Endometrioz qadın reproduktiv sağlamlığına ciddi təsir göstərə bilən geniş yayılmış ginekoloji xəstəliklərdən biridir. Bu vəziyyət endometrial toxuma normal olaraq uşaqlıq boşluğunda yerləşməli olduğu halda, digər orqanlara yayılması ilə xarakterizə olunur. Xüsusilə menstruasiya dövrü ərzində şiddətli pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və qanaxma problemləri kimi əlamətlərlə özünü büruzə verə bilər.
Bu yazıda endometriozun əsas səbəbləri, risk faktorları, diaqnoz üsulları və müalicə yolları haqqında ətraflı danışılacaq. Həmçinin hormonal balanssızlıq, yumurtalıq funksiyaları, reproduktiv sistem və hormonal terapiya ilə əlaqəli vacib məqamları araşdıracağıq. Əgər sonsuzluq, xroniki pelvik ağrı və ya ağrılı cinsi əlaqə (dispareuniya) kimi problemlərlə üzləşmisinizsə, bu məqalə sizə faydalı ola bilər.
Bundan əlavə, laparoskopiya, anti-inflamatuar pəhriz, stress və depressiya kimi faktorların qadın sağlamlığı üzərindəki təsiri, eləcə də sağlam həyat tərzi ilə endometrioz əlamətlərini necə yüngülləşdirə biləcəyiniz barədə də faydalı məlumatlar təqdim ediləcək. Oxumağa davam edin və endometrioz haqqında bütün vacib məqamları öyrənin.
Endometrioz nədir?
Endometrioz uşaqlıq boşluğunun daxili qatını örtən endometrial toxumanın uşaqlıqdan kənarda – adətən yumurtalıqlar, fallop boruları, çanaq boşluğu və nadir hallarda digər orqanlarda böyüməsi ilə xarakterizə olunan ginekoloji xəstəliklərdən biridir. Bu toxuma normal menstruasiya dövrü ərzində olduğu kimi hər ay qalınlaşır, parçalanır və qanayır. Lakin uşaqlıqdan kənarda yerləşdiyi üçün bədəndən xaric ola bilmir və bu da iltihaba, çapıq toxumasına və yapışıqlıqlara səbəb olur. Bu xəstəlik qadınların reproduktiv sağlamlığı və ümumi həyat keyfiyyəti üzərində mənfi təsir göstərə bilər. Endometriozun diaqnozu və müalicəsi üçün mütləq ginekoloq müayinəsi və peşəkar tibbi yardım tələb olunur.
Endometrioz səbəbləri
Endometrioz qadınların reproduktiv sistemi ilə bağlı ən mürəkkəb və hələ tam dəqiq səbəbi bilinməyən ginekoloji xəstəliklərdən biridir. Xəstəliyin inkişafına təsir edən müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür, lakin bunların heç biri tam sübut olunmamışdır. Əsas səbəblər arasında hormonal balanssızlıq, immun sistem zəifliyi, genetik faktorlar və cərrahi müdaxilələrdən sonra yaranan dəyişikliklər qeyd olunur. Aşağıda endometriozun yaranmasına səbəb olan əsas amillər izah ediləcək.
- Retrograd menstruasiya
- Genetik faktorlar
- Hormonal dəyişikliklər
- İmmunitet sisteminin pozulması
- Cərrahi əməliyyatların təsiri
Retrograd menstruasiya
Endometriozun ən geniş qəbul edilən səbəblərindən biri retrograd menstruasiya nəzəriyyəsidir. Normalda menstruasiya dövrü zamanı uşaqlıq daxilindəki endometrial toxuma uşaqlıq boynundan axaraq xaric edilir. Lakin bəzi hallarda menstruasiya qanı fallop boruları vasitəsilə geriyə axaraq çanaq boşluğuna düşə bilər. Bu toxuma burada yerləşərək yumurtalıq funksiyalarına və digər çanaq orqanlarına yapışır. Hər ay östrojen hormonunun təsiri ilə bu toxuma böyüyür və parçalanır, lakin xaric ola bilmədiyi üçün iltihaba və çapıqlara səbəb olur. Bu proses pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və qanaxma problemləri kimi simptomlarla müşayiət olunur. Bədəndə iltihabi reaksiyalar artır və kronik pelvik ağrı inkişaf edə bilər. Retrograd menstruasiya bəzi qadınlarda daha tez-tez baş verir, bu da hormonal balanssızlıq və anatomik faktorlarla əlaqədar ola bilər. Ginekoloji xəstəliklər və reproduktiv sistem problemləri olan qadınlarda bu vəziyyətin baş vermə ehtimalı daha yüksəkdir. Həkim məsləhəti və ginekoloq müayinəsi bu vəziyyətin diaqnozu və müalicəsində vacibdir.
Genetik faktorlar
Endometrioz genetik meyilliliklə əlaqəli ola bilər və ailəsində bu xəstəlik olan qadınların riskinin daha yüksək olduğu müşahidə edilmişdir. Əgər qadın xəstəlikləri ailə tarixçənizdə mövcuddursa, endometrioz inkişaf etmə ehtimalınız daha çox ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, müəyyən genetik mutasiyalar hormonal balanssızlıq və immun sistem zəifliyi kimi faktorlarla əlaqələndirilə bilər. Reproduktiv sistem və endokrin sistem ilə bağlı genlər bu xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər. Xüsusilə östrojen hormonu səviyyəsinə təsir edən genetik dəyişikliklər endometrial toxumanın anormal böyüməsinə səbəb ola bilər. Ailəsində polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) və ya fibroidlər olan qadınlarda endometriozun inkişaf riski artır. Genetik faktorlar menstrual disfunksiya və təkrar düşüklər kimi problemlərlə də əlaqələndirilir. Menstruasiya dövrünün erkən başlaması və ya gec menopauza girmə kimi hallar genetik olaraq ötürülə bilər. Beləliklə, genetik faktorlar endometriozun əsas səbəblərindən biri olaraq qəbul edilir və bu faktorla bağlı risk daşıyan qadınlar mütəmadi tibbi nəzarətdə olmalıdırlar.
Hormonal dəyişikliklər
Endometrioz inkişafında hormonal balanssızlıq və xüsusilə östrojen hormonunun səviyyəsi mühüm rol oynayır. Östrojen hormonu endometrial toxumanın böyüməsinə təsir etdiyi üçün bu hormonun yüksək səviyyələri xəstəliyin inkişafına səbəb ola bilər. Hormon balansındakı pozuntular menstruasiya dövrünün qeyri-müntəzəm olmasına və menstrual disfunksiyaya yol aça bilər. Hormon müalicəsi və ya hormonal terapiya bəzi hallarda endometrioz əlamətlərini azaltmağa kömək edə bilər. Doğum nəzarət həbləri hormonal səviyyələri tənzimləmək üçün istifadə olunsa da, bəzi qadınlarda xəstəliyin gedişatına təsir edə bilər. Yumurtalıq funksiyaları hormonal balansla sıx bağlıdır və yumurtalıq kistaları da bu vəziyyətin inkişafına təsir edə bilər. Daxili sekresiya vəzləri hormonal tarazlığın pozulmasında mühüm rol oynayır. Qadın hormonlarının qeyri-sabitliyi sonsuzluq, kronik pelvik ağrı və hətta histerektomiya ehtiyacını yarada bilər. Hormonal dəyişikliklər həmçinin qadın sağlamlığı və ümumi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Beləliklə, hormonal balanssızlıq və östrojen hormonunun yüksək səviyyəsi endometriozun inkişafına təsir edən əsas faktorlardan biridir.
İmmunitet sisteminin pozulması
Endometrioz inkişafında immun sistem zəifliyi və immunoloji problemlər mühüm rol oynayır. Normalda sağlam immun sistemi endometrial toxumanın uşaqlıqdan kənarda böyüməsinə mane olmalıdır. Lakin bəzi qadınlarda immun sistemi bu toxumanı yad olaraq qəbul etmir və nəticədə çanaq boşluğunda anormal toxuma böyüməsi baş verir. İnfeksion xəstəliklər və immun sistemində baş verən dəyişikliklər bu prosesi daha da ağırlaşdıra bilər. Bağırsaq problemləri immun sistemin fəaliyyətindəki pozğunluqlarla əlaqəli ola bilər və endometrioz simptomlarını artırır. Xroniki yorğunluq, stress və depressiya da immun sistemin zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. Vitamin və minerallar baxımından kasad qidalanma immunitet zəifliyini artıraraq qadın xəstəliklərinə qarşı həssaslığı artırır. Anti-inflamatuar pəhriz və sağlam qidalanma immun sisteminin güclənməsinə kömək edə bilər. Beləliklə, immun sistem zəifliyi endometriozun inkişafına şərait yaradan mühüm amillərdən biridir və bədənin özünü müdafiə qabiliyyətini azalda bilər.
Cərrahi əməliyyatların təsiri
Endometrioz bəzi cərrahi prosedurlardan, xüsusilə histerektomiya və qeysəriyyə əməliyyatlarından sonra inkişaf edə bilər. Bu zaman endometrial toxuma cərrahi kəsiklərə yapışaraq yeni sahələrdə böyüyə bilər. Bu vəziyyət pelvik ağrı, kronik pelvik ağrı və hormonal balanssızlıq kimi problemlərə səbəb ola bilər. Yumurtalıq funksiyalarının pozulması, menstrual disfunksiya, adet sancısı və qanaxma problemləri əməliyyat sonrası rast gəlinən fəsadlardır. Ağrılı cinsi əlaqə (dispareuniya) əməliyyatlardan sonra inkişaf edə bilər, çünki çapıq toxumaları narahatlıq yaradır. Hormon müalicəsi, o cümlədən doğum nəzarət həbləri simptomları idarə etmək üçün tətbiq oluna bilər. Laparoskopiya həm diaqnostika, həm də müalicə məqsədilə istifadə edilir, lakin xəstəliyin təkrarlanma riski qalır. İmmun sistem zəifliyi və əməliyyatdan sonra yaranan infeksiyalar xəstəliyin irəliləməsinə səbəb ola bilər. Qidalanma və sağlamlıq, anti-inflamatuar pəhriz və vitamin və minerallar hormon balansının qorunmasına kömək edə bilər. Fizioterapiya, ağrıkəsici dərmanlar və təbiətə əsaslanan müalicə üsulları simptomları yüngülləşdirə bilər. Ginekoloq müayinəsi, həkim məsləhəti və sağlam həyat tərzi xəstəliyin idarə olunmasına kömək edə bilər.
Endometriozun əsas əlamətləri və simptomları
Endometrioz qadın reproduktiv sisteminə təsir edən ginekoloji xəstəliklərdən biridir və simptomları fərqli ola bilər. Bəzi qadınlarda xəstəlik yüngül simptomlarla müşahidə edildiyi halda, digərlərində ciddi pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və hətta sonsuzluq kimi problemlərə səbəb ola bilər. Endometrial toxuma uşaqlıq xaricində inkişaf etdikdə, menstruasiya zamanı qanaxma baş verir, lakin bu qanaxma bədəndən xaric ola bilmədiyi üçün iltihaba və çapıqlara yol açır. Bu proses hormonal balanssızlıq, qanaxma problemləri və yumurtalıq funksiyalarında pozğunluqlar yarada bilər. Aşağıda endometriozun ən çox rast gəlinən əlamətləri sadalanmışdır.
- Güclü menstrual ağrılar (Dismenore)
2. Cinsi əlaqə zamanı ağrı (Dispareuniya)
3. Qanaxma problemləri və menstrual disfunksiya
4. Sonsuzluq və reproduktiv problemlər
5. Sidik və bağırsaq problemləri
6. Xroniki yorğunluq və enerji çatışmazlığı
7. Stress və depressiya
Endometriozun diaqnozu necə qoyulur?
Endometrioz qadın reproduktiv sisteminə təsir edən ginekoloji xəstəliklərdən biridir və diaqnozu bəzən çətin ola bilər. Xəstəliyin simptomları fərqli olduğuna görə bəzi qadınlarda diaqnozun qoyulması illərlə gecikə bilər. Xüsusilə pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya), qanaxma problemləri və sonsuzluq kimi əlamətləri olan xəstələrdə ginekoloq müayinəsi vacibdir. Müasir tibbdə ultrasəs müayinəsi, maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) və laparoskopiya kimi üsullardan istifadə olunur. Aşağıda endometriozun diaqnozunun qoyulmasında istifadə edilən əsas tibbi prosedurlar izah olunub.
- Ginekoloji müayinə və fiziki yoxlama
- Ultrasəs müayinəsi və transvaginal ultrasəs
- Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT)
- Laparoskopiya
- CA125 qan testi və digər laborator testlər
Ginekoloji müayinə və fiziki yoxlama
Endometrioz diaqnozunun ilk mərhələsi ginekoloji müayinə və fiziki yoxlamadır. Həkim xəstənin pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və digər simptomlarını dəyərləndirmək üçün qarın və çanaq nahiyəsini palpasiyaya (əl ilə yoxlama) məruz qoyur. Endometrial toxumanın anormal yerləşməsi nəticəsində bəzi qadınlarda müayinə zamanı həssaslıq müşahidə edilə bilər. Xüsusilə yumurtalıq kistaları, çanaq yapışıqlıqları və çapıq toxumaları ginekoloji müayinə zamanı hiss oluna bilər. Menstruasiya dövrü zamanı ağrı və həssaslıq diaqnostik ipuclarından biridir. Qadın xəstəlikləri və ginekoloji xəstəliklərin ayırd edilməsi üçün bu mərhələ vacibdir. Lakin bəzi hallarda endometrioz ocaqları çox kiçik olduğu üçün yalnız fiziki müayinə ilə xəstəliyi müəyyən etmək çətindir. Reproduktiv sistemdə baş verən dəyişikliklər və hormonal balanssızlıq haqqında daha dəqiq məlumat almaq üçün əlavə testlər lazım ola bilər. Xüsusilə sonsuzluq problemi ilə müraciət edən xəstələrdə ginekoloji müayinə erkən diaqnoz üçün əhəmiyyətlidir. Bağırsaq problemləri və infeksion xəstəliklər kimi digər patologiyalarla fərqləndirilməsi üçün əlavə müayinələr aparılmalıdır. Beləliklə, ginekoloji müayinə endometrioz diaqnozunun ilk və vacib addımlarından biridir, lakin təkbaşına kifayət etməyə bilər.
Ultrasəs müayinəsi və transvaginal ultrasəs
Endometrioz diaqnozunda ultrasəs müayinəsi geniş yayılmış görüntüləmə metodlarından biridir. Bu metod endometrial toxuma sahələrinin anormal yerləşməsini aşkar etmək üçün istifadə edilir. Transvaginal ultrasəs isə cihazın vaginal kanala daxil edilməsi ilə həyata keçirilir və daha dəqiq görüntülər təqdim edir. Xüsusilə şokolad kistləri olaraq bilinən yumurtalıq kistaları ultrasəs vasitəsilə aşkarlana bilər. Qanaxma problemləri, menstrual disfunksiya və östrojen hormonu səviyyəsinə təsir edən dəyişikliklər də ultrasəs müayinəsi zamanı müəyyən edilə bilər. Ancaq ultrasəs bütün endometrioz ocaqlarını göstərə bilmədiyi üçün diaqnozun tam təsdiqi üçün digər metodlara ehtiyac duyulur. Pelvik ağrı şikayəti olan qadınlarda fibroidlər, polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) və digər ginekoloji xəstəliklər ultrasəs vasitəsilə aşkarlana bilər. Ultrasəs həmçinin yumurtalıq funksiyaları və endokrin sistemlə bağlı dəyişikliklərin araşdırılmasına kömək edə bilər. Ginekoloq müayinəsi ilə birlikdə aparıldıqda daha dəqiq nəticələr əldə edilə bilər.
Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT)
Endometrioz diaqnozunda daha dərin implantları və xəstəliyin yayılmasını müəyyən etmək üçün maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) istifadə edilir. Bu metod endometrial toxumanın yerləşdiyi yeri və ölçüsünü dəqiq göstərmək üçün radio dalğaları və maqnit sahəsindən istifadə edir. Xüsusilə reproduktiv sistem daxilində yerləşən yumurtalıq kistaları, çapıq toxumaları və fibroidlər MRT vasitəsilə aşkar edilə bilər. Hormon müalicəsi və ya digər müalicə üsulları planlaşdırılmadan öncə bu metod həkimlərə daha dəqiq diaqnoz qoymağa kömək edir. Menstrual disfunksiya və qanaxma problemləri ilə əlaqəli olaraq östrojen səviyyəsinin tənzimlənməsi üçün bu görüntüləmə metodu əhəmiyyətlidir. Sonsuzluq problemi olan qadınlarda endometriozun fallop borularına və yumurtalıqlara təsiri MRT vasitəsilə qiymətləndirilə bilər. Daxili sekresiya vəzləri, endokrin sistem və digər orqanların təsirlənib-təsirlənmədiyini müəyyən etmək üçün də istifadə olunur. MRT-nin əsas üstünlüyü invaziv olmamasıdır, lakin bəzən hələ də qəti diaqnoz üçün yetərli olmaya bilər.
Laparoskopiya
Endometrioz diaqnozunun qəti təsdiqi üçün laparoskopiya ən etibarlı üsul hesab olunur. Bu prosedur zamanı qarın boşluğuna kiçik bir kəsik açılaraq kamera yerləşdirilir və endometrial toxuma sahələri birbaşa vizual olaraq yoxlanılır. Laparoskopiya həmçinin yumurtalıq funksiyaları, çanaq yapışıqlıqları, sonsuzluq və pelvik ağrı kimi problemlərin qiymətləndirilməsinə kömək edir. Xəstəliyin mərhələsini təyin etmək üçün bəzən biopsiya götürülərək toxuma laboratoriya müayinəsinə göndərilir. Bu prosedur invaziv olduğu üçün adətən digər görüntüləmə metodlarından sonra tətbiq edilir. Həkim məsləhəti əsasında aparılan bu cərrahi prosedur bəzi hallarda histerektomiya və ya digər cərrahi müdaxilələr üçün də ilkin addım ola bilər. Reproduktiv sağlamlıq baxımından əhəmiyyətli bir diaqnostik vasitə olan laparoskopiya bəzən eyni anda endometriozun müalicəsində də istifadə edilə bilər. Hormon müalicəsi və ya digər terapevtik üsullar bu prosedurdan sonra daha effektiv şəkildə tətbiq edilə bilər.
CA125 qan testi və digər laborator testlər
Endometrioz diaqnozunda istifadə edilən qan testlərindən biri CA125 markerinin yoxlanılmasıdır. CA125 proteini bədəndə iltihabi reaksiyalar zamanı artdığı üçün bəzi qadın xəstəlikləri ilə əlaqələndirilə bilər. Hormon müalicəsi, östrojen hormonu və menstruasiya dövrü ilə əlaqədar olaraq bu protein səviyyəsi dəyişə bilər. İmmun sistem zəifliyi, bağırsaq problemləri və digər iltihabi proseslər CA125 səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Doğum nəzarət həbləri və ya hormonal terapiya qəbul edən qadınlarda nəticələr dəyişkən ola bilər. Həkim məsləhəti əsasında aparılan bu test yalnız diaqnostikanı dəstəkləyən bir üsuldur və qəti nəticə üçün yetərli deyil. Digər laborator analizlər, hormonal balans və qadın reproduktiv sağlamlığı ilə bağlı göstəriciləri qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər. CA125 səviyyəsinin yüksək olması həmişə endometrioz demək deyil, çünki bu marker menstruasiya, hamiləlik və ya digər ginekoloji xəstəliklər səbəbindən də yüksələ bilər. Buna görə endometriozun təsdiqlənməsi üçün ginekoloji müayinə, ultrasəs müayinəsi və mümkün olduqda laparoskopiya ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Endometriozun müalicə üsulları hansılardır?
Endometrioz qadınların reproduktiv sisteminə təsir edən və həyat keyfiyyətini aşağı sala bilən bir xəstəlikdir. Müalicə üsulu xəstənin yaşına, simptomların şiddətinə və uşaq sahibi olmaq istəyinə bağlı olaraq dəyişir. Müalicənin məqsədi pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və qanaxma problemləri kimi simptomları azaltmaq, həmçinin xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almaqdır. Bəzi qadınlarda hormon müalicəsi və ağrıkəsicilər kifayət edərkən, digərlərində laparoskopiya və hətta histerektomiya kimi cərrahi prosedurlar tələb oluna bilər. Aşağıda endometriozun müxtəlif müalicə üsulları izah olunur.
- Dərman müalicəsi və ağrıkəsicilər
- Hormonal terapiya və doğum nəzarət həbləri
- Laparoskopiya və cərrahi müdaxilə
- Histerektomiya (Son çarə müalicəsi)
- Təbiətə əsaslanan müalicə üsulları
Dərman müalicəsi və ağrıkəsicilər
Endometrioz zamanı ilk müalicə üsullarından biri ağrıkəsici dərmanlar və iltihabəleyhinə preparatlardır. Bu dərmanlar əsasən pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və kronik pelvik ağrı kimi simptomları azaltmaq üçün istifadə edilir. Xəstələrə adətən qeyri-steroid iltihabəleyhinə dərmanlar (NSAİİ) və ya asetaminofen təyin olunur. Menstruasiya dövrü zamanı ağrı şiddətləndikdə bu dərmanlar müvəqqəti rahatlıq təmin edə bilər. Lakin bu müalicə üsulu endometrial toxumanın böyüməsini dayandırmır və yalnız simptomları yüngülləşdirir. Ginekoloq müayinəsi zamanı həkim xəstənin simptomlarını dəyərləndirərək ən uyğun dərmanı tövsiyə edir. Qanaxma problemləri, həzm narahatlıqları və digər yan təsirlər bu dərmanların uzun müddət istifadəsinə mane ola bilər. Həkim məsləhəti olmadan ağrıkəsici dərmanlar qəbul etmək bəzi hallarda mədə-bağırsaq problemlərinə və qaraciyər yükünün artmasına səbəb ola bilər. Xroniki yorğunluq və stress ilə mübarizə aparan xəstələrdə bu dərmanlar əlavə psixoloji gərginlik yarada bilər. Bu səbəbdən, dərman müalicəsi simptomları müvəqqəti azaltmaq üçün istifadə olunur, lakin xəstəliyin inkişafını tamamilə dayandıra bilmir.
Hormonal terapiya və doğum nəzarət həbləri
Endometrioz müalicəsində hormonal terapiya tez-tez istifadə olunur və əsas məqsəd östrojen hormonunun səviyyəsini tənzimləməkdir. Bu müalicə endometrial toxumanın böyüməsini yavaşladaraq xəstəliyin irəliləməsinin qarşısını almağa kömək edir. Doğum nəzarət həbləri, hormonal yamalar və vaginal üzüklər menstruasiya dövrünü tənzimləyərək ağrını və qanaxmanı azalda bilər. Progestin terapiyası və danazol kimi preparatlar da hormonal balanssızlıqla əlaqəli simptomları yüngülləşdirə bilər. Hormon müalicəsi pelvik ağrı, ağrılı cinsi əlaqə (dispareuniya) və adet sancısı kimi simptomları azaltmağa kömək edir. Bununla belə, bəzi qadınlarda hormon müalicəsi xroniki yorğunluq, bağırsaq problemləri və depressiya kimi yan təsirlərə səbəb ola bilər. Östrojen səviyyəsinin tənzimlənməsi ilə əlaqədar dəyişikliklər menstrual disfunksiyaya və emosional dalğalanmalara yol aça bilər. Daxili sekresiya vəzləri və endokrin sistemdə baş verən dəyişikliklər bədənin ümumi hormonal tarazlığına təsir edə bilər. Müalicənin effektivliyi fərdi xüsusiyyətlərə görə dəyişdiyi üçün həkim məsləhəti olmadan bu preparatları qəbul etmək tövsiyə edilmir. Beləliklə, endometriozun simptomlarını azaltmaq üçün hormonal terapiya effektiv ola bilər, lakin xəstəliyin tamamilə qarşısını almaq üçün kifayət deyil.
Laparoskopiya və cərrahi müdaxilə
Endometriozun müalicəsində bəzi hallarda laparoskopiya və digər cərrahi müdaxilələr tələb oluna bilər. Laparoskopiya minimal invaziv bir prosedurdur və xəstəliyin diaqnozunu qoymaq və müalicəsini həyata keçirmək üçün istifadə edilir. Bu metod zamanı qarın boşluğuna kamera yerləşdirilir və endometrial toxuma sahələri birbaşa müşahidə olunur. Əgər yumurtalıq kistaları, çapıq toxumaları və ya pelvik yapışıqlıqlar mövcuddursa, həkim onları çıxara bilər. Reproduktiv sistemdəki problemləri həll etmək və sonsuzluq riskini azaltmaq üçün bəzi qadınlarda laparoskopik əməliyyat aparılır. Lakin bu əməliyyat həmişə qalıcı həll yolu deyil, çünki bəzi hallarda xəstəlik yenidən yarana bilər. Hormonal terapiya ilə birlikdə istifadə edildikdə hormon müalicəsi xəstəliyin təkrarlanma ehtimalını azalda bilər. İmmun sistem zəifliyi, infeksion xəstəliklər və digər sağlamlıq problemləri olan xəstələrdə əməliyyatdan sonra bərpa müddəti daha uzun ola bilər. Həkim məsləhəti ilə bu cərrahi müdaxilə xəstəliyin şiddətinə və simptomların ağırlığına əsasən aparılır.
Histerektomiya (Son çarə müalicəsi)
Endometriozun ağır hallarında və digər müalicələr nəticəsiz qaldıqda histerektomiya tətbiq edilə bilər. Bu prosedur zamanı uşaqlıq çıxarılır və bəzi hallarda yumurtalıq funksiyaları da itirilir. Östrojen hormonu istehsal edən yumurtalıqlar çıxarıldıqda xəstəliyin yenidən yaranma riski azalır. Ancaq bu prosedur qadın reproduktiv sağlamlığı üçün ciddi nəticələr doğurur, çünki hamilə qalmaq artıq mümkün olmur. Menstrual disfunksiya və hormonal balanssızlıq səbəbindən bəzi xəstələrdə menopoz erkən baş verə bilər. Daxili sekresiya vəzləri və endokrin sistem bu dəyişikliklərə uyğunlaşmalı olur ki, bu da orqanizmdə hormonal dalğalanmalara səbəb ola bilər. Həkim məsləhəti olmadan bu cərrahi prosedurun həyata keçirilməsi tövsiyə edilmir, çünki bu qəti qərar tələb edən bir müalicə üsuludur. Fibroidlər, polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) və ya digər qadın xəstəlikləri ilə birlikdə müşahidə edilən endometrioz hallarında histerektomiya daha çox tövsiyə edilə bilər. Qanaxma problemləri, pelvik ağrı və digər simptomları tamamilə aradan qaldırmaq üçün bu prosedur son çarə kimi qəbul edilir.
Təbiətə əsaslanan müalicə üsulları
Endometrioz müalicəsində alternativ və dəstəkləyici üsullar da əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Anti-inflamatuar pəhriz bədəndəki iltihabın azalmasına və hormonal balanssızlıqın tənzimlənməsinə kömək edə bilər. Xüsusilə Omega-3 yağ turşuları, maqnezium, B vitamini və dəmir kimi vitamin və minerallar pelvik ağrı və adet sancısını azaltmağa kömək edə bilər. Bağırsaq problemləri yaşayan xəstələr üçün probiyotiklər və lifli qidalar həzm sistemini tənzimləməyə kömək edir. Östrojen səviyyəsinin tənzimlənməsi üçün çarmıxa bənzər tərəvəzlər (brokoli, kələm və s.) və antioksidantlarla zəngin qidalar qəbulu faydalıdır. Fizioterapiya və yüngül idman hərəkətləri əzələ gərginliyini azaltmaq və qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün tövsiyə olunur. Stress və depressiya ilə mübarizə üçün meditasiya, yoqa və nəfəs texnikaları effektiv ola bilər. İmmun sistem zəifliyi və xroniki yorğunluq yaşayan xəstələr üçün balanslı qidalanma və düzgün yuxu rejimi vacibdir. Həkim məsləhəti ilə təbii bitki mənşəli preparatlar və əlavələr istifadə edilə bilər, lakin onların hormonal təsirlərini nəzərə almaq lazımdır. Bəzi hallarda ağrıkəsicilər əvəzinə bitki mənşəli iltihabəleyhinə maddələrdən istifadə oluna bilər. Beləliklə, endometriozun idarə edilməsində təbii üsullar və sağlam həyat tərzi dəyişiklikləri simptomları azaltmağa kömək edə bilər.
Endometriozla bağlı ən çox verilən suallar
Endometrioz sonsuzluğa səbəb ola bilərmi?
Endometrioz bəzi qadınlarda sonsuzluq riskini artırır, çünki bu xəstəlik reproduktiv sistemə təsir edərək yumurtalıqlar və fallop borularında yapışıqlıqlara səbəb ola bilər. Endometrial toxumanın anormal yerləşməsi sperma və yumurtanın birləşməsinə mane ola bilər, bu da təbii yolla hamilə qalma ehtimalını azaldır. Lakin erkən diaqnoz və müvafiq hormon müalicəsi, laparoskopiya və digər müalicə üsulları ilə hamilə qalmaq mümkündür.
Endometriozun tam sağalması mümkündürmü?
Endometrioz üçün tam və qalıcı bir müalicə hələ ki, yoxdur, lakin hormonal terapiya, laparoskopiya və bəzi hallarda histerektomiya ilə simptomlar nəzarət altına alına bilər. Hormonal balanssızlıq və östrojen hormonu səviyyəsinin tənzimlənməsi xəstəliyin gedişatını yavaşlada bilər. Müalicə fərdi yanaşma tələb edir və bəzi qadınlarda uzunmüddətli rahatlama təmin edilə bilər.
Endometrioz zamanı hansı pəhriz tövsiyə edilir?
Endometrioz üçün anti-inflamatuar pəhriz tövsiyə edilir, çünki iltihabı azaltmaq və hormonal tarazlığı qorumaq xəstəliyin simptomlarını yüngülləşdirə bilər. Omega-3 yağ turşuları, lifli qidalar, vitamin və minerallar baxımından zəngin qidalar hormon müalicəsi və qadın sağlamlığı üçün dəstəkləyici rol oynayır. Şəkər, işlənmiş qidalar və süd məhsulları iltihabi reaksiyanı artırdığı üçün məhdudlaşdırılmalıdır.
Endometrioz əməliyyatla müalicə edilə bilərmi?
Endometrioz bəzi hallarda laparoskopiya kimi minimal invaziv cərrahi üsullarla müalicə edilə bilər. Cərrahi müdaxilə zamanı endometrial toxuma, yumurtalıq kistaları və yapışıqlıqlar çıxarıla bilər, bu da sonsuzluq və pelvik ağrı kimi problemləri azaltmağa kömək edir. Ancaq cərrahiyyə həmişə qalıcı həll yolu deyil və xəstəlik bəzi hallarda təkrarlana bilər.
Endometrioz hamiləliyə necə təsir edir?
Endometrioz olan qadınlarda hamilə qalmaq daha çətin ola bilər, çünki bu xəstəlik reproduktiv sistemdə yapışmalara və hormonal balanssızlıqa səbəb ola bilər. Menstrual disfunksiya və qanaxma problemləri hamiləliyin baş verməsini çətinləşdirə bilər. Lakin uyğun müalicə və həkim məsləhəti ilə hamilə qalmaq mümkündür.
Endometrioz irsi bir xəstəlikdirmi?
Endometriozun genetik meyilliliklə əlaqəli olduğu düşünülür və ailəsində bu xəstəlik olan qadınlarda inkişaf etmə riski daha yüksəkdir. Qadın xəstəlikləri, xüsusilə ginekoloji xəstəliklər genetik faktorlarla əlaqələndirilə bilər. Ancaq tam olaraq hansı genlərin bu xəstəliyə səbəb olduğu hələ də araşdırılma mərhələsindədir.
Endometrioz menopauzadan sonra davam edirmi?
Endometrioz əsasən östrojen hormonuna bağlı olduğu üçün menopoz dövründə xəstəliyin aktivliyi azalır. Lakin bəzi hallarda, xüsusilə hormon müalicəsi alan qadınlarda simptomlar menopauzadan sonra da davam edə bilər. Histerektomiya və yumurtalıqların çıxarılması tam müalicə üsulu kimi düşünülə bilər.
Endometrioz hansı fəsadlara səbəb ola bilər?
Endometriozun əsas fəsadları arasında sonsuzluq, pelvik ağrı, dismenore (ağrılı menstruasiya) və ağrılı cinsi əlaqə (dispareuniya) yer alır. Xəstəlik həmçinin bağırsaq problemləri, təkrar düşüklər və xroniki yorğunluq kimi problemlərə də yol aça bilər. Müalicə edilmədikdə, hormonal balanssızlıq və digər qadın xəstəlikləri inkişaf edə bilər.
Endometriozun qarşısını almaq üçün nə etməli?
Endometriozun tam qarşısını almaq mümkün olmasa da, sağlam həyat tərzi, anti-inflamatuar pəhriz və hormonal terapiya xəstəliyin inkişaf riskini azalda bilər. Doğum nəzarət həbləri, qadın reproduktiv sağlamlığı və ginekoloq müayinəsi müntəzəm olaraq aparılmalıdır. Stress və depressiya xəstəliyin şiddətini artırdığı üçün emosional sağlamlığa da diqqət yetirilməlidir.
Həkimə nə vaxt müraciət edilməlidir?
Endometrioz əlamətləri, xüsusilə pelvik ağrı, ağrılı cinsi əlaqə, qanaxma problemləri və sonsuzluq müşahidə edildikdə dərhal ginekoloq müayinəsi aparılmalıdır. Əgər simptomlar hormonal terapiya və ya digər üsullarla nəzarət altına alınmırsa, əlavə müayinə və müalicə tələb edilə bilər. Həkim məsləhəti erkən mərhələdə alındıqda, müalicə daha effektiv ola bilər.
Endometrioz sonsuzluğa səbəb olurmu?
Endometrioz bəzi qadınlarda reproduktiv sistemə təsir edərək sonsuzluqa səbəb ola bilər. Endometrial toxuma fallop borularına və yumurtalıqlara yapışaraq yumurtlamanı çətinləşdirə bilər. Lakin müasir tibbi üsullarla bu problemi həll etmək mümkündür.
Endometrioz zamanı hamilə olmaq imkanı varmı?
Endometrioz hamiləliyin baş verməsini çətinləşdirə bilər, lakin müalicə ilə hamilə qalmaq mümkündür. Hormon müalicəsi, laparoskopiya və digər üsullar xəstənin reproduktiv sağlamlığını dəstəkləyə bilər. Həkim məsləhəti ilə aparılan fərdi müalicə planı ilə hamiləlik şansı artırıla bilər.
Endometrioz müalicə olunmazsa, nə olar?
Endometrioz müalicə edilmədikdə kronik pelvik ağrı, yumurtalıq kistaları, sonsuzluq və digər ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xəstəliyin irəliləməsi hormonal balanssızlıq, qanaxma problemləri və hətta histerektomiya ehtiyacını yarada bilər. Müalicə edilmədikdə, gündəlik həyat keyfiyyəti də ciddi şəkildə azala bilər.
Endometrioz bitki mənşəli dərmanlarla müalicə edilə bilən bir xəstəlikdirmi?
Endometrioz bəzi bitki mənşəli müalicələrlə simptomları yüngülləşdirilə bilər, lakin tam müalicə olunmur. Təbiətə əsaslanan müalicə üsulları, anti-inflamatuar pəhriz və bəzi bitki tərkibli əlavələr hormonal balanssızlıqın tənzimlənməsinə kömək edə bilər. Ancaq bu üsullar yalnız həkim nəzarətində tətbiq olunmalıdır.
Endometrioz öz-özünə yox olurmu?
Endometrioz adətən öz-özünə yox olmur və müalicə edilmədikdə simptomlar pisləşə bilər. Menopoz dövründə xəstəliyin aktivliyi azalsa da, bəzi hallarda hormon müalicəsi və ya cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Ginekoloq müayinəsi və həkim məsləhəti olmadan müalicəni gecikdirmək riskli ola bilər.
