Meningit beyin və onurğa beyni ətrafındakı qişaların iltihabı ilə xarakterizə olunan ciddi bir xəstəlikdir. Bu yazıda meningit nədir, meningit əlamətləri, meningit səbəbləri və meningit müalicəsi mövzularından ətraflı şəkildə bəhs ediləcək. Erkən mərhələdə meningit diaqnozu qoyulmadıqda meningit ölüm riski artır. Bu səbəblə meningitin ilkin simptomları, o cümlədən meningitdə baş ağrısı, meningit zamanı boyun ağrısı, meningit və qızdırma kimi əlamətlər diqqətlə izlənilməlidir.
Əgər düşünürsünüzsə ki, meningit yoluxucudurmu ya da meningit necə keçir, bu yazı sizə ətraflı cavab təqdim edəcək. Yazıda həmçinin meningit testi necə edilir, meningitdən sonra fəsadlar, meningit nə qədər davam edir, meningitdən sağalma prosesi kimi vacib mövzulara da yer veriləcək.
Bundan əlavə, ensefalit və meningit fərqi, beyin qişasının iltihabı nədir, meningokok infeksiyası, baş beynin iltihabı və yeni doğulanlarda meningit kimi tibbə dair anlayışlar da izah olunacaq. Sonda isə meningitdən qorunma yolları, meningitə qarşı peyvənd varmı kimi önəmli məqamlarla tanış olacaqsınız.
Meningit xəstəliyi nədir və beyinə necə təsir edir?
Meningit beyin və onurğa beyni əhatə edən qoruyucu qişaların – meninglərin iltihabıdır. Meningit xəstəliyi orqanizmdə sürətlə inkişaf edərək beyin toxumasını və sinir sistemini zədələyə bilər, bu da həyati təhlükə yarada bilər. Xəstəlik bütün yaş qruplarında rast gəlinə bilsə də, yeni doğulanlar, uşaqlar və yaşlı insanlar daha yüksək risk altındadır. Xüsusilə bakterial meningit sürətlə ağırlaşa və baş beynin ödemi, hidrosefaliya, psixi dəyişikliklər, hətta ölüm kimi ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Meningit əlamətləri adətən qəfil başlayır. Meningit zamanı boyun ağrısı və meningitdə baş ağrısı ən çox rast gəlinən ilkin şikayətlərdəndir. Meningit necə keçir sualına cavab olaraq, bu xəstəlik bəzi hallarda sadə simptomlarla keçə bilər, lakin meningit ölüm riski səbəbindən vaxtında tibbi müdaxilə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Xoşbəxtlikdən, uşaqlıqda tətbiq olunan peyvəndlər bir çox meningit səbəbləri olan infeksiyalara qarşı güclü qoruma təmin edir. Nəticə olaraq, meningitdən sonra fəsadlar və sağalma prosesi xəstəliyin vaxtında aşkar edilib-edilməməsinə birbaşa bağlıdır. Bu səbəblə, meningitin ilkin simptomları göründükdə dərhal həkimə müraciət olunmalıdır.
Meningitin əsas əlamətləri hansılardır?
Meningit səbəbindən asılı olaraq fərqli simptomlarla özünü göstərə bilər və xəstəliyin gedişi hər yaş qrupunda müxtəlif təzahür edə bilər. Bu əlamətlərin bəziləri digər xəstəliklərdə də rast gəlinə bilər, lakin onların bir neçəsi eyni anda müşahidə edilirsə, dərhal həkimə müraciət vacibdir. Xüsusilə uşaqlarda və yenidoğulmuşlarda simptomlar daha fərqli və bəzən daha səssiz ola bilər. Aşağıda həm yetkinlərdə, həm də körpələrdə müşahidə edilə biləcək ümumi və spesifik meningit əlamətləri sıralanmışdır:
Yetkinlərdə və böyük uşaqlarda meningitin əlamətləri:
- Yüksək hərarət (38°C və yuxarı)
- Şiddətli və daimi baş ağrısı
- Boyun sərtliyi və hərəkət məhdudluğu
- Qusma və ürəkbulanma
- Şüur qarışıqlığı və ya huşsuzluq
- Fotofobiya (işığa həssaslıq)
- Qıcolmalar və epileptik tutmalar
- Həddindən artıq yuxululuq və ya cavabsızlıq
- Əzələ və oynaq ağrıları
- Soyuq əllər və ayaqlar
- Dəridə səpgilər (petexial və hemorragik səpgilər)
- Nəfəsalmada dəyişiklik və sürətlənmə
- Hiperakuziya və hiperesteziya
Yenidoğulmuşlar və körpələrdə meningitin əlamətləri:
- Şişmiş fontanel (başın yumşaq nahiyəsi)
- Həddindən artıq ağlama və ya inilti
- Yeməkdən imtina və iştahsızlıq
- Yuxuya getməkdə çətinlik və ya daimi yuxululuq
- Əzələ zəifliyi və aşağı enerji
- Qabarıq və gərgin baş nahiyəsi
- Bədən duruşunda qeyri-normal vəziyyət (baş arxaya, ayaqlar qarına doğru)
- Solğun dəri və ya bədəndə ləkələr
- Tutmalar və spazmlar
- Reaksiyaların yavaşlaması
- Səssiz və zəif ağlama
Meningit xəstəliyinin səbəbləri nələrdir?
Meningit fərqli mikroorqanizmlərin və ya bəzi ikincil tibbi vəziyyətlərin təsiri ilə meydana gələn beyin və onurğa beyni qişalarının iltihabıdır. Xəstəliyin səbəbi onun növünə, yoluxma yoluna və orqanizmin vəziyyətinə görə dəyişə bilər. Bəzən sadə bir virus infeksiyası səbəbindən yüngül keçə bilən meningit, bəzi hallarda isə bakterial infeksiya nəticəsində ağırlaşaraq həyati təhlükə yarada bilər. Aşağıda meningitin əsas səbəbləri izah edilir:
- Bakterial səbəblər
- Virus mənşəli səbəblər
- Göbələk və parazit mənşəli səbəblər
- İkincili və qeyri-infeksion səbəblər
Bakterial səbəblər
Meningit ən ciddi halını bakterial mənşəli olduqda göstərir və bu zaman xəstəlik çox sürətli ağırlaşa bilər. Bakterial meningit müxtəlif bakteriyalar tərəfindən törədilir və təcili tibbi yardım tələb edir. Ən geniş yayılmış səbəblərdən biri Streptococcus pneumoniae bakteriyasıdır və bu forma əsasən yaşlılarda və immun sistemi zəif olan şəxslərdə müşahidə olunur. Neisseria meningitidis, xüsusilə sıx kollektiv mühitlərdə – məktəblər və yataqxanalarda yaşayan gənclər arasında daha çox yayılır. Bu bakteriya qəfil və ildırımsürətli gedişə səbəb ola bilər. Uşaqlarda daha çox rast gəlinən Haemophilus influenzae tip B isə peyvənd proqramı zəif olan cəmiyyətlərdə riski artırır. Listeria monocytogenes adlı bakteriya isə az bişmiş ətlər və pasterizə olunmamış süd məhsulları ilə yayılaraq hamilə qadınlar və yaşlılar üçün təhlükə yaradır. Bu bakteriya eyni zamanda fetal itki riski daşıyır. Escherichia coli (E. coli) və Streptococcus qrupu A xüsusilə yeni doğulanlarda və zəif immuniteti olanlarda meningitə səbəb ola bilər. Bəzən tüberküloz bakteriyası da xroniki meningit hallarına yol aça bilər. Bu hallarda simptomlar ləng inkişaf etsə də, nəticələr çox ağır ola bilər. Bakterial səbəblər arasında yoluxma çox vaxt hava-damcı yolu ilə və ya qandan beyinə keçməklə baş verir.
Virus mənşəli səbəblər
Meningit halları arasında ən geniş yayılmış səbəblərdən biri virus infeksiyalarıdır. Viral meningit adətən daha yüngül keçir və əksər hallarda tam sağalma ilə nəticələnir. Ən çox rast gəlinən törədicilərdən biri enteroviruslar qrupudur və bu viruslar əsasən yay aylarında aktiv olur. Herpes simplex virusu, xüsusilə sinir toxumalarına yaxınlaşaraq iltihaba səbəb ola bilər. Kabakulak (parotit) virusu peyvənd olunmamış şəxslərdə meningitə yol aça biləcək risk daşıyır. Qızılca və poliomielit virusları isə nadir hallarda olsa da, bəzi hallarda sinir sistemini təsirləndirə bilər. Qərbi Nil virusu ağcaqanadlar vasitəsilə yayılan və daha çox tropik iqlim zonalarında rast gəlinən təhlükəli viruslardandır. Lenfositik xoriomeningit virusu (LCMV) gəmiricilər və onların tullantıları ilə təmas nəticəsində insanlara keçə bilər. Qrip virusu (influenza) da bəzi hallarda sinir sisteminə təsir edərək viral meningit inkişaf etdirə bilər. Bu səbəblərin yayılması daha çox gigiyena qaydalarının pozulması və ağır qrip mövsümləri ilə əlaqələndirilir. Virus mənşəli meningit adətən bakterial formaya nisbətən az riskli olsa da, bəzi hallarda ciddi narahatlıqlara səbəb ola bilər. Bu tip meningit halları daha çox uşaqlarda, gənclərdə və viruslara qarşı həssas olan insanlarda müşahidə edilir. Yoluxma çox vaxt birbaşa təmas, öskürək, asqırma və ya yoluxmuş əşyalar vasitəsilə baş verir.
Göbələk və parazit mənşəli səbəblər
Meningit nadir hallarda göbələklər və parazitlər səbəbindən də yarana bilər və bu hallarda xəstəlik daha çox immun sistemi zəif olan şəxslərdə müşahidə edilir. Göbələk mənşəli meningit xüsusilə QİÇS xəstələri, xərçəng müalicəsi alanlar və immunsupressiv dərmanlar qəbul edənlər üçün risklidir. Ən çox rast gəlinən göbələk növü Cryptococcus neoformans-dır və torpaqla və ya göyərçin nəcisi ilə təmas nəticəsində insana keçə bilər. Digər bir göbələk olan Candida isə bəzi hallarda xəstəxana şəraitində yayıla bilər və əməliyyat sonrası fəsad olaraq ortaya çıxar. Parazitar meningit isə çirkli su, torpaq və ya yoluxmuş heyvan əti ilə təmas nəticəsində meydana gələ bilər. Naegleria fowleri adlı amöb bu tip meningitin ən qorxulu səbəblərindəndir və əsasən burun vasitəsilə beyin qişalarına daxil olur. Malyariya kimi digər parazitar infeksiyalar da bəzi hallarda beyinə yayıla bilər. Bu tip meningit halları əsasən tropik və subtropik bölgələrdə, yaxud gigiyenik şəraiti zəif olan ərazilərdə rast gəlinir. Parazitar forma çox vaxt erkən diaqnoz qoyulmadıqda ölümcül nəticələrə gətirib çıxara bilər. Göbələk və parazit mənşəli formalar çox zaman yavaş inkişaf edir, lakin təsiri daha uzunmüddətli ola bilər. Bu səbəblə belə hallarda nəzarət və monitorinq xüsusilə önəmlidir.
İkincili və qeyri-infeksion səbəblər
Meningit bəzən birbaşa infeksiya nəticəsində deyil, digər tibbi vəziyyətlərin və iltihabi proseslərin nəticəsi olaraq da meydana çıxa bilər. Bu hallara ikincili və qeyri-infeksion səbəblər deyilir. Tam müalicə olunmamış orta qulaq infeksiyaları (otit media) və sinüzit kimi üst tənəffüs yolları xəstəlikləri infeksiyanın beyinə yayılmasına səbəb ola bilər. Mastoidit (qulaq sümüyü iltihabı) də eyni risk qrupuna daxildir. Bəzi beyin travmaları, beyin əməliyyatları və ya cərrahi müdaxilələr nəticəsində yaranan açıq qişalar infeksiya giriş qapısı rolunu oynaya bilər. Bundan əlavə, otoimmün xəstəliklər – məsələn, lupus və ya sistemik vaskulit – də bədənin öz toxumalarına qarşı reaksiya verərək beyin qişalarında iltihab yarada bilər. Xərçəng hüceyrələrinin beyin toxumasına yayılması da meningitə bənzər simptomlar yarada bilər. Bəzi dərmanlar, xüsusilə iltihabəleyhinə preparatlar, immunosupressantlar və antibiyotiklər nadir hallarda meningitə bənzər reaksiyalar doğura bilər. Qeyri-infeksion formalar adətən xroniki şəkildə inkişaf edir və simptomlar daha ləng baş verir. Bu səbəblərdən yaranan meningit diaqnostik olaraq daha çətin təyin olunur. Lakin doğru yanaşma və təhlillə bu halların da qarşısını almaq mümkündür. Beləliklə, ikincili səbəblər nadir hallarda rast gəlinir, lakin gecikmiş reaksiya ağır fəsadlara səbəb ola bilər.
Meningit diaqnozu necə qoyulur?
Meningit həyati təhlükə yaradan bir xəstəlik olduğuna görə, onun erkən və dəqiq diaqnostikası çox önəmlidir. Diaqnostik proses həm klinik əlamətlərə əsaslanan ilkin müayinədən, həm də laborator və görüntüləmə üsullarından ibarətdir. Xüsusilə bakterial meningit şübhəsi olduqda, vaxt itirmədən tibbi müdaxilə tələb olunur. Aşağıda meningit diaqnozunun qoyulması mərhələləri izah olunub:
- Klinik müayinə və simptomların qiymətləndirilməsi
- Qan analizləri və iltihab göstəriciləri
- Görüntüləmə müayinələri (KT və MRT)
- Lumbal punksiya və onurğa beyni mayesinin analizi
Klinik müayinə və simptomların qiymətləndirilməsi
Meningit şübhəsi olan xəstəyə yanaşmada ilk addım həkimin həyata keçirdiyi fiziki müayinədir. Bu zaman boyun sərtliyi, şüur bulanıqlığı, qıcolmalar, həddindən artıq yuxululuq, baş ağrısı, fotofobiya və dəri səpgiləri kimi əlamətlər araşdırılır. Xüsusilə meninqokok meningit zamanı dəri səpgiləri erkən xəbərdaredici əlamətlərdən biridir. Brudzinski və Kerniq simptomları, yəni pasiyentin başı və ayaqları hərəkət etdirildikdə qeyri-adi reaksiyalar verilməsi də qiymətləndirilir. Uşaqlarda isə qidalanmadan imtina, ağlama, fontanel şişməsi kimi fərqli əlamətlərə diqqət yetirilir. Klinik müayinə xəstənin vəziyyətinə görə dərhal əlavə testlərin aparılmasına ehtiyac olub-olmadığını müəyyən edir. Müalicəyə başlamazdan öncə simptomların mənşəyi barədə aydınlıq yaradılmalıdır. Bakterial və viral meningit arasındakı fərqlər bu mərhələdə tam dəqiqləşməyə bilər, lakin ilkin qərar üçün əsas yön göstəricidir. Əgər əlamətlər ciddi və sürətlə inkişaf edirsə, təcili olaraq laborator analizlərə keçilir.
Qan analizləri və iltihab göstəriciləri
Meningit diaqnozunda qan testləri bədəndə iltihab və infeksiya olub olmadığını müəyyənləşdirmək üçün vacib vasitədir. Ən önəmli göstəricilərdən biri leukosit (ağ qan hüceyrələri) sayının artması, yəni leykositozdur. Bununla yanaşı, neytrofillərin çoxalması, eritrosit çökmə sürətinin (EÇS) artması və C-reaktiv zülalın yüksəlməsi də bədəndə kəskin iltihabın göstəriciləridir. Qanda elektrolit balansı, şəkər səviyyəsi, kreatinin, trombosit sayı və sidik cövhəri kimi biokimyəvi göstəricilər də qiymətləndirilir. Bəzi hallarda meninqokok və pnevmokok infeksiyalarının aşkarlanması üçün Lateks Aqqlütinasiya Testi istifadə olunur. Bu test burun-udlaq seliyindən və ya qandan götürülmüş nümunələr üzərində aparılır. Qan analizləri təkbaşına diaqnoz üçün kifayət deyil, lakin əlavə testlərə keçmək üçün əsas təşkil edir. Əgər infeksiyanın bakterial mənşəli olduğu ehtimal olunursa, test nəticələri müalicə qərarlarını tezləşdirmək baxımından əhəmiyyətlidir. Qan analizlərinin nəticələri müalicə strategiyasını dəyişə bilər və antibiotik seçiminə təsir göstərə bilər.
Görüntüləmə müayinələri (KT və MRT)
Meningit şübhəsi olan hallarda görüntüləmə metodları, xüsusilə kompüter tomoqrafiyası (KT) və maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) beyində struktur dəyişiklikləri araşdırmaq üçün istifadə olunur. Bu üsullar lumbal punksiya öncəsi kəllədaxili təzyiq artımı, beyin ödemi, abses və digər ağırlaşmaları istisna etmək üçün vacibdir. KT vasitəsilə beyin qişalarında şişkinlik və ya baş beyin mədəciklərində genişlənmə müşahidə oluna bilər. MRT isə daha detallı görüntü təqdim edir və encefalit, tümör və digər fərqləndirici diaqnozları təyin etməkdə faydalıdır. Görüntüləmə, xüsusilə şüur bulanıqlığı, qıcolmalar və ya neyroloji defisitlər olan xəstələrdə tətbiq olunur. Bu metodlar eyni zamanda lumbal punksiya üçün təhlükəsizlik dəyərləndirməsində də rol oynayır. Yəni əgər beyində sıxılma və ya hər hansı təzyiq artımı varsa, punksiya təhlükəli ola bilər. Görüntüləmə həm diaqnostik, həm də müalicəyə nəzarət baxımından əhəmiyyətlidir. Əldə olunan görüntülər, həm də xəstəliyin gedişatını izləmək və sonrakı qərarları formalaşdırmaq üçün istifadə olunur. İkincili səbəblərlə bağlı olan hallarda isə, görüntüləmə digər diaqnozların istisnasında əsas vasitədir.
Lumbal punksiya və onurğa beyni mayesinin analizi
Meningit diaqnozunu dəqiqləşdirmək üçün ən vacib prosedurlardan biri lumbal punksiyadır. Bu üsulda onurğa beyni mayesi (likvor) götürülərək analiz olunur. Lumbal punksiya adətən beyin kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya MRT ilə müayinə edildikdən sonra həyata keçirilir ki, baş beyin ödemi və ya digər əks göstərişlər istisna edilsin. Likvordan alınan nümunədə şəffaflıq, hüceyrə sayı, zülal miqdarı və qlükoza səviyyəsi araşdırılır. Bakterial meningit zamanı maye bulanıq olur, leykosit sayı yüksək, qlükoza aşağı, zülal isə yüksək olur. Viral meningit hallarında isə bu dəyişikliklər daha zəif ola bilər. Likvordan eyni zamanda mikrobioloji analiz üçün material götürülür ki, törədici bakteriya və ya virus təyin olunsun. Bu analizlər nəticəsində spesifik patogen müəyyən edilərsə, hədəfli müalicə mümkündür. Lumbal punksiya həm də digər xəstəlikləri (ensefalit, beyin absesi və s.) istisna etmək üçün istifadə olunur. Prosedur aseptik şəraitdə və təcrübəli həkim tərəfindən aparılmalıdır. Bu testlər meningitin növünü və şiddətini tam müəyyən etməyə kömək edir.
Meningit müalicəsi
Meningit səbəbindən asılı olaraq fərqli müalicə protokolları tələb edən və vaxtında müdaxilə olunmadıqda ağır fəsadlara yol aça bilən ciddi bir xəstəlikdir. Müalicənin məqsədi yalnız infeksiyanın aradan qaldırılması deyil, həm də onun yaratdığı neyroloji pozuntuların və orqan zədələnmələrinin qarşısının alınmasıdır. Elmi tədqiqatlara əsasən, erkən başlanmış və məqsədyönlü müalicə, xüsusilə bakterial meningit hallarında sağ qalma ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Viral, göbələk, parazitar və qeyri-infeksion formalar üçün isə fərqli dərman və dəstəkləyici yanaşmalar mövcuddur. Aşağıda, meningit müalicəsinə dair əsas terapevtik yanaşmalar izah olunur:
1. Meningit üçün erkən müdaxilənin əhəmiyyəti
Meningit şübhəsi yarandığı andan etibarən vaxt itirmədən müalicəyə başlamaq həyati əhəmiyyət daşıyır. Erkən müdaxilə həm ölüm riskini azaldır, həm də fəsadların qarşısını almağa kömək edir. Xüsusilə bakterial meningit zamanı empirik antibiotiklər törədici hələ müəyyən edilməmişkən belə tətbiq olunmalıdır. Erkən mərhələdə kortikosteroidlərin istifadəsi beyin ödemini və eşitmə itkisi kimi ağırlaşmaları azalda bilər. Gecikmiş müalicə halında xəstəlik beyin toxumasına və sinir sisteminə ciddi zərər verə bilər. Bir çox hallarda tam sağalma yalnız erkən müdaxilə ilə mümkündür. Xəstəxanaya çatdırılma gecikdikdə qıcolmalar, psixi pozuntular və iflic kimi hallar arta bilər. İlk simptomlar nəzərə alınmadan keçərsə, diaqnoz gec qoyulur və müalicə təsirini itirə bilər. Risk qrupunda olan şəxslərdə (körpələr, yaşlılar, immuniteti zəif olanlar) bu gecikmənin nəticələri daha ağır ola bilər. Bu səbəblə valideynlər və yaxınlar da meningit əlamətlərini erkən tanımağı bacarmalıdır. Hər bir dəqiqə beynin qorunması baxımından əhəmiyyətlidir. Beləliklə, müalicənin vaxtında başlanması həm həyat qurtara, həm də uzunmüddətli nevroloji pozuntuların qarşısını ala bilər.
2. Antibiotik müalicəsi
Meningit bakterial mənşəlidirsə, onun əsas və ən təsirli müalicəsi antibiotiklərlə aparılır. Geniş spektrli antibiotiklər törədici laborator analizlə təsdiqlənmədən əvvəl təyin olunur. Empirik olaraq tətbiq edilən bu dərmanlar ən çox rast gəlinən patogenləri əhatə edir. Qan və likvor analizlərinin nəticəsinə görə daha spesifik antibiotiklər seçilir. Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis və Haemophilus influenzae kimi bakteriyalar üçün seçilmiş antibiotik protokolları mövcuddur. Bəzi hallarda kombinə olunmuş antibiotik terapiyası tətbiq olunur. Müalicə kursunun müddəti adətən 7-21 gün arasında dəyişir və xəstənin vəziyyəti ilə əlaqəlidir. Hər hansı bir antibiotik müqaviməti müşahidə olunarsa, dərmanlar dəyişdirilməlidir. Antibiotiklər damardaxili (intravenoz) yolla verilir və bu, daha sürətli effekt verir. Xəstə müalicə boyunca diqqətlə izlənilməli və əks təsirlər nəzarətdə saxlanmalıdır. Gecikmiş və ya natamam antibiotik müalicəsi meningitdən sonra fəsadlar riskini artırır. Bu müalicə yanaşması yalnız bakterial meningit üçün keçərlidir və digər növlərdə təsirli deyil. Buna görə düzgün diaqnozla yanaşı, törədiciyə uyğun antibiotik seçimi də müalicənin uğurunda əsas rol oynayır.
3. Dəstəkləyici terapiyanın rolu
Meningit zamanı tətbiq olunan müalicə yalnız əsas törədicini aradan qaldırmağa yönəlməz; eyni zamanda xəstənin ümumi vəziyyətini sabitləşdirmək üçün dəstəkləyici tədbirlər də həyata keçirilir. Bu yanaşma bədəndə itirilmiş maye balansını bərpa etmək, qızdırmanı salmaq və ağrını azaltmaq məqsədi daşıyır. Maye terapiyası xüsusilə yüksək hərarət, qusma və tərləmə nəticəsində yaranan su-itkisinin qarşısını almaqda vacibdir. Ağrıkəsicilər və qızdırmasalıcılar xəstənin narahatlığını azaldır və bədənin istirahətə uyğunlaşmasına kömək edir. Antikonvulsantlar isə qıcolmaları nəzarət altında saxlamaq üçün istifadə olunur. Bəzi hallarda oksigen dəstəyi, elektrolit balansının düzəldilməsi və qan təzyiqinin tənzimlənməsi də vacibdir. Bu tədbirlər xəstənin bədəninin infeksiya ilə mübarizəsində daha güclü qalmasına kömək edir. Müalicənin dəstəkləyici hissəsi olmadan yalnız antibiotik və ya antiviral dərmanlarla tam nəticə əldə etmək çətin ola bilər. Xəstəxanada bu dəstəklər 24 saat monitorinq altında təmin olunur. Xüsusilə uşaqlarda meningit zamanı bədən ehtiyacları daha sürətlə dəyişdiyi üçün bu müalicə forması kritik əhəmiyyət daşıyır. Dəstəkləyici tədbirlər təkcə fiziki deyil, həm də nevroloji fəsadların qarşısını almaqda önəm daşıyır. Unudulmamalıdır ki, meningitdən sağalma yalnız törədicinin yox edilməsi ilə deyil, bədənin bütövlükdə dəstəklənməsi ilə mümkündür.
4. Antiviral və antifungal müalicə yanaşmaları
Meningit virus və ya göbələk mənşəlidirsə, müalicə bakterial formadan fərqli olaraq daha spesifik dərmanlarla aparılır. Viral meningit adətən daha yüngül keçir və çox vaxt xüsusi dərman olmadan sağalır. Lakin herpes virusu və ya HİV səbəbli meningit hallarında antiviral preparatlar (məsələn, asiklovir) istifadə olunur. Antiviral müalicə yalnız müəyyən virus növlərinə qarşı effektivdir və hər virus üçün universal dərman yoxdur. Göbələk mənşəli meningit isə daha mürəkkəb və uzunmüddətli müalicə tələb edir. Flukonazol, Amfoterisin B və digər antifungal dərmanlar bu hallarda istifadə olunur. Xüsusilə QİÇS xəstələri və immuniteti zəif olan şəxslər bu növdən əziyyət çəkdiyindən, müalicə uzunmüddətli və nəzarətli şəkildə aparılır. Göbələk infeksiyası tez-tez beyinə yayılmış şəkildə olur və bəzən aylarla davam edən terapiya tələb olunur. Antifungal müalicə zamanı böyrəklər və qaraciyər funksiyaları diqqətlə izlənməlidir. Həm antiviral, həm də antifungal müalicələr yalnız dəqiq diaqnoz əsasında başlanmalıdır. Bu dərmanlar yüngül hallarda istifadə olunmamalı, yalnız klinik göstəricilər olduqda tətbiq edilməlidir. Uğurlu müalicə üçün likvor analizləri, kultivasiya nəticələri və virus/göbələk yükü nəzərə alınmalıdır. Əsas məqsəd xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almaq və komplikasiyaların qarşısını vaxtında almaqdır.
Meningit xəstəliyindən necə qorunmaq olar?
Meningit bəzi hallarda qəfil və ağır formada ortaya çıxan, lakin əslində qarşısı alına bilən infeksiyalardan biridir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, profilaktik tədbirlər həm xəstəliyin yayılma riskini azaldır, həm də fəsadların qarşısını alır. Xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və immuniteti zəif şəxslər üçün qoruyucu tədbirlər həyati əhəmiyyət daşıyır. Aşağıda meningitə qarşı qoruyucu və profilaktik tədbirlərin siyahısı təqdim olunur:
- Meningokoklara qarşı vaksinasiya (Neisseria meningitidis)
- Pnevmokok peyvəndi (Streptococcus pneumoniae)
- Haemophilus influenzae tip B (Hib) vaksini
- BCG peyvəndi (vərəm mənşəli meningitin qarşısı üçün)
- Körpə və uşaqlarda vaxtında peyvənd təqviminə əməl etmək
- Əlləri tez-tez və düzgün yumaq
- Şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək
- Qidalanma və su təmizliyinə diqqət yetirmək
- Yemək və içki qablarını paylaşmamaq
- İctimai yerlərdə maska və fərdi qoruyucu vasitələrdən istifadə
- Siqareti tərgitmək (mukozanın zədələnməsinin qarşısını almaq üçün)
- Qapalı və sıx yerlərdən uzaq durmaq
- Kifayət qədər yuxu və istirahət
- Düzgün və balanslı qidalanma ilə immun sistemini gücləndirmək
- Səhiyyə müəssisələrində çalışan şəxslər üçün əlavə peyvənd tədbirləri
- Qızdırma, səpgi və boyun sərtliyi əlamətləri olduqda dərhal həkimə müraciət
- Xəstəxana şəraitində sanitar protokollara əməl olunması
- Qəfil baş ağrısı və halsızlıq kimi simptomlara qarşı maariflənmək
- Risk qrupunda olan şəxslərin dövri tibbi müayinələrdən keçməsi
- Yoluxucu xəstəliklərə qarşı icbari peyvəndlərlə bağlı maarifləndirmə proqramları
Meningit haqqında tez-tez verilən suallar
Meningitin ən çox yayılmış növləri hansılardır?
Meningit əsasən bakterial, viral, göbələk və parazitar mənşəli növlərə ayrılır. Bakterial meningit nə qədər təhlükəlidir sualına cavab olaraq, bu növ ən ağır gedişə malikdir və təcili müalicə tələb edir.
Meningit yoluxucudurmu?
Meningit bəzi hallarda yoluxucudur və öskürək, asqırıq və yaxın təmas vasitəsilə yayılır. Bu səbəbdən qəfil baş verən meningit halları zamanı izolyasiya və gigiyena tədbirləri vacibdir.
Uşaqlarda meningit necə baş verir və hansı əlamətlərlə özünü göstərir?
Meningit uşaqlarda immun sisteminin zəifliyi səbəbilə daha sürətli inkişaf edə bilər. Uşaqda meningit necə bilinir sualı üçün ən tipik əlamətlər yüksək hərarət, narahatlıq və işığa həssaslıqdır.
Meningit diaqnozu üçün hansı testlər aparılır?
Meningit şübhəsi olduqda qan analizləri, lumbal punksiya və görüntüləmə üsulları tətbiq olunur. Diaqnoz üçün meningit üçün hansı analizlər verilməlidir sualına cavab: qan kulturası, likvor müayinəsi və lateks aqqlütinasiya testidir.
Meningit müalicəsi nə qədər davam edir və hansı mərhələlərdən ibarətdir?
Meningit müalicəsi səbəbə görə dəyişir, lakin bakterial formalarda adətən 7-21 gün davam edir. Meningit zamanı dərman istifadəsi, maye dəstəyi və müşahidə əsas mərhələlərdəndir.
Antibiotiklər meningit üçün hər zaman təsirlidirmi?
Meningit bakterial mənşəlidirsə, antibiotiklər əsas müalicə üsuludur, lakin törədici antibiotikə davamlıdırsa, effektivlik azalır. Bu səbəblə meningitlə bağlı həkim məsləhəti ilə dərman seçimi edilməlidir.
Meningit zamanı kortikosteroid istifadəsi niyə vacibdir?
Meningit zamanı kortikosteroidlər beyin ödemini azaltmaq və eşitmə itkisi riskini minimuma endirmək üçün istifadə edilir. Bu preparatlar sinir sistemində iltihab proseslərini yavaşladaraq fəsadların qarşısını alır.
Meningitdən sonra nevroloji fəsadlar qalırmı?
Meningit keçirən bəzi şəxslərdə eşitmə itkisi, yaddaş pozğunluğu və psixi əlamətlər müşahidə oluna bilər. Bu tip meningitdən sonra nevroloji problemlər adətən gecikmiş və ya ağır hallarda ortaya çıxır.
Meningitə qarşı hansı peyvəndlər mövcuddur və kimlər üçün tövsiyə olunur?
Meningit əleyhinə peyvəndlər mövcuddur və bu vaksinlər xüsusilə uşaqlar, yaşlılar və səyyahlar üçün tövsiyə edilir. Meningit peyvəndi həm fərdi, həm də ictimai sağlamlığın qorunmasında vacib rol oynayır.
Meningit keçirmiş bir şəxsin yenidən yoluxma riski varmı?
Meningit bir dəfə keçirildikdən sonra immun sistemində müəyyən qoruyuculuq yaransa da, təkrar yoluxma mümkündür. Xüsusilə meningit risk qrupları təkrar yoluxma baxımından daha həssasdır.
Meningit müalicə olunmazsa nə baş verir?
Meningit müalicəsiz qaldıqda beyin toxumasına zərər, koma və ölüm riski ilə nəticələnə bilər. Bu səbəbdən meningitlə bağlı təcili yardım həyati əhəmiyyət daşıyır.
Meningit genetik xəstəlikdirmi?
Meningit genetik xəstəlik deyil, lakin bəzi genetik zəifliklər immun sistemini zəiflədərək xəstəliyə həssaslığı artıra bilər. Bu çərçivədə meningit və immun sistemi arasındakı əlaqə önəmlidir.
Meningit nə qədər davam edir?
Meningit növünə görə dəyişsə də, kəskin hallarda müalicə ilə birlikdə bir neçə həftə çəkə bilər. Bəzi hallarda meningit halsızlıq, yorğunluq və bərpa dövrü ilə aylarla uzana bilər.
