Diş çıxarma prosesi hər bir körpənin böyümə və inkişaf yolunda keçdiyi təbii və labüd bir mərhələdir. Adətən 4-8 ay arasında başlayan bu proses uşağın süd dişlərinin çıxması ilə yanaşı bir sıra fiziki və psixoloji dəyişikliklərlə müşayiət olunur. Valideynlər üçün bu dövr bəzən narahat, bəzən çaşdırıcı olsa da, düzgün məlumat və düzgün yanaşma ilə həm uşağın rahatlığını təmin etmək, həm də gələcək diş sağlamlığının təməlini atmaq mümkündür. Bu mərhələdə uşaqlar daha çox narahatlıq keçirə bilər, immun sistemi zəifləyə bilər və bəzən ortaya çıxan əlamətlər digər xəstəliklərlə səhv salına bilər. Məhz bu səbəbdən, valideynlərin bu prosesi dərindən anlaması və diqqət etməli olduğu məqamları bilməsi çox vacibdir. Aşağıdakı bölmələrdə diş çıxarma dövründə nəzərə alınmalı olan əsas amilləri təqdim edirik.
Diş çıxarma nə zaman başlayır və necə irəliləyir?
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü adətən 4-8 ay arasında başlayır və 2.5-3 yaşa qədər davam edir. Bu mərhələdə süd dişlərinin çıxması bioloji inkişafın təbii hissəsidir və ilk olaraq alt ön kəsici dişlər görünür. Valideynlər tez-tez ” uşağın ilk dişi nə vaxt çıxır?” sualını verir. Statistik məlumatlara əsasən, ilk diş əksər hallarda 6-cı ayda çıxsa da, bəzi hallarda bu, 3-cü aydan və ya 12-ci aya qədər təxirə düşə bilər. Bu, erkən uşaq inkişafı fərqlərinə görə tamamilə normal sayılır.
Diş çıxarma dövrü neçə gün çəkir sualına gəldikdə, bir dişin diş ətini yarıb görünməsi bəzən bir neçə gün, bəzən isə bir neçə həftə davam edə bilər. Valideynlər diş çıxaran körpəyə nə vermək olar sualına cavab olaraq diş çıxarma oyuncaqları, soyuq diş halqaları və soyudulmuş nəm parçalar təqdim edə bilərlər. Bu vasitələr diş çıxarma ağrısına qarşı üsullar arasında effektiv və təhlükəsiz sayılır.
Bu mərhələdə uşaqlarda dişlər və sağlamlıq mövzusu xüsusilə önəmlidir. Dişlərin çıxma ardıcıllığını göstərən diş çıxarma təqvimi və süd dişlərinin sırayla çıxması valideynlərin prosesə nəzarət etməsinə kömək edir. İlk dişlər alt mərkəzi kəsicilər, sonra üst kəsicilər, daha sonra yanal kəsicilər, köpək dişləri və nəhayət azı dişlərdir. Nəticədə, uşaqlarda dişlər nə vaxt tamamlanır sualına cavab olaraq deyə bilərik ki, bu proses təxminən 30-36 ayda başa çatır.
Valideynlərin rolu bu mərhələdə çox əhəmiyyətlidir. Valideynlər üçün sağlamlıq bələdçisi olaraq, diqqətli müşahidə, düzgün qidalanma, gigiyena və körpə baxımı vacib amillərdir. Eyni zamanda diş çıxarma ilə bağlı pediatr tövsiyələri də nəzərə alınmalı, xüsusilə hərarət 38°C-ni keçərsə və ya uşaqda virus infeksiyası əlamətləri görünərsə, mütləq mütəxəssisə müraciət edilməlidir.
Körpələrdə diş çıxarma əlamətləri nələrdir?
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü başladıqda, bir çox fiziki və davranış dəyişikliyi müşahidə oluna bilər. Bu əlamətlər bəzən digər xəstəliklərin simptomları ilə qarışdırıla bildiyi üçün valideynlərin diqqətli olması vacibdir. Diş çıxarma prosesində yaranan narahatlıqlar körpənin gündəlik həyatına və əhvalına təsir göstərə bilər. Aşağıda körpədə diş çıxarma simptomları sıralanır:
- Əsəbilik və narahatlıq
- Artan tüpürcək ifrazı
- Ağız ətrafında səpgilər
- Qidalanmadan imtina və iştahsızlıq
- Gecə yuxusuzluğu
- Diş ətində qızartı və şişkinlik
- Hər şeyi dişləmək istəyi
- Qulaq ovuşturma və toxunmağa həssaslıq
- Yüngül bədən temperaturu
- Bəzən ishal və ya nəcisin yumşalması
- Burun axması
- Həzm pozğunluğu və ya qusma
- Diş ətində qaşınma hissi
- Təcili diqqətə ehtiyac duyulan davranış dəyişiklikləri
- Ağızda selik yığılması və öskürək
Bu əlamətlərdən bir neçəsi birlikdə müşahidə olunarsa, diş çıxaran körpəyə nə vermək olar sualının cavabı və lazımi addımlar üçün pediatrla məsləhətləşmək tövsiyə olunur.
Dişləmə ehtiyacı və təhlükəsiz oyuncaqların seçimi
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü zamanı diş ətlərində yaranan təzyiq və qaşınma hissi nəticəsində körpələr hər şeyi ağızlarına aparmaq istəyirlər. Bu instinktiv davranış uşaqlarda inkişaf mərhələləri üçün normal sayılır və onların ətraf mühiti tanıma forması ilə də əlaqəlidir. Valideynlər bu ehtiyacı təhlükəsiz şəkildə qarşılamaq üçün uyğun vasitələr seçməlidir. Dişləmə ehtiyacı yalnız narahatlığı azaltmaq üçün deyil, həm də ağız əzələlərinin inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir.
Bu mərhələdə diş çıxarma oyuncaqları mühüm rol oynayır. Bu oyuncaqlar diş çıxarma ağrısına qarşı üsullar arasında ən təhlükəsiz və təsirli yollardan biridir. Diş çıxarma oyuncaqları təhlükəsizdirmi? sualına cavab olaraq, BPA-sız, toksik olmayan, yuyula bilən və gigiyenik materiallardan hazırlanmış oyuncaqların seçilməsi vacibdir. Oyuncaqların ölçüsü boğulma riskini aradan qaldıracaq şəkildə olmalı və onların parçalanması mümkün olmamalıdır.
Eyni zamanda diş çıxaran uşaqlara soyuq əşyalar da rahatlıq verir. Məsələn, soyuducuda saxlanılmış diş halqaları ağrını azalda bilər. Amma maye ilə doldurulmuş diş halqaları tövsiyə edilmir, çünki zədələnmə halında içindəki maddə körpə üçün zərərli ola bilər.
Bu mərhələdə oyuncaqlarla yanaşı diş çıxarma üçün gel istifadəsi də mümkündür, lakin bu yalnız pediatrın və ya stomatoloqun məsləhəti ilə edilməlidir. Oyuncaqlarla əlaqəli gigiyenaya da xüsusi diqqət yetirilməlidir, çünki körpə baxımı zamanı ağızla təmasda olan əşyaların təmizliyi birbaşa uşaqlarda dişlər və sağlamlıq üçün önəmlidir.
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, dişləmə ehtiyacı yalnız fiziki rahatlıq üçün deyil, həm də uşaqlarda dişləmə mərhələsi və erkən uşaq inkişafı baxımından təbii və zəruri prosesdir. Valideynlər bu dövrdə valideynlər üçün sağlamlıq bələdçisi olaraq doğru seçimlər etməklə həm uşaqlarının təhlükəsizliyini təmin edə, həm də bu prosesi daha az stressli keçirməyə kömək edə bilərlər.
Diş çıxarma dövründə qidalanma tövsiyələri
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü təkcə ağızda yaranan fiziki dəyişikliklərlə deyil, həm də iştahın azalması və qidalanma rejiminin pozulması ilə müşayiət oluna bilər. Bu mərhələdə diş çıxaran uşağın iştahsızlığı valideynləri narahat edə bilər və bu, həm ağrı, həm də diskomfortla əlaqəlidir. Valideynlər diş çıxaran körpəyə nə vermək olar sualına cavab axtararkən həm qidaların təhlükəsizliyini, həm də körpənin rahatlığını nəzərə almalıdırlar. Aşağıda diş çıxarma zamanı qidalanma tövsiyələri ilə bağlı əsas məqamlar təqdim olunur.
- Yumşaq və asan çeynənən qidalar seçilməlidir
- Soyuq qidalar ağrını azalda bilər
- Turş və ədviyyatlı qidalardan uzaq durun
- Maye qidalanma dəstəklənməlidir
- Əl ilə qidalandırma körpəyə rahatlıq verə bilər
- Şirin qidalardan uzaq durmaq vacibdir
- Qidalanma zamanı körpənin reaksiyaları müşahidə edilməlidir
- Gecə aclığının qarşısını alan qidalar seçilməlidir
- Qidalanma mühiti sakit və rahat olmalıdır
- Qidalanma saatları stabil olmalıdır
- Diş çıxarma dövründə qidalanma və allergen riskləri
1. Yumşaq və asan çeynənən qidalar seçilməlidir
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü zamanı diş ətləri olduqca həssas olur və bu, sərt qidaların qəbulunu çətinləşdirə bilər. Bu səbəbdən uşağa yumşaq teksturalı və asan çeynənən yeməklər təqdim etmək məsləhətdir. Bişmiş tərəvəzlər, kartof püresi və meyvə sıyıqları bu dövrdə ideal seçimlərdir. Həm qidalandırıcı, həm də rahat udulan qidalar körpənin narahatlığını azaldır. Düzgün temperatura malik qidalar diş ətindəki qıcıqlanmanı azalda bilər.
Eyni zamanda yeməklərin təbii və konservantsız olması da tövsiyə olunur. Qatılaşdırılmış və sənaye məhsulları bu dövrdə çətin həzm oluna bilər. Uşaqların yeməkdən çəkinməməsi üçün cazibədar təqdimatlar da faydalı ola bilər. Yumşaq qidalar uşağın qidalanma balansını qorumağa kömək edir. Bu dövrdə qidalanmanın miqdarı deyil, keyfiyyəti ön planda tutulmalıdır. Hər bir yeni qidanın tədricən və tək-tək təqdim edilməsi həzm sisteminə uyğunlaşma üçün vacibdir.
2. Soyuq qidalar ağrını azalda bilər
Süd dişlərinin çıxması zamanı yaranan ağrı və şişkinlik uşağı narahat edə bilər. Bu diskomfortu azaltmaq üçün sərin qidalar çox təsirli ola bilər. Soyudulmuş meyvə püreləri və qatıq bu məqsədlə ideal seçimlərdir. Sərin temperatur diş ətlərini sakitləşdirir və qaşınmanı azaldır. Təbii və tərkibində şəkər olmayan sərin qidalar uşağın iştahını da artırır. Bəzi hallarda sərin tərəvəz şorbaları da faydalı ola bilər. Lakin bu qidaların çox soyuq olmamasına diqqət edilməlidir.
Çünki çox soyuq qidalar bəzi uşaqlarda boğaz ağrısına səbəb ola bilər. Soyuq su ilə hazırlanmış meyvə çayları da təhlükəsiz alternativ sayılır. Eyni zamanda bu qidaların həzmi asan olmalı və əlavə duz, şəkər daxil edilməməlidir. Sərin temperaturlu qidalar həm də uşağın daha sakit və məmnun olmasına səbəb ola bilər. Bütün bunlar dişləmə dövrünü həm uşaq, həm də valideyn üçün daha dözümlü edir.
3. Turş və ədviyyatlı qidalardan uzaq durun
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü ərzində diş ətləri iltihaba meylli olduğu üçün turş və ədviyyatlı qidalar əlavə narahatlıq yarada bilər. Bu növ qidalar diş ətini qıcıqlandıraraq ağrını artırır. Xüsusilə limon, portağal kimi turş meyvələrə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Çox duzlu və bibərli yeməklər də uşağın ağzında yanma hissinə səbəb ola bilər. Bu isə qidalanma prosesini daha da çətinləşdirə bilər. Eyni zamanda belə qidalar mədədə həzm pozğunluqlarına gətirib çıxara bilər.
Körpələrin mədə-bağırsaq sistemi hələ tam inkişaf etmədiyi üçün bu tip yeməklər əlavə yük yaradır. Bu dövrdə daha sadə və neytral dadlı qidalar üstünlük təşkil etməlidir. Təbii, evdə hazırlanmış menyular tövsiyə olunur. Uşağın daha əvvəl qəbul etmədiyi qidalar bu mərhələdə sınaqdan keçirilməməlidir. Yeni dadlar uşaqda allergik reaksiya və ya narahatlıq doğura bilər. Buna görə menyuda stabillik qorunmalıdır.
4. Maye qidalanma dəstəklənməlidir
Süd dişlərinin çıxması uşaqlarda çeynəmə qabiliyyətini azalda və bərk qidalardan imtina etməsinə səbəb ola bilər. Bu zaman maye şəklində qidalar uşağın qidalanmasını təmin etmək üçün əla vasitədir. Tərəvəz və toyuq şorbaları həm doyurucu, həm də rahat qəbul olunan variantlardır. Meyvə suları, xüsusilə evdə hazırlanmış və şəkərsiz olanlar faydalı ola bilər. Süd və qatıq kimi süd məhsulları həm zülal, həm də kalsium baxımından zəngindir.
Bu maddələr diş inkişafı üçün vacib rol oynayır. Maye qidalar uşağın mədə-bağırsaq sistemini də yormur. İştahsızlıq zamanı maye vasitəsilə enerji qəbulunu saxlamaq mümkündür. Valideynlər maye qidaları kiçik porsiyalarla, tez-tez təqdim edə bilərlər. Bu da qidalanma stresini azaldır. Maye qəbulunun bərabərində su içməyə də diqqət yetirilməlidir.
5. Əl ilə qidalandırma körpəyə rahatlıq verə bilər
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü zamanı körpələr özlərini narahat və narın hiss edə bilərlər. Bu zaman valideynlərlə fiziki təmas uşağa emosional güvən verir. Əl ilə yedirmə körpənin qidalanma prosesinə qarşı müqavimətini azalda bilər. Körpə ananın əli ilə verdiyi qidanı daha asan qəbul edir. Bu, həm də ana ilə körpə arasında bağlanmanı gücləndirir. Əl ilə qidalanma uşağın yavaş-yavaş qida teksturalarına öyrəşməsinə kömək edir.
Valideyn körpənin reaksiyasını daha yaxşı müşahidə edə bilir. Qidanın miqdarına və temperaturuna birbaşa nəzarət etmək də asanlaşır. Əllə qidalandırma həm də körpənin əl hərəkətlərini təqlid etməsinə şərait yaradır. Bu davranış uşaqlarda inkişaf mərhələləri baxımından müsbət hal sayılır. Əl ilə verilən yeməklərin steril və gigiyenik olması əsas şərtdir. Əgər düzgün tətbiq edilərsə, bu üsul həm fiziki, həm emosional rahatlıq yaradır.
6. Şirin qidalardan uzaq durmaq vacibdir
Süd dişlərinin çıxması ilə birlikdə körpənin diş sağlamlığına diqqət daha da artırılmalıdır. Bu dövrdə verilən şirin və şəkərli qidalar dişlərin erkən çürüməsinə səbəb ola bilər. Xüsusilə butulka ilə verilən şirin mayelər risklidir. Şəkər ağız boşluğunda bakteriya artışını sürətləndirir. Bu da plak və kariyesin yaranmasına zəmin yaradır. Qatılaşdırılmış meyvə şirələri və desertlərdən uzaq durmaq məsləhətdir.
Təbii meyvələr daha sağlam alternativdir, lakin miqdarı da nəzarətdə saxlanmalıdır. Bal və şirin siroplar 1 yaşdan əvvəl heç bir halda verilməməlidir. Şirin qidalar həm də asılılıq yarada bilər. Bu isə gələcəkdə balanssız qidalanma vərdişlərinə səbəb ola bilər. Körpəyə verilən hər qidanın tərkibi diqqətlə öyrənilməlidir. Diş çıxarma dövründə şirniyyatsız və balanslı menyu daha məqsədəuyğundur.
7. Qidalanma zamanı körpənin reaksiyaları müşahidə edilməlidir
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü zamanı hər bir körpənin fərqli davranışlar sərgilədiyi müşahidə olunur. Bəzi uşaqlar yeni qidaları asanlıqla qəbul etsə də, digərləri onları tamamilə rədd edə bilər. Bu səbəbdən valideynlərin uşağın reaksiyalarını diqqətlə izləməsi vacibdir. Əgər uşaq hansısa qidaya qarşı narahatlıq göstərirsə, onu məcbur etmək olmaz. Yeməkdən sonra baş verən əlamətlər – qaz, qusma və ya narahatlıq – həmin qidanın uyğun olmaya biləcəyini göstərir. Bu mərhələdə yeni qidalar tək-tək və az miqdarda verilməlidir.
Reaksiyalar həm qidanın temperaturuna, həm də teksturasına bağlı ola bilər. Uşağın xoşladığı qidaları tapmaq üçün müxtəlif kombinlər sınana bilər. Əgər körpə qidalanma zamanı əsəbiləşirsə, bu, diş ağrısı və ya diskomfortla bağlı ola bilər. Belə hallarda qidalanma vaxtını dəyişmək və ya qidaları yumşaltmaq fayda verə bilər. Həmçinin, körpə yemək istəyini mimika və jestlərlə bildirə bilər. Buna görə də onun davranışlarına diqqət yetirmək vacibdir.
8. Gecə aclığının qarşısını alan qidalar seçilməlidir
Süd dişlərinin çıxması ilə əlaqədar körpənin gecə yuxusu pozula və tez-tez oyanma halları baş verə bilər. Gecə saatlarında aclıq bu narahatlıqları daha da artırır. Bu səbəbdən yatmazdan əvvəl doyurucu və rahat həzm olunan yeməklər təklif edilməlidir. Qatıq, banan püresi və ya yulaf lapası yaxşı seçimlərdir. Bu qidalar həm enerji verir, həm də körpəni sakitləşdirir. Sərt və ya çətin həzm olunan qidalardan uzaq durmaq lazımdır. Gecə yeməyindən sonra dişlər təmizlənməlidir ki, qalıq qidalar ağızda bakteriyaya səbəb olmasın.
Valideynlər körpənin mədəsini çox doldurmamalıdır, çünki bu da yuxunu poza bilər. Doğru vaxtda və doğru miqdarda verilən qidalar daha keyfiyyətli yuxuya səbəb ola bilər. Qidalar həmçinin yüngül ilıq formada təqdim edilməlidir. Körpənin rahatlamasına kömək edən gecə menyusu həm psixoloji, həm fiziki fayda gətirə bilər. Nəticə olaraq, gecə aclığı azaldıqda, uşaq daha rahat və fasiləsiz yatacaq.
9. Qidalanma mühiti sakit və rahat olmalıdır
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü ərzində emosional vəziyyət körpənin iştahına bilavasitə təsir göstərir. Həddindən artıq səs-küylü və ya qarışıqlıq dolu mühitlər uşaqda narahatlıq yarada bilər. Buna görə də yemək zamanı sakit və mülayim atmosfer yaradılmalıdır. Yumşaq musiqi və sevdiyi oyuncağın yanında olması onun daha rahat hiss etməsinə səbəb ola bilər. Valideynin sakit və pozitiv davranışı körpəyə də ötürülür. Qidalanma vaxtı heç bir tələsik və ya məcburi hərəkət edilməməlidir. Bu, körpədə yeməyə qarşı mənfi münasibət formalaşdıra bilər.
Əgər uşaq yeməkdən imtina edirsə, qısa fasilə verib daha sonra təklif etmək daha düzgündür. Qidalanma yalnız fiziki ehtiyac deyil, həm də emosional təcrübədir. Bu dövrdə formalaşan münasibətlər uzunmüddətli qidalanma vərdişlərinə təsir edir. Stresssiz yemək prosesi uşaq üçün daha xoş xatirəyə çevrilə bilər. Beləliklə, qidalanma mühiti sadəcə qidanın keyfiyyəti qədər vacibdir.
10. Qidalanma saatları stabil olmalıdır
Süd dişlərinin çıxması zamanı uşağın gündəlik rutini tez-tez pozula bilər. Amma qidalanma saatlarının mümkün qədər sabit saxlanması bu dövrdə vacib rol oynayır. Körpənin orqanizmi zamanla ritmə uyğunlaşır və bu, daha yaxşı qidalanma nəticələri verir. Hər gün eyni saatlarda yedizdirmə, mədə və bağırsaq sisteminə uyğunlaşmağa kömək edir. Bu da həzm problemlərinin qarşısını almağa imkan verir. Yuxu və yemək vaxtlarının üst-üstə düşməməsi də nəzərə alınmalıdır.
Yeməkdən dərhal sonra yatırmaq uşağın diskomfort keçirməsinə səbəb ola bilər. Əgər uşaq aclıq əlamətləri göstərmirsə, onu məcbur etməmək daha düzgündür. Fasilələrlə və balanslı şəkildə bəslənmək immun sisteminə də müsbət təsir göstərir. Stabil qidalanma psixoloji sabitlik də yaradır. Nəticədə, valideynlərin bu plana riayət etməsi uşağın qidalanma vərdişlərini formalaşdırır.
11. Diş çıxarma dövründə qidalanma və allergen riskləri
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü zamanı valideynlər yeni qidaları təqdim edərkən allergik reaksiyalara qarşı ehtiyatlı olmalıdır. Bu mərhələdə immun sistem bir qədər zəif ola bilər və bəzi qidalara qarşı həssaslıq arta bilər. Yumurta, balıq, fındıq və süd məhsulları ən çox allergiya yaradan qidalar sırasındadır. Qidalar ilk dəfə təqdim olunursa, onu tək və az miqdarda vermək tövsiyə olunur. Hər yeni qidanın təsiri 24-48 saat ərzində müşahidə edilməlidir. Əgər səpgilər, qusma, ishal və ya nəfəsalma çətinliyi yaranarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Qidaların tərkibi oxunmalı və qatqı maddələrindən uzaq durulmalıdır. Ev şəraitində hazırlanmış təbii yeməklər allergiya riskini minimuma endirir. Mövsümi meyvə və tərəvəzlər daha yaxşı seçim ola bilər. Həmçinin, ailədə allergiya keçmişi varsa, bu faktor nəzərə alınmalıdır. Körpənin dərisində və davranışında dəyişikliklərə diqqət yetirmək vacibdir. Ailələr qida gündəliyi tutaraq, riskli qidaları daha asan müəyyən edə bilərlər.
Körpələrdə ağız və diş gigiyenasına nə zaman başlanmalıdır?
Süd dişlərinin çıxması ilə birlikdə körpənin ağız gigiyenasına dair ilkin tədbirlər görülməlidir. Dişlər çıxmamışdan əvvəl belə, ağız boşluğunun təmizliyi gündəlik qaydaya çevrilməlidir. Bu məqsədlə steril, nəm pambıq parça ilə diş ətləri yüngül şəkildə silinməlidir. İlk diş göründükdə isə körpələr üçün uyğun yumşaq tüklü diş fırçası ilə təmizliyə başlanmalıdır. 3 yaşına qədər flüorlu diş pastası çox az miqdarda – düyü dənəsi qədər istifadə olunmalıdır. 3 yaşdan sonra isə noxud böyüklüyündə pasta istifadə edilə bilər. Körpə hələ tüpürməyi bacarmadığı üçün pastanın udulmaması üçün diqqətli olunmalıdır.
Dişlərin gündə iki dəfə, xüsusilə yatmazdan əvvəl fırçalanması vərdiş halına salınmalıdır. Dişlər bir-birinə yaxın olduqda diş ipindən istifadə edilməyə başlanmalıdır. Gigiyena tədbirləri ilə yanaşı, valideynlərin özləri də bu qaydalara əməl etməli və uşaqlarına nümunə olmalıdır. Körpələr ən çox böyükləri təqlid etdikləri üçün fırçalama prosesi onların yanında edilməlidir. Beləliklə, uşaqlar həm davranış baxımından öyrənəcək, həm də ağız sağlamlığını erkən yaşdan qorumağı mənimsəyəcəklər.
Uşaqlarda ilk diş həkimi müayinəsi nə vaxt olmalıdır?
Uşaqlarda ilk diş həkimi müayinəsi, süd dişlərinin çıxması ilə birlikdə, yəni ilk diş çıxdıqdan sonra 6 ay ərzində və ya ən gec 1 yaşında aparılmalıdır. Bu erkən müayinə dişlərin düzgün çıxma sırasını izləmək, çürük riskini qiymətləndirmək və valideynlərə düzgün ağız baxımı vərdişləri barədə tövsiyələr vermək üçün vacibdir.
Uşaqlarda diş çıxarma cədvəli və dişlərin sıralaması
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü müəyyən bir ardıcıllıqla baş verir və bu ardıcıllıq körpənin ağız və çənə inkişafı üçün olduqca vacibdir. Dişlərin düzənli və simmetrik şəkildə çıxması həm funksional, həm də estetik baxımdan önəm daşıyır. Adətən ilk çıxan dişlər alt ön kəsici dişlər olur və bu proses 4-8 ay aralığında başlayır. Bundan sonra üst ön kəsici dişlər, daha sonra isə yan kəsicilər meydana çıxır. 12-16 ay aralığında ilk kiçik azı dişləri, 16-20 ayda isə köpək dişləri (caninlər) püskürür. Son olaraq, 20-30 ay arasında ikinci azı dişləri görünür.
Beləliklə, süd dişlərinin çıxması 2.5-3 yaş aralığında tamamlanır və ümumilikdə 20 süd dişi ağızda yerini alır. Bu dişlər 6-12 yaş arasında tədricən tökülərək yerini daimi dişlərə verir. Süd dişlərinin əhəmiyyəti yalnız qidalanma və nitq üçün deyil, eyni zamanda gələcək daimi dişlərin düzgün istiqamətlə çıxması baxımından da böyükdür. Dişlərin simmetrik və vaxtında çıxmaması hallarında pediatrik stomatoloqla məsləhətləşmək tövsiyə olunur. Beləliklə, uşağın dişləmə cədvəlini izləmək, hər hansı bir gecikmə və ya nizamsızlığın vaxtında aşkarlanmasına imkan verir.
Uşağın gecə rahatlığını təmin etmək üsulları
Uşaqlarda diş çıxarma dövrü gecə yuxularını pozan ən çətin mərhələlərdən biri hesab olunur. Körpələr bu müddətdə narahatlıq, ağrı və tez-tez oyanma halları ilə üzləşirlər. Bu narahatlıqları minimuma endirmək üçün valideynlər ev şəraitində bir sıra tədbirlər görə bilərlər. Gecə yuxusundan əvvəl ilıq vanna körpəni sakitləşdirə və əzələlərin gərginliyini azalda bilər. Yatmazdan öncə verilən yüngül, həzmə asan qidalar da rahat yatmağa kömək edə bilər. Yumşaq musiqi, sakit otaq və zəif işıqlandırma yuxu mühitini daha əlverişli hala gətirir.
Körpənin sevdiyi oyuncaq və ya yorğanla yatması emosional təhlükəsizlik hissini gücləndirir. Diş ətindəki ağrını azaltmaq üçün gecə istifadə olunan soyuq diş halqaları da müvəqqəti rahatlıq təmin edə bilər. Əgər uşaq tez-tez oyanırsa, onu sakitləşdirmək üçün qucaqlamaq və astaca danışmaq yetərlidir. Uşağın yuxudan əvvəl ağrısı varsa, həkim məsləhəti ilə uyğun ağrıkəsici istifadə edilə bilər. Hər gecə eyni vaxtda yatmaq və eyni rutinləri təkrarlamaq körpədə sabitlik hissi yaradır. Bu üsulların məqsədi həm uşağın daha sakit gecə keçirməsinə, həm də valideynin yuxu rejiminin qorunmasına kömək etməkdir.
Diş çıxaran körpələr üçün ağrıkəsici və diş gelləri təhlükəsizdirmi?
Diş çıxarma dövründə körpələrin yaşadığı narahatlıq valideynləri tez-tez dərman və gel istifadəsinə yönəldə bilər. Bu mərhələdə diş ətinin qaşınması, körpədə ağız sulanması, uşaqlarda tüpürcəyin artması və diş çıxaran uşaqda qulaq ağrısı kimi əlamətlər körpənin yuxu və gündəlik davranışına ciddi təsir göstərə bilər. Həmçinin diş çıxaran uşağın yuxu problemi, əsəbilik, körpələrdə selik ifrazı, hətta diş çıxarma dövründə burun axması kimi hallar da müşahidə oluna bilər. Bu simptomlar valideynlərdə sual doğurur: “Diş çıxarma üçün ev üsulları kifayətdirmi, yoxsa dərman istifadə edilməlidir?”
Həkimlər bu vəziyyətdə ilk növbədə evdə diş çıxarma üçün nə etməli sualına cavab olaraq, təbii və zərərsiz üsulların tətbiqini tövsiyə edirlər. Soyudulmuş diş halqaları, masaj və təmiz parça ilə edilən kompreslər uşaqlarda diş ağrısı və qaşınmanı azaltmaq üçün effektivdir. Amma bu üsullar nəticə vermədikdə, ağrıkəsici siroplar və diş gelləri istifadə olunmalıdır – lakin bu, yalnız pediatr və ya stomatoloq məsləhəti ilə mümkündür. Tərkibində benzokain və lidokain olan bəzi diş gelləri körpələrdə sağlamlıq problemləri yarada bilər və hətta təhlükəli ola bilər.
Diş çıxarma zamanı körpənin diş ətinə masaj etmək doğrudanmı faydalıdır?
Diş çıxarma mərhələləri zamanı körpələrin əksəriyyəti diskomfort, qaşınma və ağrı səbəbilə narahatlıq keçirir. Bu dövrdə diş çıxaranda uşaq niyə ağlayır sualı valideynlərin qarşısında tez-tez ortaya çıxır və cavabı əsasən diş ətindəki təzyiq və narahatlıqla əlaqəlidir. Bu narahatlığı azaltmaq üçün tətbiq olunan üsullardan biri də diş ətinə masaj etməkdir. Yumşaq hərəkətlərlə və təmiz barmaqla edilən masaj diş ətindəki qan dövranını sürətləndirir və ağrını yüngülləşdirə bilər. Bu metod həm fiziki, həm də emosional rahatlıq təmin edə bilər, çünki diş çıxaran uşaqda əsəbilik və gərginlik azalır.
Bəzi hallarda diş çıxarma ilə qulaq arasında əlaqə də müşahidə edilir və uşaq qulağını çəkə, ovuştura bilər. Diş ətinin masajı bu əlaqəli ağrının da azalmasına kömək edə bilər. Diqqət edilməli əsas nüans uşaqlarda gigiyena qaydalarına əməl etməkdir – masajdan öncə əllər mütləq yuyulmalı və ya steril vasitə ilə təmizlənməlidir. Masajın faydası həm də diş çıxarma və bədən istiliyi kimi simptomların yaratdığı narahatlığın ümumi azalmasında özünü göstərir.
