Xolesterin səviyyəniz sağlamlığınız haqqında düşündüyünüzdən daha çox məlumat verir. Gözlənilməz başgicəllənmə, xroniki yorğunluq, sinə nahiyəsində sancı və ya nəfəs darlığı və xolesterin arasında əlaqə olduğunu bilirdinizmi? Bəli, xolesterin nədir sualının cavabı düşündüyünüzdən daha əhatəlidir. Bu yazıda xolesterin əlamətləri, yüksək xolesterin və aşağı xolesterin səbəbləri, qanda xolesterin səviyyəsinin diaqnostik analizlər vasitəsilə necə təyin edildiyi, həmçinin xolesterin norması və xolesterin dəyərləri haqqında ətraflı məlumat verəcəyik.
Həmçinin LDL xolesterin nədir, HDL xolesterin nədir, lipid profili və trigliserd nədir suallarına cavab tapacaq, xolesterinlə əlaqəli xəstəliklər və xolesterin və ürək damar xəstəlikləri mövzusunu da təhlil edəcəyik. Xolesterin testi necə aparılır, xolesterin səviyyəsi necə aşağı salınır və xolesterin üçün hansı qidalar faydalıdır kimi praktiki suallar da cavablandırılacaq.
Xolesterin hansı orqanlara təsir edir, görmədə bulanıqlıq, əl və ayaqlarda soyuqluq, ayaqlarda keylik, boyunda ağrılar, sakitlik halında tərləmə kimi əlamətlərlə qarşılaşırsınızsa, bu məqaləni diqqətlə oxumağınız tövsiyə olunur.
Xolesterin nədir və orqanizmdə hansı funksiyaları yerinə yetirir?
Xolesterin orqanizmdə təbii olaraq istehsal olunan və həyat üçün zəruri olan mumabənzər yağ tərkibli bir maddədir. Əsasən qaraciyərdə sintez olunan xolesterin hüceyrə membranlarının qurulması, hormonların istehsalı, D vitamini sintezi və öd turşularının formalaşması kimi funksiyalarda mühüm rol oynayır. Bədəndəki xolesterin ehtiyacının təxminən 70%-i daxildən təmin olunur, qalan hissə isə yumurta, pendir, ət kimi heyvan mənşəli qidalarla orqanizmə daxil olur.
Bədəndə iki əsas xolesterin növü mövcuddur: LDL xolesterin və HDL xolesterin. LDL xolesterin “pis xolesterin” hesab olunur və damar divarlarında toplanaraq ateroskleroz kimi ciddi damar xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Əksinə, HDL xolesterin nədir sualı isə “yaxşı xolesterin” kimi tanınan bu növün artıq xolesterini qaraciyərə daşıyaraq bədəndən atılmasını təmin etdiyini göstərir.
Xolesterin funksiyaları arasında sinir sisteminin qorunması, maddələr mübadiləsinin tənzimlənməsi, bədəndə su balansının qorunması və qırmızı qan hüceyrələrinin gücləndirilməsi kimi vacib proseslər də var. Eyni zamanda xolesterin və sağlam qidalanma arasındakı balansın qorunması ürək-damar sistemi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Orqanizmin xolesterin səviyyəsi, qan analizi vasitəsilə ölçülür və əldə edilən xolesterin dəyərləri xolesterin norması ilə müqayisə edilərək qiymətləndirilir.
Qısacası, xolesterin nədir sualına cavab yalnız bir maddə haqqında deyil, bütün bədənin funksionallığı və sağlamlığı haqqında geniş məlumat verir. Məhz bu səbəbdən xolesterin testi ilə xolesterin səviyyəsini nəzarətdə saxlamaq hər bir insan üçün önəmlidir.
Xolesterin əlamətləri hansılardır və necə tanınır?
Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsi bəzən uzun müddət heç bir simptom vermədən inkişaf edir və buna görə də tez-tez “səssiz təhlükə” adlandırılır. Lakin zaman keçdikcə yüksək xolesterin orqanizmdə ciddi fəsadlara səbəb ola biləcək fiziki əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Qanda xolesterin səviyyəsinin yüksək olduğunu göstərən bəzi fiziki göstəricilər aşağıdakılardır:
- Sinə nahiyəsində ağrı və təzyiq hissi
- Ayaqlarda uyuşma, karıncalanma və ağrı
- Göz qapaqları ətrafında sarı piy yığıntıları (ksantomalar)
- Daimi yorğunluq və halsızlıq
- Başgicəllənmə və tarazlıq pozğunluğu
- Nəfəs darlığı və düzgün nəfəs ala bilməmə
- Əllərdə və ayaqlarda soyuqluq hissi
- Görmədə bulanıqlıq və fokuslama çətinliyi
- Dərinin solğunlaşması və zəif qan dövranı əlamətləri
- Yaraların normaldan daha gec sağalması
- Nitqin pozulması və ani başgicəllənmələr
- Ayaqlarda kramp və fiziki aktivlik zamanı ağrılar
- Boyun və sinə nahiyəsində gərginlik və sancılar
Xolesterinin yüksəlməsinin əsas səbəbləri nələrdir?
Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsi bir çox ciddi sağlamlıq probleminin əsasını təşkil edə bilər. Bu vəziyyət təkcə qidalanma rejimi ilə deyil, həm də genetik meyillər, həyat tərzi və bəzi xəstəliklərlə də bağlıdır. Yüksək xolesterin çox zaman diaqnostik analizlər olmadan aşkar edilmir, lakin onun əsas səbəblərini bilmək xolesterinlə mübarizədə doğru yanaşmanın formalaşması üçün vacibdir. Aşağıda qanda xolesterin səviyyəsinin artmasının əsas səbəbləri təqdim olunur:
- Sağlam olmayan qidalanma və trans yağlar
- Oturaq həyat tərzi və fiziki passivlik
- Siqaret və spirtli içki istifadəsi
- Stress və psixoloji gərginlik
- Genetik meyillər və irsi faktorlar
- Xroniki xəstəliklər və endokrin pozğunluqlar
- Hamiləlik və hormonal dəyişikliklər
- Dərmanların təsiri
Sağlam olmayan qidalanma və trans yağlar
Xolesterin səviyyəsinin artmasında əsas faktorlardan biri qeyri-sağlam qidalanmadır. Qida rasionunda trans yağların və doymuş yağların çoxluğu LDL xolesterinin artmasına səbəb olaraq sağlamlıq üçün ciddi risklər yaradır. Xüsusilə tez hazırlanan fast-food qidaları qanda xolesterin miqdarını artırır. Heyvan mənşəli yağlarla zəngin yeməklər və konservləşdirilmiş məhsullar xolesterin əlamətləri ilə nəticələnə bilər. Rafinə edilmiş karbohidratlar və şəkərli içkilər də lipid profilini mənfi şəkildə dəyişir. Bu cür qidalar həm trigliserd problemini artırır, həm də ateroskleroz riskini yüksəldir. Doymuş yağlarla zəngin menyular xolesterin və sağlam qidalanma arasında balansı pozur. Xüsusilə margarin, şirniyyat, paketlənmiş qəlyanaltılar xolesterin səbəbləri siyahısına daxildir. Orqanizm bu tip yağları parçalamaqda çətinlik çəkdiyi üçün dərialtı yağ yığılması baş verə bilər. Qeyri-sağlam menyu həm də sağlam yağların çatışmazlığına səbəb olur. Belə halda xolesterin dəyərləri normadan kənara çıxır. Bu səbəbdən xolesterin diet planı olmayan şəxslər daha çox risk altındadır.
Oturaq həyat tərzi və fiziki passivlik
Xolesterin balansını qorumaq üçün aktiv həyat tərzi şərtdir. Fiziki aktivliyin azlığı HDL xolesterin səviyyəsinin azalmasına və bədənin qoruyucu mexanizmlərinin zəifləməsinə səbəb olur. Gündəlik hərəkətsizlik xroniki yorğunluq və ayaqlarda keylik kimi hallarla nəticələnə bilər. İdmandan uzaq həyat qanda xolesterin səviyyəsinin yuxarı qalmasına şərait yaradır. Tez-tez oturaq həyat sürənlərdə sinə nahiyəsində sancı kimi narahatlıqlar müşahidə olunur. Uzun müddət ekran qarşısında qalmaq xolesterin problemi necə aşmaq olar sualını çətinləşdirir. Başgicəllənmə və xolesterin arasında ciddi əlaqə vardır. Hərəkətsiz həyat tərzi damar tutulması ehtimalını da artırır. Fiziki passivlik ürək damar xəstəlikləri riskini daha da yüksəldir. Qidalanma rejimi nə qədər düzgün olsa da, hərəkətsizlik onu sıfıra endirə bilər. Məhz bu səbəbdən sağlam həyat tərzi yalnız qida ilə deyil, aktivliklə də əlaqəlidir. Xolesterin testi nəticələri də oturaq həyat tərzi olan şəxslərdə daha tez dəyişir.
Siqaret və spirtli içki istifadəsi
Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsində siqaret çəkmək və spirtli içki istifadəsi mühüm yer tutur. Bu vərdişlər HDL xolesterin səviyyəsini aşağı salaraq bədəni zəiflədir. Uzunmüddətli siqaret istifadəsi əl və ayaqlarda soyuqluq yaradır. Spirtli içki isə xolesterin dəyərləri üzərində dağıdıcı təsir göstərir. Bu maddələr həmçinin boyunda ağrılar, nəfəs darlığı kimi simptomlara yol açır. Qan dövranı zəiflədiyində xolesterinlə əlaqəli xəstəliklər inkişaf edir. Alkoqol maddələr mübadiləsini ləngidərək trigliserd səviyyəsini yüksəldir. Siqaretin tərkibindəki toksinlər dəri altında yağ yığılmasına səbəb ola bilər. Görmədə bulanıqlıq və sakitlik halında tərləmə kimi hallara da rast gəlinir. Həm siqaret, həm də spirt orqanizmdə yağ balansını pozaraq müalicə prosesini çətinləşdirən əsas zərərli vərdişlərdəndir. Bu alışqanlıqlar düzgün qidalanmanın təsirini zəiflədərək faydalı qidaların orqanizmə olan müsbət təsirini azaldır. Belə vərdişlər xolesterin normasının qorunmasına ciddi maneələr yaradır. Son nəticədə xolesterin yüksək olanda nə etmək lazımdır sualının cavabı da daha kompleks hal alır.
Stress və psixoloji gərginlik
Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olan amillərdən biri də daimi stress və psixoloji gərginlikdir. Stress zamanı kortizol hormonunun səviyyəsi yüksəlir ki, bu da xolesterin dəyərlərinin artmasına yol açır. Psixoloji təzyiqlər zamanı qan analizi nəticələri dəyişkən ola bilər. Bu vəziyyət xolesterin əlamətləri olaraq başgicəllənmə, nəfəs darlığı, sakitlik halında tərləmə və hətta xroniki yorğunluq kimi özünü göstərir. Daimi gərginlik HDL xolesterin səviyyəsini aşağı salaraq ürək-damar sistemi üçün təhlükə yaradır. Stresslə mübarizə aparmayan şəxslərdə ateroskleroz riski artır. Bəzi hallarda xolesterin testi zamanı əldə edilən nəticələr stress fonunda həddən artıq yüksək olur. Bu da diaqnostik analizlərin dəqiq aparılmasının vacibliyini göstərir. Uzunmüddətli psixoloji yük qida rejimini və metabolizmanı pozaraq trigliserd səviyyəsini yüksəldə bilər. Xolesterinə görə baş ağrısı, görmədə bulanıqlıq kimi əlamətlər də müşahidə oluna bilər. Həmçinin psixoloji narahatlıq xolesterin düşürən bitkilər və təbii vasitələrin təsirini zəiflədə bilər. Bu səbəbdən stressin idarə olunması xolesterin xəstəliyinin qarşısını almaq üçün əsas şərtdir.
Genetik meyillər və irsi faktorlar
Xolesterin yüksəkliyinin bir səbəbi də genetik meyillərlə bağlıdır. Ailədə yüksək xolesterin tarixi varsa, bu, genetik daşıyıcılıq səbəbilə nəsildən-nəsilə ötürülə bilər. Bu hal xüsusilə LDL xolesterin səviyyəsində özünü göstərir. İrsi hiperxolesterinemiya hallarında qanda xolesterin miqdarı erkən yaşlardan yüksək ola bilər. Bu tip insanlar üçün xolesterin testi daha erkən yaşda və mütəmadi edilməlidir. Genetik faktorlar çox vaxt aşağı xolesterin səviyyəsinin tənzimlənməsini çətinləşdirir. Bu hal xolesterin və ürək damar xəstəlikləri riskini artırır. Genetik təsirlər xolesterinlə əlaqəli xəstəliklər riskini artıraraq diaqnostik analizlərin daha əhatəli aparılmasını tələb edir. Ailədə infarkt, insult və ya damar tutulması hallarının olması bu maddənin ürək, beyin və qan damarları kimi həyati orqanlara ciddi təsir göstərə biləcəyini göstərir. Belə şəxslər üçün xolesterin norması daha ciddi şəkildə izlənməlidir. İrsi faktorlar eyni zamanda xolesterinlə necə mübarizə aparmaq olar sualını müalicə baxımından daha mürəkkəb edir. Genetik meyillilik hallarında xolesterin problemini necə aşmaq olar sualı həyat tərzi və dərman müdaxiləsi ilə birlikdə cavablandırılır.
Xroniki xəstəliklər və endokrin pozğunluqlar
Xolesterin səviyyəsinə təsir edən əsas səbəblərdən biri də müxtəlif xroniki xəstəliklər və hormonal pozğunluqlardır. Xüsusilə hipotireoidizm, şəkərli diabet, qaraciyər, böyrək, və böyrəküstü vəzilərin pozğunluğu bu baxımdan risk daşıyır. Bu xəstəliklər HDL xolesterin səviyyəsinin azalması və LDL səviyyəsinin artmasına gətirib çıxarır. Bu zaman lipid profili balanssız hala gəlir. Qidalanma rejimi nə qədər düzgün olsa da, orqanizmin daxili pozuntuları xolesterin dəyərlərinin yüksəlməsinə səbəb olur. Bu xəstəliklər həm də xolesterin əlamətlərinin daha tez və daha ağır formada ortaya çıxmasına şərait yaradır. Məsələn, göz qaralması, əl və ayaqlarda soyuqluq, sinə ağrıları və başgicəllənmə tez-tez müşahidə olunur. Bu zaman xolesterin diet planı ilə yanaşı xəstəliyin müalicəsi də ön plana çıxır. Belə şəxslərdə xolesterin səviyyəsi necə aşağı salınır sualı daha kompleks yanaşma tələb edir. Xolesterinlə mübarizə aparmaq yalnız pəhrizlə deyil, hormonal balansın bərpası ilə də əlaqədardır. Bu səbəblə xolesterin dərmanları hansılardır mövzusuna ehtiyac duyula bilər.
Hamiləlik və hormonal dəyişikliklər
Xolesterin səviyyəsi hamiləlik dövründə və menopauza zamanı hormonal dəyişikliklərə görə yüksələ bilər. Bu dövrdə orqanizm daha çox LDL xolesterin istehsal edə bilər ki, bu da xolesterin normasının keçilməsinə səbəb olur. Menopauza dövründə isə östrogen hormonunun azalması xolesterinlə əlaqəli xəstəliklər riskini artırır. Hormonal dəyişikliklər zamanı xolesterin əlamətləri daha aydın şəkildə üzə çıxa bilər. Bu əlamətlər arasında boyunda ağrılar, nəfəs darlığı, əl və ayaqlarda keylik ola bilər. Bu dövrlərdə qan analizi və diaqnostik analizlər daha tez-tez aparılmalıdır. Hamilə qadınlar üçün xolesterin problemi necə aşmaq olar sualı xüsusi həkim nəzarəti tələb edir. Bu zaman xolesterin dərmanlarının istifadəsi məhdud ola bilər. Hormonal dəyişikliklər xolesterin və sağlam qidalanma arasındakı əlaqəni daha da vacib hala gətirir. Xüsusilə bu mərhələlərdə xolesterin düşürən bitkilər və təbii yanaşmalar ön plana çıxır.
Dərmanların təsiri
Xolesterin səviyyəsinə bəzi dərman preparatları da ciddi şəkildə təsir göstərir. Diuretiklər, steroidlər, kimyaterapiya dərmanları və anti-retroviral preparatlar bu baxımdan xüsusilə diqqət tələb edir. Bu dərmanlar HDL xolesterin səviyyəsini aşağı salaraq LDL səviyyəsini artıra bilər. Uzunmüddətli istifadədə lipid profili pozulur. Qan analizi nəticələrində qeyri-normal dəyərlər müşahidə oluna bilər. Bu dərmanlar həm də xolesterin normasını saxlamağı çətinləşdirir. Dərman təsiri ilə yaranan xolesterin əlamətləri daha kəskin olur. Xolesterinə görə təzyiq problemi, sinə ağrısı və başgicəllənmə kimi hallara rast gəlinə bilər. Bu səbəbdən dərman istifadəsi zamanı xolesterin testi mütəmadi aparılmalıdır. Dərmanların təsiri altında yaranan dəyişikliklər zamanı səviyyəni tənzimləmək üçün yalnız təbii vasitələr kifayət etməyə bilər və əlavə tibbi müdaxilə tələb oluna bilər.
Xolesterin səviyyəsi necə ölçülür və hansı dəyərlər normal sayılır?
Qan damarlarında yığılan yağ qatları zamanla ciddi ürək-damar problemlərinə səbəb ola bilər. Bu riski qiymətləndirmək və qarşısını almaq üçün ən effektiv üsullardan biri qan tərkibindəki yağ birləşmələrinin miqdarını ölçməkdir. Bu məqsədlə tətbiq olunan testlər orqanizmdəki yağ balansı barədə mühüm məlumat verir və ilkin mərhələdə təhlükəli dəyişikliklərin qarşısını almağa kömək edir. Hər fərdin sağlamlıq vəziyyətindən və risk faktorlarından asılı olaraq qəbul edilən dəyərlər fərqli ola bilər.
Lipid paneli və ya lipid profili adlanan test ümumilikdə dörd əsas komponenti qiymətləndirir: ümumi lipid miqdarı, aşağı sıxlıqlı zülal birləşmələri, yüksək sıxlıqlı zülallar və qandakı trigliseridlər. Bu analizlər adətən 9-12 saatlıq aclıqdan sonra həyata keçirilir və nəticələr dəqiq dəyərləndirmə üçün vacibdir. Geniş yayılmış tibbi protokollara əsasən, lipid profili ölçülməsi 20 yaşdan yuxarı hər kəs üçün beş ildən bir tövsiyə olunur. Yüksək risk qrupuna daxil olanlar üçün bu interval daha qısa ola bilər.
Ümumiyyətlə, nəticələr belə qiymətləndirilir: ümumi yağ miqdarı 200 mq/dL-dən aşağı olduqda ideal hesab olunur. Əgər bu göstərici 200-239 mq/dL aralığındadırsa, sərhəddə sayılır; 240 mq/dL və yuxarısı isə təhlükəli sayılır. Aşağı sıxlıqlı zülallar üçün normal hədd 130 mq/dL-dən aşağıdır, 130-159 arası ehtiyatlı yanaşma tələb edir, 160 və yuxarısı isə artıq ciddi səviyyə sayılır. Yüksək sıxlıqlı zülallar isə qoruyucu rol oynayır və kişilər üçün 40 mq/dL, qadınlar üçün isə 50 mq/dL-dən yuxarı olması məsləhət görülür.
Bu testlərin nəticələri infarkt və insult kimi halların risk səviyyəsini qiymətləndirmək üçün vacib siqnallardır. Nəticələrin düzgün şərhi yalnız həkim nəzarəti altında aparılmalı və ehtiyac varsa, əlavə yoxlamalarla dəstəklənməlidir.
Xolesterini aşağı salmaq üçün hansı qidalar tövsiyə olunur?
Qan dövranında yağ balansını qorumaq üçün düzgün seçilmiş qidalar böyük əhəmiyyət daşıyır. Qidalanmada edilən dəyişikliklər sadəcə çəkini nizamlamaqla kifayətlənmir, eyni zamanda damar sağlamlığını qorumağa da kömək edir. Bu məqsədlə gündəlik menyuya daxil edilən bəzi təbii məhsullar orqanizmdə zərərli yağ səviyyəsini azaltmağa müsbət təsir edir. Aşağıda təqdim olunan məhsullar həm tərkibindəki faydalı maddələrlə zəngindir, həm də müntəzəm istifadədə ürək-damar sağlamlığını dəstəkləyir:
- Yulaf (xüsusilə səhər yeməklərində)
- Arpa və digər bütöv taxıl məhsulları
- Fındıq və badam (duzsuz və qızardılmamış formada)
- Bitki əsaslı yağlar (zeytun, fındıq, günəbaxan, soya yağı)
- Avokado
- Yağsız süd məhsulları (qatıq, kefir)
- Meyvələr (alma, portağal, üzüm, çiyələk və digər liflə zəngin növlər)
- Liflə zəngin tərəvəzlər (badımcan, bamya və s.)
- Lobya və digər paxlalılar
- Soya və soya əsaslı məhsullar (tofu, soya südü və s.)
- Yağlı balıqlar (somon, ton balığı, sardina – omega-3 ilə zəngin)
Xolesterinə qarşı müalicə üsulları
Xolesterin səviyyəsinin balansda saxlanılması ürək-damar sağlamlığının qorunmasında əsas rol oynayır. Bu balansı bərpa etmək üçün yalnız dərmanlara güvənmək kifayət deyil — əsas yük sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma üzərinə düşür. Gündəlik vərdişlərdə aparılan kiçik dəyişikliklər belə, bədəndəki yağ tarazlığını normallaşdırmağa kömək edə bilər. Aşağıda xolesterinin idarə olunması üçün tövsiyə olunan müalicə üsulları təqdim olunur.
1. Sağlam və balanslı qidalanma
Xolesterin səviyyəsini tənzimləmək qidalanma rejimi dəyişmədən demək olar ki, mümkün deyil. Yağlı, qızardılmış, çox duzlu və şəkərli məhsulların məhdudlaşdırılması ilk addımdır. Doymuş və trans yağlardan uzaq durmaq, əvəzində bitki mənşəli yağlara üstünlük vermək tövsiyə olunur. Zeytun yağı, avokado, balıq və qoz-fındıq kimi sağlam yağ mənbələri menyuya daxil edilməlidir. Hazır və emal olunmuş məhsullardan uzaq durmaq, təbii liflə zəngin meyvə və tərəvəzlərə üstünlük vermək faydalıdır. Gün ərzində kifayət qədər su qəbul etmək və yüngül porsiyalarla yemək də əhəmiyyətlidir. Həmçinin, müntəzəm vaxtlarda yemək bədənin metabolik sabitliyinə dəstək verir. Süni şəkər və rafinə edilmiş karbohidratlar minimuma endirilməlidir. Həftəlik pəhriz planı ilə həm çəki nəzarətdə saxlanır, həm də yağ balansı qorunur. Qidalanma eyni zamanda psixoloji vəziyyətə də təsir etdiyindən, bu proses bütöv şəkildə planlaşdırılmalıdır. Beləliklə, balanslı yemək vərdişləri həm xolesterini azaldır, həm də ümumi sağlamlığı dəstəkləyir. Bu, müalicənin təməl sütunlarından biridir.
2. Daimi fiziki aktivlik
Xolesterin səviyyəsinin artmasına hərəkətsiz həyat tərzi də səbəb ola bilər, çünki bu vəziyyət yağ metabolizmasını pozaraq zərərli yağların bədəndə toplanmasına şərait yaradır. Həftə ərzində ən az 150 dəqiqə orta intensivlikdə fiziki aktivlik tövsiyə edilir. Gündəlik 30 dəqiqəlik sürətli gəzinti belə, yağ səviyyələrində nəzərəçarpacaq yaxşılaşma yarada bilər. İdman həmçinin yaxşı yağları artırır və pis yağları azaldır. Bununla yanaşı, arıqlamağa da kömək etdiyi üçün ikiqat fayda təmin edir. Məşq zamanı ürək döyüntüsü və qan dövranı gücləndiyi üçün damar elastikliyi artır. Üzgüçülük, velosiped sürmək, pilləkən qalxmaq kimi gündəlik sadə vərdişlər belə təsirlidir. Məşq stres hormonlarını da tənzimləyərək dolayısı ilə yağ metabolizmasına dəstək verir. Hərəkət həmçinin insulin müqavimətini azaldır, bu da lipid balansına müsbət təsir göstərir. İdman pəhrizlə birləşdirildikdə nəticələr daha sabit və qalıcı olur. Oturaq rejimlə yaşayan insanların xolesterin idarəsi çətinləşə bilər. Bu səbəblə fiziki aktivlik gündəlik rejimin ayrılmaz hissəsinə çevrilməlidir. Hətta evdə edilən yüngül məşqlər belə təsirlidir.
3. Zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq
Xolesterin səviyyəsinin düzgün idarə olunmasına siqaret və spirtli içkilər mənfi təsir göstərərək müalicə prosesini əhəmiyyətli dərəcədə çətinləşdirir. Siqaret qanın oksigen daşıma qabiliyyətini azaldır və damar divarlarına zərər verir. Spirtli içkilər isə qaraciyərin lipid emal qabiliyyətini zəiflədir. Bu zərərli vərdişlər eyni zamanda yaxşı yağları azaldır və pis yağların artmasına yol açır. Nikotin bədənin metabolik balansını pozaraq yağların düzgün emalını əngəlləyir. Qanda zərərli yağ miqdarının artması isə damar daralması və tıxanmalara səbəb ola bilər. Bu hal ürək-damar sağlamlığını birbaşa risk altına alır. Vərdişlərə nəzarət edilmədən dərman və ya pəhriz kimi digər müalicə üsulları effektivliyini itirə bilər. Sağlamlıq üçün ilk addım siqareti tərgitmək və spirtdən uzaq durmaqdır. Alışqanlıqları dəyişmək çətin olsa da, mütəmadi dəstək və motivasiya ilə mümkündür. Hər bir kiçik dəyişiklik uzunmüddətli nəticələr verir. Bu vərdişlərdən uzaq qalmaq, ümumi həyat keyfiyyətini də artırır.
4. Stressin idarə olunması və düzgün istirahət
Xolesterin səviyyəsinin yüksəlməsinə uzunmüddətli stress də səbəb ola bilər, çünki bu vəziyyət orqanizmdə hormon balansını pozaraq lipidlərin miqdarını artırır. Kortizol hormonunun artması qaraciyərdə yağ sintezini gücləndirir. Bu hal isə xolesterinin təbii səviyyəsini normadan yuxarı qaldırır. Stressin nəzarətdə saxlanılması üçün rahatlaşdırıcı fəaliyyətlər faydalıdır. Gəzinti, nəfəs məşqləri, meditasiya və ya hobbilərə vaxt ayırmaq bu baxımdan əhəmiyyətlidir. Yuxu rejiminin pozulması da yağ metabolizmasına təsir edir. Yetərli və keyfiyyətli yuxu bədənin yenilənməsinə və hormonal sabitliyə kömək edir. Dərin və fasiləsiz yuxu dövründə orqanizm özünü bərpa edir və bu, metabolizmanın da stabilləşməsi ilə nəticələnir. Gün ərzində 6-8 saat arası yuxu tövsiyə edilir. Psixoloji rifah nə qədər yaxşı olarsa, müalicə prosesinin uğuru da o qədər artır. Gərginliklərə qarşı reaksiya verməyi öyrənmək uzunmüddətli nəticə üçün vacibdir. Stresə qarşı aktiv yanaşma, dərmansız müalicədə mühüm rol oynayır.
5. Zərurət olduqda dərman müalicəsi
Xolesterin səviyyəsinin idarə olunmasında bəzi hallarda yalnız həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət etmir və əlavə tibbi müdaxilə zəruri olur. Bu zaman həkim məsləhəti ilə qəbul edilən dərmanlar effektiv müalicə vasitəsinə çevrilə bilər. Dərmanlar pis yağların səviyyəsini azaldır və yaxşı yağların miqdarını artırmağa kömək edir. Bu preparatlar adətən gündəlik qəbul olunur və müntəzəm izləmə tələb edir. Dozaj və qəbul müddəti yalnız həkim tərəfindən müəyyən edilməlidir. Özbaşına qəbul edilən dərmanlar əks-təsir göstərə və sağlamlıq risklərini artıra bilər. Bəzi dərmanlar qaraciyər funksiyasına təsir edə biləcəyi üçün nəzarət altında istifadə olunmalıdır. Hər dərmanın fərqli təsir mexanizmi var və uyğun seçim fərdi olaraq aparılır. Dərman istifadəsi həyat tərzi dəyişikliklərini əvəz etmir, sadəcə onu tamamlayır. Dərman qəbul edərkən paralel olaraq pəhriz və idman davam etdirilməlidir. Uzunmüddətli uğurlu müalicə üçün həm dərman, həm də sağlam həyat tərzi birlikdə tətbiq edilməlidir. Ən əsası isə, dərman terapiyası mütəxəssis nəzarəti altında və planlı şəkildə aparılmalıdır.
Xolesterol haqqında tez-tez verilən suallar
Yüksək xolesterin əlamətləri hansılardır?
Xolesterin səviyyəsi yüksəldikdə çox zaman gizli irəliləyir və əlamətlər uzun müddət hiss olunmur. Bəzi hallarda xolesterinə görə göz qaralması, başgicəllənmə, nəfəs darlığı və sinə ağrısı müşahidə oluna bilər.
Yüksək xolesterolun səbəbi nədir?
Xolesterin artımının əsas səbəbləri arasında qeyri-sağlam qidalanma, hərəkətsizlik və genetik faktorlar yer alır. Həmçinin hormonal dəyişikliklər və bəzi dərmanlar da bu vəziyyəti şərtləndirə bilər.
Normal xolesterol səviyyəsi neçə olmalıdır?
Xolesterin səviyyəsi ümumilikdə 200 mq/dL-dən aşağı olmalıdır. Bu göstərici fərdin yaşına, cinsinə və sağlamlıq durumuna görə dəyişə bilər.
Xolesterin yüksəkdirsə dərhal nə etmək lazımdır?
Xolesterin səviyyəsi yüksək çıxdıqda ilk olaraq qidalanma və həyat tərzi gözdən keçirilməlidir. Həkim nəzarətində əlavə analizlər aparılaraq lazımi müalicə başlanmalıdır.
Xolesterin üçün pəhriz necə olmalıdır?
Xolesterin səviyyəsini nizamlamaq üçün doymuş yağlar məhdudlaşdırılmalı, liflə zəngin və bitki mənşəli qidalara üstünlük verilməlidir. Balıq, yulaf, tərəvəz və sağlam yağlar pəhrizin əsas hissəsini təşkil etməlidir.
Xolesterin üçün hansı qidalar təhlükəlidir?
Xolesterin artımına səbəb olan qidalar arasında trans yağlarla zəngin məhsullar, qızardılmış yeməklər və emal olunmuş ətlər yer alır. Həmçinin şəkərli içkilər və hazır desertlər də zərərlidir.
Xolesterini təbii yollarla salmaq mümkündürmü?
Xolesterin səviyyəsi bəzi hallarda dərmansız da nəzarətdə saxlanıla bilər. Xolesterini təbii yollarla necə salmaq olar sualına cavab olaraq yulaf, sarımsaq, balıq yağı kimi məhsullar göstərilə bilər.
Stress xolesterolu artırırmı?
Xolesterin hormon balansından təsirləndiyi üçün uzunmüddətli stress onun səviyyəsini artıra bilər. Kortizol hormonunun yüksəlməsi yağ metabolizmasını poza bilər.
Siqaret çəkmək xolesterolu artırırmı?
Xolesterin səviyyəsi siqaret çəkmə nəticəsində pis xolesterinlə artır və yaxşı xolesterinlə azalır. Bu vəziyyət ürək-damar sistemini daha böyük risk altına salır.
Yumurta xolesterol yaradırmı?
Xolesterin mənbəyi kimi yumurta çox vaxt müzakirə olunur, lakin son tədqiqatlar göstərir ki, sağlam fərdlər üçün yumurtanın gündəlik istifadəsi zərərli deyil. Hər halda miqdara nəzarət olunmalıdır.
Xolesterin problemi arıq və ya gənc insanlarda da ola bilərmi?
Xolesterin yalnız artıq çəkili insanlara aid bir problem deyil.
Xolesterini yoxlatdırmaq üçün neçə yaşdan etibarən testlərə başlamaq lazımdır?
Xolesterin səviyyəsinin izlənməsi üçün mütəxəssislər 20 yaşdan etibarən 5 ildən bir testlərin aparılmasını tövsiyə edir. Risk qrupunda olanlar üçün isə bu aralıq daha qısa olmalıdır.
Xolesterol nəyə səbəb olur?
Xolesterin səviyyəsinin uzunmüddətli yüksək qalması ürək-damar xəstəlikləri, damar tutulması və insult kimi ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Damar divarlarında yağ yığılması zamanla ciddi pozuntulara yol aça bilər.
Trigliserid nədir? Normal dəyərlər nə olmalıdır?
Xolesterin kimi, trigliseridlər də qanda yağların göstəricisidir və onların da normal həddi olmalıdır. İdeal olaraq bu göstərici 200 mq/dL-dən aşağı olmalıdır.
Uşaqlarda xolesterinin səviyyəsi nə olmalıdır?
Xolesterin səviyyəsi uşaqlarda da izlənməlidir, xüsusilə ailədə genetik risk varsa. Uşaqlarda ümumi yağ göstəricisinin 170 mq/dL-dən aşağı olması məqsədəuyğundur.
Xolesterol dərmanlarının yan təsirləri varmı?
Xolesterin tənzimləyici dərmanlar ümumilikdə təhlükəsizdir, lakin bəzi hallarda əzələ ağrısı, qaraciyər fermentlərinin artması kimi yan təsirlər ortaya çıxa bilər. Bu səbəbdən mütəmadi nəzarət vacibdir.
