çox simptomları yüngülləşdirməyə yönəlir.