D vitamini, insan sağlamlığı üçün vacib olan bir qrup yağda həll olunan vitaminlərdən biridir. Əsas funksiyaları arasında kalsium və fosfat mənimsəməsini tənzimləmək və normal sümük formalaşmasını dəstəkləmək var. D vitamini, həmçinin immunitet sistemi, əzələ funksiyası və iltihabi reaksiyaların tənzimlənməsində də rol oynayır.
D vitamininin iki əsas forması var: D2 (ergokalsiferol) və D3 (kolekalsiferol). D2 əsasən bəzi bitkilərdə və göbələklərdə tapılır, D3 isə insan dərisində günəş işığı təsiri altında istehsal olunur və bəzi heyvan məhsullarında da tapılır.
İnsanlar D vitaminini üç yolla əldə edə bilərlər: dəri vasitəsilə günəş işığından, qida mənbələrindən və vitamin əlavələrindən. Günəş işığı ən vacib mənbədir, çünki çox insanlar qidalarından kifayət qədər D vitamini almırlar.
D vitamininin çatışmazlığı sümük zəifliyi, raxit (uşaqlarda) və osteoporoz (yetkinlərdə) kimi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Həddindən artıq D vitamini isə hipervitaminoz D adlanan vəziyyətə yol aça bilər ki, bu da sağlamlıq üçün təhlükəlidir.
D vitamininin optimal miqdarını əldə etmək üçün sağlam bir qidalanma rejimi, məqbul günəşə məruz qalma və lazım gəldikdə vitamin əlavələrinin istifadəsi tövsiyə olunur.
D vitaminin xeyirləri:
- Sümük Sağlamlığı: D vitamini, kalsium və fosfatın mənimsənilməsində mühüm rol oynayır ki, bu da sümüklərin və dişlərin sağlamlığını qorumaq üçün vacibdir. Bu vitaminin kifayət miqdarda olması raxit (uşaqlarda sümük yumşalması) və osteoporoz (yetkinlərdə sümük zəifliyi) riskini azaldır.
- İmmun Sistemi Dəstəyi: D vitamini, immun sistemin effektiv şəkildə işləməsinə kömək edir və bəzi infeksiyalara, o cümlədən respirator infeksiyalara qarşı müqaviməti artırır.
- Xərçəngin Qarşısının Alınması: Tədqiqatlar göstərir ki, D vitamini bəzi xərçəng növlərinin, xüsusilə bağırsaq, məmə və prostat xərçənginin riskini azalda bilər.
- Yüksək Təzyiqin Azaldılması: D vitamini, yüksək qan təzyiqini idarə etməkdə və ürək sağlamlığını qorumaqda faydalı ola bilər.
- Əzələ Sağlamlığı: Bu vitamin əzələ funksiyalarının qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayır və əzələ zəifliyi və ağrılarının azaldılmasına kömək edə bilər.
- Əhval-ruhiyyənin Yaxşılaşdırılması: D vitamini, əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmaq və depressiya riskini azaltmaq qabiliyyətinə malikdir.
- Şəkər Xəstəliyinin Riskinin Azaldılması: Bəzi tədqiqatlar, D vitamini çatışmazlığının 2-ci tip şəkər xəstəliyi riskini artıra biləcəyini göstərir.
D vitaminin ziyanları:
D vitamini, həddindən artıq alındıqda müəyyən ziyanlara səbəb ola bilər. Bunlar aşağıdakılar kimi xarakterizə edilə bilər:
- Hipervitaminoz D: Bu, çox yüksək miqdarda D vitamini alınması nəticəsində meydana gələn bir vəziyyətdir. Hipervitaminoz D, qan kalsium səviyyələrinin həddindən artıq yüksəlməsinə səbəb olaraq, sağlamlığa zərərli təsirlər yarada bilər.
- Kalsiumun Qanda Artması (Hipokalsemiya): Hipervitaminoz D, qanda kalsiumun həddindən artıq yüksəlməsinə (hipokalsemiya) səbəb ola bilər, bu da böyrək daşları, böyrək funksiyalarının zəifləməsi və hətta kalb və damar sistemi üçün potensial təhlükələr yarada bilər.
- Halsızlıq və Əzələ Ağrıları: Çox miqdarda D vitamini alınması halsızlıq, baş ağrısı, qusma, ishal və əzələ ağrıları kimi simptomlara səbəb ola bilər.
- Sindirim Sistemi Problemləri: Mədə-bağırsaq traktının problemləri, o cümlədən qəbizlik və qarın ağrısı, həddindən artıq D vitamini alınmasının nəticəsi ola bilər.
- Ürək-Damar Sağlamlığına Təsiri: Çox miqdarda D vitamini ürək ritminin pozulmasına və ürək sağlamlığına zərərli təsirlərə yol aça bilər.
D vitamini olan qidalar:
- Yağlı Balıqlar: Somon, sardina, skumbriya və tuna kimi yağlı balıqlar D vitamininin ən zəngin təbii mənbələridir.
- Balıq Yağı: Balıq yağı, xüsusilə də morina ciyəri yağı, yüksək miqdarda D vitamini ehtiva edir.
- Yumurta Sarısı: Yumurtanın sarısı, xüsusən də fermer yumurtaları, D vitamini üçün yaxşı bir mənbədir.
- D Vitamini ilə Zənginləşdirilmiş Qidalar: Bəzi süd məhsulları, portakal suyu, zənginləşdirilmiş tahıl və yulaf məhsulları D vitamini ilə zənginləşdirilmiş olur.
- Göbələklər: Bəzi göbələk növləri, xüsusilə UV işığı altında böyüdülən göbələklər, D vitamini ehtiva edə bilər.
- Süd və Süd Məhsulları: Bəzi süd və süd məhsulları, xüsusilə D vitamini ilə zənginləşdirilmiş olanlar, bu vitamini əldə etməyin yaxşı yollarından biridir.
Bu qidaları pəhrizinizə daxil etməklə, D vitamini ehtiyaclarınızı ödəməyə kömək edə bilərsiniz. Bununla birlikdə, günəş işığı hələ də ən əhəmiyyətli D vitamini mənbəyi hesab olunur, buna görə də mütəmadi olaraq məqbul miqdarda günəşə məruz qalmaq mühümdür. Ancaq hər hansı bir dəyişiklik etməzdən əvvəl həkiminizlə məsləhətləşməyi unutmayın.
