Allergiya nədir? Bu sual bir çox insan üçün yalnız yaz aylarında polenlərə və ya bəzi qidalara qarşı reaksiya ilə məhdudlaşa bilər. Halbuki, allergik xəstəliklər o qədər müxtəlif və bəzən qəribə formalarda təzahür edir ki, insan bədəni sanki özünə qarşı savaş açır. Allergiya simptomları orqanizmin tanımadığı və ya yanlışlıqla zərərli kimi qəbul etdiyi maddələrə qarşı verdiyi cavabdır. Bu maddələrə allergen deyilir və immun sistem bu maddələrə qarşı allergik reaksiyalar verir.
Ənənəvi olaraq, qida allergiyaları, dəri allergiyası, nəfəs yolları allergiyası kimi növləri tanınsa da, elə ən nadir allergiyalar da mövcuddur ki, insanı heyrətə salır. Bu cür hallar, təkcə sağlamlıq problemi deyil, həm də gündəlik həyatın keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Allergiyaların səbəbləri bəzən genetik, bəzən də ətraf mühit amilləri ilə əlaqədar olur. Bəzən sadə bir təmas belə bədənin sərt cavabına səbəb ola bilir. Allergiya testləri və düzgün allergiya müalicəsi ilə bu vəziyyətlər nəzarət altına alına bilər. Aşağıda dünyada qeydə alınmış ən qəribə və nadir allergiya növləri ilə tanış ola bilərsiniz.
1. Suya qarşı allergiya
Ən qəribə allergiya növlərindən biri məhz suya qarşı allergiya hesab olunur. Tibb dilində “aquagenic urticaria” adlanan bu vəziyyət olduqca nadir rast gəlinir. Bu xəstəlikdə su ilə dəri təması nəticəsində qaşınma, yanma və səpgilər meydana gəlir. Dərinin öz nəmi belə reaksiyaya səbəb ola bilər. Bəzi hallarda göz yaşları və tər belə allergik təsir yaradır. Bu səbəbdən öz tərinə allergiya da bu kateqoriyaya daxil edilir.
Xəstələr gündəlik gigiyena və təmizliyə xüsusi yanaşmalıdır. Allergiya simptomları su ilə təmasdan sonra bir neçə dəqiqə ərzində ortaya çıxır. Bu halların diaqnostikası çətin olsa da, dəri testləri və müşahidə yolu ilə tanınır. Allergiyaya qarşı dərmanlar bu hallarda antihistaminlər və yerli istifadə olunan kremlər ola bilər. Bu vəziyyət insanın ən təbii ehtiyaclarından biri olan su ilə münasibətini belə məhdudlaşdırır.
Allergiya müalicəsi simptomatik olsa da, həyat keyfiyyətini qorumağa yönəlir. Belə şəxslər üçün dəridə allergik izlər qaçılmazdır. Nəticə olaraq, suya qarşı allergiya insanın gündəlik həyatını çətinləşdirə və sosial fəaliyyətlərini məhdudlaşdıra bilər. Bu nadir halın düzgün tanınması və simptomların idarə olunması xəstənin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.
2. Yalnız bir su markasına dözümlü allergiya
Allergiya növləri içərisində ən inanılmazlarından biri də yalnız müəyyən markaya məxsus olmayan bütün qida və içkilərə qarşı allergiyadır. Bu, çox nadir və ciddi həyat keyfiyyətini məhdudlaşdıran haldır. Dünyada bu vəziyyətin ən məşhur nümunəsi Kaleb Bussenschutt adlı bir Avstraliya vətəndaşıdır. Onun orqanizmi yalnız bir marka suya, buza və limonataya dözümlüdür, digər qidaları qəbul etdikdə dərhal qusur. Bu qida allergiyaları arasında ən ekstrem formadır və xəstənin bütün qidalanması süni borularla həyata keçirilir.
Allergiyanın diaqnostikası geniş və uzunmüddətli müayinə tələb edir. Bu vəziyyətdə allergiya simptomları yalnız həzm sistemi ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda metabolik disbalans yarada bilər. Allergiyaya qarşı dərmanlar bu halda yetərli olmur, çünki əsas məsələ sistemik dözümsüzlükdür. Allergiyaların səbəbləri hələ də elmi cəhətdən tam aydınlaşdırılmayıb, lakin genetik mutasiyalar və autoimmun proseslər istisna edilmir. Bu kimi hallarda insan bədəninin fərqli reaksiyaları tibbi dünyanı da təəccübləndirir. İnsanın normal qida qəbul edə bilməməsi həm fiziki, həm də sosial həyatda çətinlik yaradır. Bu hallar ən nadir allergiyalar arasında birmənalı şəkildə qeyd olunur.
3. Soyuğa qarşı allergiya
Allergiya bəzən havanın özünə qarşı da yarana bilər və soyuğa qarşı allergiya bunun bariz nümunəsidir. Bu vəziyyət “cold urticaria” olaraq bilinir və çox vaxt gözlənilməz anda ortaya çıxır. Soyuq hava, soyuq su və hətta dondurma belə allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Əlamətlər arasında qaşınma, səpgilər, dəridə şiş və bəzi hallarda nəfəs darlığı var. Qan damarlarının daralması və histamin ifrazı bu reaksiyanı tətikləyir. Allergiya simptomları bəzən çox ciddi olur və anafilaktik şoka qədər gedə bilər. Bu səbəbdən anafilaktik şok nədir sualı burada əhəmiyyət qazanır.
Allergiya müalicəsi antihistaminlər və profilaktik tədbirlərdir. Soyuq havalarda qoruyucu geyimlər geyinmək və birdən-birə temperatur dəyişmələrindən qaçmaq vacibdir. Allergiyaların səbəbləri arasında damar həssaslığı və genetik faktorlar da yer alır. Bu allergiya növü, xüsusilə uşaqlarda və gənclərdə tez-tez müşahidə edilir. İmmunitet və allergiya əlaqəsi burada açıq şəkildə görünür. Həkim nəzarətində olmaq mühümdür. Dərinin hər təması təhlükəyə çevrilə bilər. Beləliklə, soyuğa qarşı allergiya gündəlik həyatın ən adi anlarında belə təhlükə yarada biləcək qədər ciddi və nəzarət tələb edən bir sağlamlıq problemidir.
4. İdman allergiyası
Ən qəribə allergiya növlərindən biri də məhz idman allergiyasıdır və bu, fiziki fəaliyyət zamanı və ya dərhal sonra baş verən allergik reaksiyalarla xarakterizə olunur. Bu vəziyyət tibbi dildə “exercise-induced anaphylaxis” adlanır. Fiziki aktivlik zamanı bədəndə histaminin normadan artıq ifrazı anafilaktik şoka qədər gedə biləcək reaksiya yaradır. Xüsusilə qaçış, aerobika və ya intensiv məşqlər zamanı bu tip hallar müşahidə edilir.
Allergiya simptomları arasında dəridə səpgilər, qaşınma, nəfəs darlığı və başgicəllənmə vardır. Bəzən bu allergiya yalnız fiziki fəaliyyətlə yanaşı müəyyən qidaların qəbulu ilə ortaya çıxır. Məsələn, qoz-fındıq, karides və ya süd məhsulları ilə birlikdə idman etdikdə allergik reaksiyalar güclənə bilər. Bu vəziyyətin allergiyanın diaqnostikası idman sonrası simptomların təqibi və testlərlə aparılır. Allergiyaya qarşı dərmanlar olaraq, həkim nəzarətində antihistaminlər və adrenalin auto-injektorlar istifadə olunur.
Xəstələr idmandan əvvəl və sonra müəyyən ehtiyat tədbirləri görməlidirlər. Həkimə nə zaman müraciət etməli deyə düşünənlər üçün hər idman sonrası səpgilər və halsızlıq əlamətləri varsa, bu vacib siqnaldır. Hər aktivlik hər kəs üçün uyğun deyil və bu, bir daha insan orqanizminin həssas reaksiyalarının müxtəlifliyini sübut edir.
5. Texnologiyaya qarşı allergiya
Allergiya növləri içərisində müasir dövrə xas ən qeyri-adi forması texnologiyaya qarşı allergiyadır. Bu vəziyyət “elektromaqnit həssaslığı” kimi də tanınır. Xəstələr kompüter, telefon, Wi-Fi cihazları və digər texnoloji avadanlıqlarla təmasda olduqda baş ağrısı, yorğunluq, dəri qaşınması və yuxusuzluq kimi simptomlar yaşayırlar. Allergiya simptomları subyektiv olduğuna görə, bu növ reaksiya uzun illər elm adamları tərəfindən mübahisəli sayılıb.
Ancaq bəzi pasiyentlər elektromaqnit sahəyə məruz qaldıqda fiziki və psixoloji əlamətlər hiss etdiklərini bildirirlər. Bu vəziyyət həmçinin “xəstə bina sindromu” adı altında araşdırılmışdır. Allergiyanın diaqnostikası kliniki müşahidəyə və simptomların təhlilinə əsaslanır. Allergiyaların səbəbləri burada texnoloji mühitin bədəndə yaratdığı elektromaqnit təsir sayılır. Psixoloji faktorlar və allergiya burada mühüm rol oynaya bilər. Bu növ hallarda texnologiyadan uzaqlaşmaq və alternativ həyat tərzinə keçid tövsiyə olunur.
Allergiya ilə necə yaşamalı sualının cavabı burada mühitin dəyişdirilməsi və stres səviyyəsinin azaldılması ilə əlaqələndirilir. Texnologiyanın bəşəriyyətə verdiyi faydalar çoxdur, lakin bəzən insan bədəninin fərqli reaksiyaları ilə qarşılaşa bilirik. Bu allergiya növü həm ən nadir allergiyalar, həm də qəribə müasir dövr xəstəlikləri sırasında yer alır.
6. Alt paltara qarşı allergiya
Allergik reaksiyalar bəzən çox sadə və gündəlik istifadə edilən məhsullara qarşı da baş verə bilər və buna nümunə alt paltara qarşı allergiyadır. Bu allergiya növü sintetik materiallardan hazırlanmış iç geyimlərinə, elastik lentlərə və ya boyalara qarşı həssaslıqla ortaya çıxır. Xüsusilə dəri allergiyası forması kimi təzahür edən bu hal, qızartı, qaşınma və ekzemaya səbəb ola bilər. Allergiya simptomları daha çox elastik hissələrin dəri ilə təması nəticəsində yaranır. Qadınlarda və uşaqlarda bu hal daha geniş yayılmışdır.
Allergiyanın diaqnostikası dəri testləri ilə aparılır və konkret maddənin müəyyənləşdirilməsi ilə mümkün olur. Allergiyaya qarşı dərmanlar kimi yerli tətbiq olunan kremlər və antihistaminlər təyin edilir. Ən təsirli tədbir isə sintetik alt paltarlardan imtina və təbii materiallara keçiddir. Allergiyaların səbəbləri arasında dəriyə uyğun olmayan tekstil məhsulları əsas yer tutur. Dəridə allergik izlər uzun müddətli təmasda daha da dərinləşə bilər. Bəzi hallarda bu vəziyyət sosial narahatlıq və özünüqavrama problemlərinə də səbəb ola bilər. Bu səbəbdən mütəxəssis tərəfindən müayinə olunmaq və düzgün alt paltar seçimi etmək vacibdir.
7. Şokolad allergiyası
Qida allergiyaları sırasında çox sevilən, lakin bəzi insanlar üçün təhlükəli olanlardan biri şokolad allergiyasıdır. Bu növ allergiya şokoladın tərkibindəki kofein, kakao, südlü əlavələr və bəzi konservantlara qarşı olur. Allergiya simptomları arasında səpgilər, qaşınma, dodaqlarda şiş və hətta nəfəs darlığı müşahidə edilə bilər. Uşaqlarda və immun sistemi zəif insanlarda bu allergiya daha intensiv şəkildə özünü göstərə bilər. Allergiyanın diaqnostikası qida testləri və diet jurnalının aparılması ilə mümkündür.
Allergiyaya qarşı dərmanlar olaraq antihistaminlər və adrenalin ehtiyat tədbiri kimi istifadə olunur. Şokolad allergiyası, bəzi hallarda yalnız müəyyən növ şokoladlara (məsələn, südlü və ya fındıqlı) qarşı ola bilər. Bu hallarda allergiyanın yaranma səbəbi əsasən tərkibindəki maddələrə bağlıdır. Bu isə allergiya və genetika məsələsini ön plana çıxarır. Tünd şokoladın tərkibindəki feniletilamin maddəsi də bəzi insanlarda allergik təsir göstərə bilər. Əgər sizdə hər şokolad qəbulundan sonra xoşagəlməz əlamətlər varsa, bu vəziyyət araşdırılmalıdır.
8. Ayaqqabı allergiyası
Allergik xəstəliklər sırasında ən gözlənilməz növlərdən biri də ayaqqabı allergiyasıdır. Bu növ allergiyada əsas reaksiya ayaqqabıların tərkibindəki kimyəvi maddələrə qarşı baş verir. Xüsusilə dəri emalında istifadə olunan tanin, yapışqan və ya boya maddələri dəri allergiyası şəklində özünü göstərir. Allergiya simptomları arasında ayaqaltı qaşınma, qabarcıqlar, yanma hissi və qızartı müşahidə olunur. Bu simptomlar adətən dəri ilə birbaşa təmasdan bir neçə saat sonra başlayır.
Allergiyanın diaqnostikası dəri testləri və istifadə olunan ayaqqabının tərkib analizinə əsaslanır. Bəzi hallarda məişət tozuna qarşı allergiya da bu reaksiyaları gücləndirə bilər. Allergiyaya qarşı dərmanlar olaraq kortikosteroid kremlər və antihistaminlər istifadə olunur. Ən effektiv yol allergiyanı yaradan materialdan imtina etməkdir. Məsələn, sintetik və ya boyalı dəri əvəzinə təbii materiallar seçilməlidir. Allergiyaların səbəbləri burada həm kimyəvi, həm də bəzən genetik faktorlarla əlaqələndirilə bilər. Bu allergiya xüsusilə uşaq yaşlarında narahatlıq yaradır. İnsan orqanizminin həssas reaksiyaları gündəlik istifadə etdiyimiz ən adi məhsullara qarşı belə qarşımıza çıxa bilər. Əgər hər dəfə ayaqqabı geyindikdən sonra dəridə qıcıqlanma yaranırsa, dermatoloqa müraciət edilməlidir.
9. İnsan təmasına qarşı allergiya
Ən qəribə allergiya növlərindən biri də məhz insan təmasına qarşı allergiya hesab olunur. Bu vəziyyət tibbi ədəbiyyatda “dermographism” və ya “tactile allergy” kimi tanınır. Bu tip allergiyada dəri üzərinə yüngül təzyiq belə səpgilərə, qaşınmaya və qızartıya səbəb ola bilər. Bəzən sadəcə əl sıxmaq, öpüşmək və ya çiyin-çiyinə toxunmaq belə allergik reaksiyalar doğurur. Bu vəziyyət bəzən psixoloji faktorlar və allergiya arasında dərin əlaqə ilə izah olunur.
Allergiya simptomları dəridə qabarıqlıq, yanma və qaşınma kimi özünü göstərir və adətən bir neçə dəqiqədən sonra keçib gedir. Lakin tez-tez təkrarlanması insanlarda sosial fobiya və izolyasiya yarada bilər. Allergiyanın diaqnostikası dəri testləri və fiziki təmasla müşahidə yolu ilə aparılır. Allergiyaya qarşı dərmanlar olaraq antihistamin qrupuna aid dərmanlar tövsiyə olunur. Dəri allergiyası qrupuna daxil olan bu vəziyyət nadir hallarda rast gəlinir və əsasən gənclərdə və yeniyetmələrdə müşahidə olunur. İnsan orqanizminin fərqli reaksiyaları bu nümunədə həm fiziki, həm də emosional olaraq təzahür edir.
Allergiyaların səbəbləri hələ tam öyrənilməsə də, immun sistemin hiperaktivliyi əsas amil sayılır. Beləliklə, əgər sadə təmaslardan sonra dəfələrlə qaşınma və qabarıqlar yaranırsa, bu, mütləq araşdırılmalıdır.
10. Gün işığı allergiyası
Allergiya növləri arasında gözlənilməz hallardan biri də gün işığı allergiyasıdır. Tibb elmi bu vəziyyəti “solar urticaria” kimi tanıyır. Günəşin ultrabənövşəyi şüaları ilə dəri təmasda olduqda qızartı, yanma və səpgilər meydana gəlir. Bu tip allergiya dəri allergiyası kateqoriyasına daxil edilir. Reaksiyalar bəzən bir neçə dəqiqə içində özünü göstərir. Xəstələr üçün çimərlik, açıq havada gəzinti və günəş vannası mümkün olmur.
Allergiyanın diaqnostikası üçün fototestlər və dəri analizi aparılır. Antihistamin preparatlar və günəşdən qoruyan qoruyucu kremlər bu vəziyyətdə vacibdir. Qadınlarda və açıq dərili insanlarda daha çox rast gəlinə bilər. Allergiya ilə necə yaşamalı sualına cavab olaraq, bu şəxslər açıq hava şəraitindən uzaq qalmağa məcbur olurlar. Həkimə nə zaman müraciət etməli deyə düşünsəniz, əgər günəşlə təmasda dəridə yanma və şişkinlik varsa, dərhal mütəxəssisə yönəlmək lazımdır.
Bu vəziyyət psixoloji təsir də yaradır. Nəticə olaraq, günəşin özü həyat mənbəyi olsa da, bəziləri üçün təhlükədir. Günəş işığına qarşı allergiya həyatın ən təbii anlarından biri olan açıq havada qalmağı belə məhdudlaşdıraraq, ciddi həyat tərzi dəyişikliklərinə səbəb olur.
Nəticə olaraq, bu yazıda qeyd etdiyimiz ən qəribə allergiya növləri göstərir ki, insan orqanizminin həssas reaksiyaları yalnız toz, polen və ya fındıq kimi klassik allergenlərlə məhdudlaşmır. Suya qarşı allergiya, texnologiyaya qarşı allergiya kimi nadir hallarda rast gəlinən hallar realdır və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə poza bilər. Belə vəziyyətlərdə düzgün allergiyanın diaqnostikası, həkimə vaxtında müraciət və ehtiyat tədbirləri olduqca vacibdir.
Hər bir fərdin immun sistemi fərqli işləyir və bu fərqliliklər bəzən allergik xəstəliklər kimi üzə çıxır. Unutmayın ki, allergiya simptomları bəzən həyat təhlükəsi yarada bilər. SaglamYasha.az olaraq məqsədimiz sizi yalnız məlumatlandırmaq deyil, həm də sağlam və təhlükəsiz həyat tərzinə istiqamətləndirməkdir. Sağlam qalın, diqqətli olun və bədəninizin sizə verdiyi siqnalları heç vaxt görməzlikdən gəlməyin.
