Menstruasiya dövrü qadın reproduktiv sağlamlığının ən vacib göstəricilərindən biridir. Aybaşı dövründə baş verən hər hansı dəyişiklik, xüsusilə də gecikmə, qadın orqanizmində müxtəlif proseslərin göstəricisi ola bilər. Gecikmənin səbəbləri fizioloji, hormonal, psixoloji və ya tibbi ola bilər. Bəzən menstruasiya gecikməsi təbii proseslə, məsələn, hamiləlik və ya əmizdirmə ilə əlaqəli ola bilər, bəzən isə bu, ciddi tibbi pozuntunun ilk əlaməti kimi qəbul edilməlidir.
Qadınların çoxu aybaşı gecikməsi baş verdikdə dərhal hamiləlik ehtimalını düşünür, lakin bu, yeganə səbəb deyil. Bəzi hallarda qalxanabənzər vəz xəstəlikləri, polikistik yumurtalıq sindromu, şiddətli stres, çəki dəyişikliyi, ağır idman, həddindən artıq pəhriz və müəyyən dərmanlar da bu vəziyyəti yarada bilər. Eyni zamanda, doğum nəzarəti metodları, məsələn, hormonal spiral, aylıq iynələr, doğum nəzarət həbləri də menstruasiya dövrünə təsir göstərə bilər. Kontrasepsiya, yəni hamiləlikdən qorunma, bu dövrdə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Əgər qadın qorunmadan cinsi əlaqədə olubsa və menstruasiya gecikirsə, ilk növbədə hamiləlik testi aparılmalıdır. Bununla yanaşı, təhlükəsiz cinsi həyat və ailə planlaması yolları haqqında məlumatlı olmaq menstruasiya pozuntularının səbəblərinin düzgün başa düşülməsinə kömək edir. Kontraseptiv üsulların təsir dərəcəsi, qadının seçdiyi qorunma metoduna, onun düzgün istifadəsinə və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlıdır. Bu səbəbdən, menstruasiya gecikməsi baş verdikdə qadın yalnız hamiləlik deyil, digər bütün mümkün amilləri də nəzərə almalıdır.
Hamiləlik
Menstruasiya gecikməsinin ən tez-tez rast gəlinən və ilk ağla gələn səbəbi hamiləlikdir. Qorunmadan cinsi əlaqədən sonra menstruasiya baş vermirsə, bu vəziyyətdə hamiləlik ehtimalı yüksək olur. Hamiləlik zamanı qadın orqanizmində baş verən hormonal dəyişikliklər, xüsusilə progesteron hormonunun artması nəticəsində menstruasiya dövrü dayanır. Bu, təbiətin qadını hamiləlik və doğuş prosesinə hazırlamaq üçün qurduğu mexanizmdir. Qadınlar menstruasiya gecikməsi ilə yanaşı, ürəkbulanma, döşlərin həssaslığı, tez yorulma və tez-tez sidiyə çıxma kimi digər əlamətlər də müşahidə edirsə, bu halda hamiləlik testi aparmaq məqsədəuyğundur.
Hamiləlik testləri evdə edilə bilən sidik testləri və ya daha dəqiq nəticə verən qan analizləri formasında olur. Əgər test müsbət çıxarsa, hamiləliyin təsdiqlənməsi və sağlam davam etməsi üçün dərhal həkimə müraciət edilməlidir. Qadınların bir çoxu hamiləlik riskinə qarşı müxtəlif doğum nəzarəti metodlarından istifadə edir. Bunlara doğum nəzarət həbləri, prezervativ, hormonal spiral, aylıq iynə, və ya uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) daxildir. Bu metodlar düzgün istifadə edildikdə çox yüksək effektivlik göstərsə də, düzgün tətbiq olunmadıqda erkən hamiləlik riski artır.
Bəzən qadınlar “təhlükəli günlərdə” əlaqəyə girsələr və təbii qorunma metodlarına güvənsələr, bu, hamiləliklə nəticələnə bilər. Belə hallarda təxirəsalınmaz kontrasepsiya üsulları, yəni ertəsi gün həbləri 72 saat ərzində istifadə edilərsə, hamiləliyin qarşısı alınabilir. Ancaq bu üsul da müntəzəm qorunma metodu deyil və yalnız fövqəladə hallarda istifadə olunmalıdır. Ailə planlaması baxımından hər qadının cinsi həyatına uyğun, təhlükəsiz və effektiv qorunma metodu seçməsi vacibdir. Əgər qorunmadan əlaqə baş veribsə və menstruasiya gecikirsə, hamiləlikdən qorunma yolları haqqında geniş bilik və düzgün yanaşma çox əhəmiyyətlidir. Menstruasiya gecikməsi yalnız hamiləliyin göstəricisi deyil, lakin ilk və ən ciddi ehtimal olaraq diqqətlə yanaşılmalıdır.
Əmizdirmə
Əmizdirmə dövründə menstruasiya dövrünün gecikməsi və ya tamamilə dayanması çox rast gəlinən fizioloji haldır. Bu proses laktasiya ilə bağlı olaraq bədəndə prolaktin hormonunun artması nəticəsində baş verir. Prolaktin hormonu süd ifrazını stimullaşdırmaqla yanaşı, eyni zamanda yumurtlama prosesini də basqılayır. Yumurtlama olmadıqda isə menstruasiya baş vermir və bu da gecikmə və ya dövrün müvəqqəti dayanması ilə nəticələnir. Bir çox ana doğuşdan sonra menstruasiyanın geri qayıtmasını bir neçə ay gözləyir, lakin bu müddət fərdi olaraq dəyişə bilər.
Tam əmizdirmə (eksklüziv laktasiya) menstruasiya dövrünü daha uzun müddət ləngidə bilər.Bəzi qadınlarda bu dövr bir ilə qədər uzana bilər. Bu səbəbdən bir çox ana menstruasiya olmadığı müddətdə özünü hamiləlikdən təbii yolla qorunduğunu düşünür. Lakin bu yanaşma yanlışdır, çünki menstruasiya başlamadan əvvəl də yumurtlama baş verə bilər. Bu isə qorunmadan cinsi əlaqə zamanı erkən hamiləlik riski yaradır. Ailə planlaması yolları baxımından, əmizdirən analar üçün xüsusi olaraq nəzərdə tutulmuş doğum nəzarəti metodları mövcuddur. Bunlara progestin tərkibli mini-həblər, hormonal spiral, aylıq iynələr və ya prezervativ daxildir.
Əmizdirən anaların istifadə edə biləcəyi uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) məsələn, hormonal spiral və ya dərialtı implant həm təhlükəsizdir, həm də yüksək effektivliyə malikdir. Bu dövrdə doğum nəzarət həbləri istifadə qaydası ginekoloqla məsləhətləşilmədən tətbiq edilməməlidir. Çünki estrogen tərkibli bəzi həblər süd ifrazına mənfi təsir göstərə bilər. Əgər menstruasiya gecikməsi uzun müddət davam edərsə və qadın qorunmadan əlaqədə olubsa, yenidən hamiləlik testi aparmaq vacibdir. Cinsi sağlamlıq və qorunma üsulları barədə düzgün məlumatlılıq, həm ana, həm də ailənin rifahı baxımından çox önəmlidir. Əmizdirmə dövründə də sağlam münasibətlərdə qorunmanın rolu böyükdür və bu, ananın fiziki və psixoloji sağlamlığına bilavasitə təsir edir.
Dərmanlar
Bəzi dərman vasitələri menstruasiya dövrünün pozulmasına və ya gecikməsinə səbəb ola bilər. Xüsusilə hormonal preparatlar, psixotrop dərmanlar, antidepresantlar, qanda prolaktin səviyyəsini artıran maddələr, həmçinin tiroid funksiyasına təsir edən dərmanlar bu cür nəticələrə səbəb ola bilər. Hormonal dəyişikliklər menstruasiya dövrünün gecikməsi və ya tamam dayanması ilə nəticələnə bilər. Doğum nəzarəti metodları kimi istifadə olunan bəzi dərmanlar, məsələn, doğum nəzarət həbləri və aylıq iynələr menstruasiyanı nizamlayır və ya azaldır, amma istifadəyə başlananda və ya dayandırıldıqda dövrdə pozulmalar yarana bilər. Əgər qadın qorunma məqsədilə hormonal spiral və ya dəri altı implant istifadə edirsə, bu vasitələr də menstruasiyanı qeyri-müntəzəm və ya nadir hala gətirə bilər.
Digər dərmanlar məsələn, kemoterapi preparatları, qan laxtalanması əleyhinə dərmanlar və ya pəhriz əlavələri bəzən menstruasiya ritmini poza bilər. Qadınlarda bu təsirlər fərqli şəkildə özünü göstərə bilər, bu səbəbdən dərman istifadəsi zamanı dövrün izlənməsi önəmlidir. Əgər menstruasiya gecikir və qadın eyni zamanda hər hansı dərman qəbul edirsə, bu iki hal arasında əlaqə olması mümkündür.
Belə vəziyyətdə dərmanı özbaşına dayandırmaq təhlükəlidir, ginekoloq məsləhəti ilə qorunma üsulu və dərman seçimi tənzimlənməlidir. Bəzən dərmanlar hormonal kontrasepsiya kimi istifadə olunduqda menstruasiyanı qəsdən dayandırmaq məqsədi güdür və bu normal sayılır. Amma bu, yalnız mütəxəssis nəzarətində aparılmalıdır. Dərmanların istifadəsi ilə yanaşı hamiləlik testi aparmaq da vacib ola bilər, çünki bəzi dərmanlar menstruasiya əlamətlərini maskalaya bilər. Kontraseptiv üsulların təsir dərəcəsi, eyni zamanda qadının dərman qəbuluna necə cavab verdiyindən də asılıdır. Buna görə, hamiləliyin qarşısını alma yolları yalnız dərmanlarla məhdudlaşmamalı, həyat tərzi və digər amillər də nəzərə alınmalıdır.
Qalxanabənzər vəzin problemləri
Qalxanabənzər vəz orqanizmin maddələr mübadiləsinə və hormonal tarazlığına ciddi təsir göstərən endokrin bir orqandır. Bu vəzin düzgün işləməməsi, yəni hipotiroidizm (zəif fəaliyyət) və hipertiroidizm (həddindən artıq fəaliyyət) qadınlarda menstruasiya dövrünü pozaraq gecikmələrə səbəb ola bilər. Hipotiroidizm zamanı bədəndə prolaktin hormonunun artması yumurtlama prosesini ləngidir və bu da menstruasiyanın gecikməsi və ya tamamilə dayanması ilə nəticələnə bilər. Hipertiroidizmdə isə dövr daha qısa, nizamsız və zəif qanlı olur. Qalxanabənzər vəz ilə əlaqəli pozuntular çəki problemləri, saç tökülməsi, depressiya, narahatlıq, qəbizlik, ürəkdöyünmə və digər əlamətlərlə də müşayiət oluna bilər.
Menstruasiya gecikməsi ilə yanaşı bu simptomlar da müşahidə olunursa, TSH, T3 və T4 kimi tiroid hormonlarının yoxlanması vacibdir. Əgər problem təsdiqlənərsə, endokrinoloqla yanaşı ginekoloq məsləhəti ilə qorunma planı hazırlanmalıdır. Bu hal doğum nəzarəti metodları və ailə planlaması yolları baxımından da önəm daşıyır, çünki tiroid problemi olan qadınlar üçün hər qorunma metodu uyğun olmaya bilər. Misal üçün, doğum nəzarət həbləri bəzən tiroid hormon səviyyəsinə təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən kontraseptiv üsulların təsir dərəcəsi fərqli ola bilər.
Qalxanabənzər vəzin problemi olan qadınların çoxu hormonal spiral, prezervativ və ya aylıq iynələr kimi daha təhlükəsiz metodlara üstünlük verir. Tiroid problemi ilə əlaqəli menstruasiya gecikməsi düzgün müalicə ilə tənzimlənə bilər. Bu səbəbdən sağlam həyat və hamiləlik nəzarəti üçün mütəmadi tibbi nəzarət vacibdir. Əgər qadın qorunmadan cinsi əlaqədə olubsa və menstruasiyası gecikirsə, hamiləlik testi ilə yanaşı hormonal analiz də aparılmalıdır. Qalxanabənzər vəz pozuntuları ciddi hormon disbalansına səbəb ola bildiyindən, bu amil menstruasiya gecikməsinin əsas səbəblərindən biri kimi nəzərə alınmalıdır.
Polikistik yumurtalıq sindromu
Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) qadınlarda menstruasiya gecikməsinin ən geniş yayılmış endokrin səbəblərindən biridir. Bu sindrom zamanı yumurtalıqlarda çoxsaylı kiçik kistlər meydana gəlir və bu, yumurtlamanın qarşısını alır. Yumurtlama prosesi pozulduqda isə menstruasiya ya gecikir, ya da ümumiyyətlə baş vermir. PCOS-un əsas əlamətləri arasında menstruasiya pozuntuları ilə yanaşı, üz və bədən tüklənməsi, sızanaqlar, saç tökülməsi və çəkidə artım da müşahidə olunur. Bu sindrom insulin müqaviməti ilə də sıx bağlıdır və bu da onu metabolik pozuntu kimi qiymətləndirməyə əsas verir.
Menstruasiya gecikməsi ilə birlikdə bu simptomlar varsa, ginekoloq məsləhəti ilə müayinələrə başlanılmalıdır. PCOS diaqnozu ultrasəs müayinəsi və hormonal analizlər əsasında qoyulur. PCOS olan qadınlarda hamiləlikdən qorunma yolları xüsusi diqqətlə seçilməlidir. Doğum nəzarət həbləri, bu sindromun simptomlarını yüngülləşdirmək və menstruasiya dövrünü tənzimləmək üçün tez-tez istifadə olunur. Eyni zamanda, uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) məsələn, hormonal spiral və ya implant – menstruasiyanı sabitləşdirmək və hamiləlikdən qorunmaq üçün effektiv üsullardır. Lakin bu metodlar da fərdi vəziyyətə uyğun seçilməlidir.
Təbii hamiləlikdən qorunma metodları PCOS olan qadınlar üçün riskli hesab olunur, çünki bu hallarda yumurtlama müntəzəm baş vermir. Bu isə təqvim metodunu etibarsız edir. Menstruasiya gecikmələri səbəbilə qadınların əksəriyyəti hamiləlik testi etmək məcburiyyətində qalır, çünki gecikmə hamiləliyə bənzər simptomlarla müşayiət oluna bilər. Kontraseptiv üsulların təsir dərəcəsi isə PCOS olan qadınlarda daha diqqətlə izlənməlidir, çünki hormonal balans onsuz da pozulmuş vəziyyətdədir. PCOS uzunmüddətli müalicə və həyat tərzi dəyişikliyi tələb edən bir sindromdur. Bu səbəbdən sağlam həyat və hamiləlik nəzarəti bu qadınlar üçün xüsusi önəm daşıyır. Əgər müalicə düzgün aparılarsa, menstruasiya dövrü tədricən normallaşa və hamiləlik şansı artmış olar.
Birincili Yumurtalıq Çatışmazlığı
Birincili Yumurtalıq Çatışmazlığı (BYÇ) 40 yaşdan əvvəl yumurtalıqların normal fəaliyyətini itirməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Bu hal adətən erkən menopauza ilə qarışdırılır, lakin BYÇ-də bəzən sporadik ovulyasiya və nadir menstruasiya müşahidə oluna bilər. Bu vəziyyətdə qadınlarda menstruasiya dövrü əvvəlcə qeyri-müntəzəm olur, sonra isə tamamilə dayanır. Yumurtalıqlar estrogen və progesteron kimi hormonları kifayət qədər istehsal etmədiyi üçün hormonal balans pozulur. Bu hormon çatışmazlığı sümük əriməsi (osteoporoz), isti basmalar (hot flashes), emosional qeyri-sabitlik və cinsi sağlamlıqda problemlərlə müşayiət oluna bilər.
BYÇ-in səbəbləri arasında genetik meyllilik, autoimmun xəstəliklər, kimyaterapiya, radiasiya və bəzi virus infeksiyaları yer alır. Əgər qadında 40 yaşdan əvvəl menstruasiya gecikməsi və ya dayanmalar varsa, bu vəziyyət araşdırılmalıdır. Diaqnoz hormonal analizlər (xüsusilə FSH və estradiol səviyyələri) və tibbi tarixə əsaslanaraq qoyulur. Bu qadınlarda hamilə qalmaq ehtimalı çox aşağıdır, lakin nadir hallarda yumurtlama baş verə bilər. Ona görə də hamiləlikdən qorunmaq üçün uyğun kontrasepsiya metodları seçilməlidir. Doğum nəzarəti həbləri, hormonal spiral və ya prezervativlə qorunmanın effektivliyi bu vəziyyətdə fərdi seçimlərə görə dəyişə bilər.
Bu qadınlara adətən hormon əvəzedici terapiya təyin olunur ki, bu da həm menstruasiyanın bərpası, həm də sümük və ürək-damar sağlamlığı baxımından vacibdir. BYÇ olan qadınlarda ginekoloq məsləhəti ilə qorunma xüsusilə əhəmiyyətlidir, çünki bu vəziyyət həm reproduktiv, həm də ümumi sağlamlığı əhatə edir. Erkən hamiləlik riski az olsa da, kontrasepsiya hələ də gündəmdə saxlanılmalıdır. Bu halın diaqnozu və idarə olunması, qadının uzunmüddətli sağlamlığını qorumaq baxımından çox vacibdir. Doğum nəzarəti metodları ilə birlikdə ailə planlaması yolları da ön planda saxlanmalıdır.
Xroniki Xəstəliklər
Menstruasiya gecikməsinin səbəblərindən biri də bədəndə uzunmüddətli davam edən xroniki xəstəliklərdir. Bu xəstəliklər bədənin hormonal balansına, immun sisteminə və maddələr mübadiləsinə təsir edərək menstruasiya dövrünün pozulmasına gətirib çıxara bilər. Xüsusilə şəkərli diabet, çölyak xəstəliyi, xroniki böyrək və qaraciyər çatışmazlığı, revmatoid artrit, lupus kimi autoimmun və metabolik xəstəliklər bu təsiri yarada bilər. Xroniki xəstəliklər zamanı orqanizm “gərgin rejimdə” fəaliyyət göstərir və enerji resurslarını əsas həyati funksiyalara yönəldir. Bu zaman reproduktiv sistem ikinci plana keçir və nəticədə menstruasiya ya gecikir, ya da müvəqqəti olaraq dayanır.
Bəzi xroniki xəstəliklər zamanı istifadə olunan dərmanlar da menstruasiya dövrünə təsir edə bilər. Məsələn, immunosupressiv dərmanlar, kortikosteroidlər və ya kemoterapi vasitələri hormon səviyyələrini dəyişə bilər. Xroniki xəstəlikləri olan qadınlar üçün doğum nəzarəti metodları və hamiləlikdən qorunma yolları xüsusi diqqətlə seçilməlidir. Hər hansı sistemik xəstəlik fonunda hamilə qalmaq həm ana, həm də döl üçün risk daşıyır. Bu səbəbdən ailə planlaması yolları çərçivəsində ginekoloq və ixtisaslaşmış həkimin birgə qərarı ilə qorunma metodu təyin edilməlidir.
Xroniki xəstəliklər zamanı uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) daha uyğundur, çünki qadın gündəlik dərman qəbuluna əlavə kontrasepsiya rejimi əlavə etmədən qorunmuş olur. Bu baxımdan hormonal spiral və ya implant yüksək effektivlik göstərir. Prezervativlə qorunmanın effektivliyi burada da keçərlidir, xüsusilə cinsi yolla keçən infeksiyalara qarşı qorunmaq baxımından əlavə üstünlük verir. Həmçinin, təhlükəsiz cinsi həyat, bu xəstəliklərin idarəsində mühüm rol oynayır. Əgər menstruasiya gecikir və qadın xroniki xəstəlik daşıyıcısıdırsa, bu, adi dövr pozuntusundan daha ciddi səbəblərlə bağlı ola bilər. Hamiləlik testi ilə yanaşı laborator müayinələr də aparılmalıdır. Kontrasepsiya nədir və hansı üsullar daha uyğundur sualları bu vəziyyətdə daha kompleks şəkildə qiymətləndirilməlidir.
Həddindən artıq pəhriz
Menstruasiya dövrünün sabit qalması üçün bədəndə yetərli qida, enerji və yağ ehtiyatı olmalıdır. Həddindən artıq pəhriz, yəni çox az kalori qəbul edilməsi, müəyyən qida qruplarından tamamilə imtina və ya sürətli arıqlama qadın orqanizmində hormonal balansı poza bilər. Bu hal estrogen hormonunun azalmasına səbəb olur ki, bu da yumurtlamanın dayanması və menstruasiya gecikməsi ilə nəticələnir. Bədən kifayət qədər qida qəbul etmədikdə, həyat üçün zəruri olmayan funksiyalar, o cümlədən reproduktiv sistem, müvəqqəti olaraq bağlanır. Bu, təbiətin enerji qənaət mexanizmidir.
Xüsusilə anoreksiya və bulimiya kimi qida pozuntuları olan qadınlarda bu hal daha tez-tez müşahidə olunur. Uzunmüddətli pəhriz həm də sümük əriməsi, libido azalması, zəiflik, hormonal sızanaq kimi digər fəsadlara da səbəb ola bilər. Belə qadınlar üçün təhlükəsiz cinsi həyat və doğum nəzarəti metodları seçərkən qidalanma səviyyəsi və hormonal status nəzərə alınmalıdır. Məsələn, doğum nəzarəti həbləri bədəndə hormon balansını tənzimləməyə kömək edə bilər, amma çox aşağı kalorili pəhrizlə birlikdə istifadəsi bəzən yan təsir riskini artırır.
Qidalanma pozuntusu olan qadınlara adətən uzunmüddətli qorunma üsulları (məsələn, hormonal spiral) tövsiyə olunur, çünki bu üsullar aktiv nəzarət tələb etmir və yüksək effektivlik təmin edir. Bununla yanaşı, hamiləlik testi bu qadınlar üçün daha tez-tez tövsiyə edilir, çünki menstruasiya dövrü qeyri-müntəzəm olduğundan hamiləlik ehtimalını gözlə izləmək çətin olur. Bu vəziyyətlərdə ailə planlaması yolları mütləq qidalanma mütəxəssisi və ginekoloqla birgə hazırlanmalıdır. Qorunmadan cinsi əlaqənin fəsadları, bu halı yaşayan qadınlarda daha da ağır ola bilər, çünki zəifləmiş bədən həm hamiləliyi, həm də infeksiyaları daha ağır keçirir. Sağlam qidalanma, menstruasiya dövrünün normallaşmasında əsas şərtlərdən biridir.
İdman
Müntəzəm idman sağlam həyat tərzinin ayrılmaz hissəsidir, lakin həddindən artıq fiziki fəaliyyət bəzən menstruasiya dövrünü pozaraq gecikmələrə və ya aybaşı qanaxmasının tam dayanmasına səbəb ola bilər. Bu hal daha çox peşəkar idmançılarda və ya çox intensiv məşq edən qadınlarda müşahidə olunur. İdman zamanı bədənin enerji sərfiyyatı artır və orqanizm özünü qorumaq məqsədilə reproduktiv sistemin fəaliyyətini məhdudlaşdıra bilər. Bu zaman estrogen səviyyəsi azalır və yumurtlama baş vermir. Yumurtlama olmadıqda isə menstruasiya ya gecikir, ya da baş vermir.
Bu vəziyyət tibbdə “atletik amenoreya” olaraq tanınır. Əgər qadın doğum nəzarəti metodlarından istifadə edirsə, bəzən menstruasiyanın olmaması bu səbəblə də əlaqəli ola bilər. Lakin aktiv şəkildə idman edən qadınlarda hamiləlik riski də gözlənilmədən ortaya çıxa bilər, xüsusilə də qorunmadan cinsi əlaqə baş veribsə və menstruasiya dövrü artıq əvvəlcədən qeyri-müntəzəmdirsə. Belə hallarda hamiləlik testi aparmaq vacibdir.
İdmançılar üçün uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) məsələn, hormonal spiral və ya implant daha uyğun hesab olunur, çünki bu vasitələr əlavə nəzarət tələb etmir. Prezervativlə qorunmanın effektivliyi də yüksəkdir, lakin fiziki aktivlik zamanı istifadə rahatlığı baxımından fərdi uyğunluq nəzərə alınmalıdır. İdman edən qadınlar təhlükəsiz cinsi həyat və ailə planlaması yolları haqqında məlumatlı olmalı və bədənlərini dinləməyi bacarmalıdırlar. Menstruasiya gecikməsi təkcə fiziki yorğunluqdan deyil, həm də stres və kalori çatışmazlığı ilə birgə meydana çıxa bilər. Buna görə də sağlam həyat və hamiləlik nəzarəti idmanla məşğul olan qadınlar üçün daha da vacibdir. İdman həyatının tələbləri ilə reproduktiv sağlamlıq arasında balans yaratmaq mümkün olduqda, menstruasiya dövrü də öz sabitliyini qoruyacaq.
Çəki problemləri
Qadın bədən çəkisinin normal diapazondan kənara çıxması istər artıq çəki, istərsə də həddindən artıq arıqlama menstruasiya dövrünü pozan başlıca amillərdən biridir. Yağ toxuması bədəndə estrogen hormonunun sintezində iştirak edir və bu hormonun miqdarı artdıqda və ya azaldıqda reproduktiv sistemin funksiyası dəyişir. Piylənmə zamanı bədəndə estrogen səviyyəsi yüksək olur və bu, yumurtlamanı pozaraq dövrü qeyri-müntəzəm edir. Eyni zamanda, həddindən artıq arıqlıq bədəndə estrogen çatışmazlığına səbəb olur və bu da menstruasiyanın gecikməsi və ya dayanması ilə nəticələnir.
Polikistik yumurtalıq sindromu olan qadınlarda da tez-tez piylənmə müşahidə olunur və bu da menstruasiya gecikməsi riskini artırır. Qadınlarda hamiləlikdən qorunma yolları çəkiyə uyğun seçilməlidir. Məsələn, bəzi doğum nəzarəti həbləri artıq çəki zamanı effektivliyini azalda bilər. Bu halda uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) daha uyğun ola bilər. Hormon tərkibli spiral, implant və ya aylıq iynələr bədəndə çəki dəyişikliyindən asılı olmayaraq yüksək effektivlik göstərə bilər.
Çəki ilə bağlı pozuntuların korreksiyası üçün düzgün pəhriz, fiziki aktivlik və bəzən endokrin müalicə tələb oluna bilər. Əgər qadın qorunmadan əlaqədə olubsa və aybaşı gecikirsə, bu vəziyyətdə hamiləlik testi aparılması vacibdir, çünki dövr qeyri-müntəzəm olduğu üçün yumurtlamanı əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq çətindir. Çəki dəyişikliyi həm də emosional vəziyyətə təsir göstərir ki, bu da dolayı yolla hormon balansını poza bilər. Buna görə sağlam həyat və hamiləlik nəzarəti, qadının ümumi sağlamlığının qorunmasında əsas faktorlardan biridir. Ailə planlaması yolları fərdi yanaşma tələb edir və çəki, yaş, həyat tərzi kimi faktorlar nəzərə alınmalıdır. Qadınların ginekoloq məsləhəti ilə qorunma metodları seçməsi bu vəziyyətlərdə xüsusi önəm daşıyır.
Stress
Müasir həyat tərzi ilə əlaqədar olaraq stres bir çox qadının gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib və bu hal reproduktiv sağlamlığa ciddi təsir göstərə bilər. Stres zamanı orqanizmdə kortizol və adrenalin kimi stres hormonlarının səviyyəsi artır, bu isə hipotalamus-hipofiz-yumurtalıq oxunun fəaliyyətini pozur. Nəticədə yumurtlama baş vermir və menstruasiya gecikir. Bu mexanizm bədənin özünü “təhlükə altındadır” kimi qəbul etməsi ilə bağlıdır və təbiət tərəfindən reproduktiv sistemin müvəqqəti dayandırılması kimi şərtlənir.
Əgər qadın doğum nəzarəti metodlarından istifadə etmirsə və qorunmadan cinsi əlaqə baş veribsə, menstruasiya gecikməsi zamanı stresslə yanaşı hamiləlik ehtimalı da araşdırılmalıdır. Bəzən qadınlar menstruasiyanın gecikməsinin səbəbini sadəcə stressə bağlayır və hamiləlik testi aparmırlar, bu isə erkən hamiləlik riskindən qaçınma baxımından təhlükəlidir. Əgər gecikmə bir həftədən artıq davam edirsə, test mütləq aparılmalıdır. Streslə əlaqəli gecikmələr bəzən tək bir dövrə təsir etsə də, uzunmüddətli stres halları menstruasiyanın tamamilə dayanmasına qədər gedə bilər.
Bu səbəbdən təhlükəsiz cinsi həyat üçün həm psixoloji dəstək, həm də müntəzəm kontrasepsiya önəmlidir. Stresli həyat yaşayan qadınlar üçün uzunmüddətli qorunma üsulları (LARC) tövsiyə olunur, çünki bu metodlar gündəlik stress faktorlarından təsirlənmir və unudulma riski yoxdur. Prezervativlə qorunmanın effektivliyi də burada keçərlidir, lakin təkbaşına streslə əlaqəli hormon dəyişikliklərini kompensasiya etmir. Kontraseptiv üsulların təsir dərəcəsi bəzən bədənin ümumi hormonal vəziyyətinə görə dəyişə bilər, bu səbəbdən stresin idarəsi müalicənin bir hissəsi kimi qəbul edilməlidir. Sağlam münasibətlərdə qorunmanın rolu, yalnız fiziki deyil, psixoloji baxımdan da qadının özünü təhlükəsiz hiss etməsi üçün vacibdir. Bu isə menstruasiya dövrünün sabitliyinə birbaşa təsir edir.
