Səhər yuxudan durarkən enerjili və təravətli hiss etməyi gözlədiyiniz halda özünüzü yorğun və halsız hiss edirsinizsə, bu, bədənin sizə bir mesajıdır. Bu hal təkcə bir gecəlik pis yuxunun nəticəsi deyil, arxasında duran müxtəlif tibbi, psixoloji və həyat tərzi ilə bağlı səbəblər ola bilər. Yorğunluq hissi həyat keyfiyyətini azaldır, gün ərzində konsentrasiyanı pozur və gündəlik fəaliyyətlərdə motivasiyanı zəiflədir. Əgər bu vəziyyət davamlı şəkildə baş verirsə, bu zaman onun səbəblərini araşdırmaq və uyğun addımlar atmaq vacibdir.
Səhər yorğunluğunun arxasında yatan səbəblər fərqli olsa da, əksəriyyəti dəyişdirilə bilən amillərlə bağlıdır. Düzgün yuxu rejimi, qidalanma, stressin idarə olunması və bəzi sağlamlıq problemlərinin diaqnozu ilə bu halı aradan qaldırmaq mümkündür. Aşağıda səhərlər oyandıqda niyə yorğun hiss etdiyinizi anlaya biləcəyiniz 6 əsas səbəbi ətraflı şəkildə izah edirik. Əgər siz də hər səhər halsız və enerjisiz oyandığınızı düşünürsünüzsə, aşağıdakı səbəblərə nəzər salın.
1. Keyfiyyətsiz və kifayət qədər olmayan yuxu
1. Keyfiyyətsiz və kifayət qədər olmayan yuxuSəhərlər yorğun oyanmaq əksər hallarda keyfiyyətsiz və kifayət qədər olmayan yuxu ilə əlaqələndirilir. İnsan bədəni dincəlmək və yenilənmək üçün yuxunun müxtəlif mərhələlərindən keçməlidir. Əgər bu mərhələlər pozularsa, orqanizm istirahət edə bilmir. Uzun müddət davam edən yuxu pozuntuları sağlamlıq üçün ciddi təhlükə yarada bilər. Ən çox rast gəlinən səbəblərdən biri səhər yorğunluğu səbəbləri sırasında yer alan düzgün olmayan yuxu rejimidir. Gecə gec yatmaq, sosial mediada uzun müddət vaxt keçirmək yuxunun başlamasını çətinləşdirir.
Nəticədə yuxudan yorğun oyanmaq qaçınılmaz olur. İnsan bədəni bərpa üçün minimum 7-8 saat keyfiyyətli yuxuya ehtiyac duyur. Əgər bu təmin olunmazsa, yuxudan oyandıqda halsızlıq və başağrısı kimi simptomlar yaranır. Gecə boyu tez-tez oyanmaq isə səhər yorğunluğu nə ilə bağlıdır sualının əsas cavablarından biridir. Bu vəziyyət bədənin təbii ritmini pozur və yuxu problemi ilə nəticələnir. Uzunmüddətli keyfiyyətsiz yuxu zamanla zehni və fiziki sağlamlığı zəiflədir. Həmçinin gündəlik fəaliyyətlərdə enerji çatışmazlığı hiss edilir.
Düzgün yuxu rejimi isə səhərlər özünüzü daha dinamik və hazır hiss etməyə kömək edir. Bu da günə səhər enerjisi ilə başlamağınızı təmin edir. Bəzən insanlar səhər baş ağrısı ilə oyanmaq vəziyyətindən şikayətlənirlər ki, bu da dərin yuxu çatışmazlığından qaynaqlanır. Bütün bu hallar yuxusuzluq və səhər yorğunluğu vəziyyətini daha da ağırlaşdırır. Sağlam həyat tərzi və düzgün yuxu rejimi ilə bu problemin qarşısını almaq mümkündür.
2. Yuxu apnesi və tənəffüs problemləri
Səhər yorğunluğu səbəbləri arasında ən çox nəzərdən qaçırılanlardan biri yuxu apnesi və tənəffüs problemləridir. Bu hal gecə boyunca nəfəsin qısa müddətli dayanması ilə xarakterizə olunur. Əgər bir insan yatarkən dəfələrlə nəfəs alıb-verməni dayandırırsa, beyin və bədən lazımi oksigeni ala bilmir. Bu isə səhərlər yorğun və əzgin hiss etməyə gətirib çıxarır. Yuxu apnesi olanlar adətən REM yuxusunun pozulması problemi ilə üzləşirlər. Bu yuxu mərhələsi bədənin və beynin bərpa olunduğu ən vacib dövrdür. Onun pozulması nəticəsində nəfəs çatışmazlığı ilə oyanmaq halları yaranır.
Bu vəziyyətin uzunmüddətli olması apne sindromu səbəbilə yorğunluq adlanan ciddi sindromun inkişafına səbəb ola bilər. Belə insanlar gecə boyunca tez-tez oyanır və səhərlər bədən ağrısı ilə günə başlayırlar. Bəzən yuxudan oyandıqdan sonra əzginlik və ürəkdöyünməsi də müşahidə olunur. Tənəffüs yollarında daralma və ya burun tıxanıqlığı dərin yuxu fazasına keçə bilməmək problemini də yarada bilər. Bu isə bədənin tam şəkildə dincəlməsinə mane olur. Həmçinin səhərlər diqqət dağınıqlığı da bu səbəbdən ortaya çıxır. Bəzi insanlar sual edir: səhərlər oyandıqda niyə yorğun oluram? – bu zaman ilk yoxlanmalı səbəblərdən biri məhz tənəffüs pozuntularıdır.
Bu vəziyyəti müəyyən etmək üçün yuxu laboratoriyasında testlər aparıla bilər. Əgər vaxtında müdaxilə olunmazsa, bu problem yüksək təzyiq və ürək xəstəliklərinə səbəb ola bilər. Tənəffüs problemləri həm də zehni yüklənməni artırır və səhər yorğunluğu ilə necə mübarizə aparmalı sualını gündəmə gətirir. Nəticə olaraq bu hal həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salır. Xüsusilə kişi cinsində və artıq çəkili insanlarda bu problemə daha çox rast gəlinir. Səhər halsızlığı üçün nə etməli deyə düşünənlər üçün ilk addım olaraq həkimə müraciət vacibdir. Çünki bu problemin arxasında ciddi sağlamlıq riski dayana bilər.
3. Düzgün qidalanmama və su çatışmazlığı
Yuxudan yorğun oyanmaq bəzən yalnız yuxunun keyfiyyəti ilə deyil, həm də orqanizmin aldığı qida və maye miqdarı ilə sıx əlaqəlidir. Gecə yatmazdan əvvəl ağır və yağlı yeməklər qəbul etmək bədənin dinclik rejiminə keçməsinə mane olur. Bu zaman mədə həzmlə məşğul olduğu üçün orqanizm tam istirahət edə bilmir. Eyni zamanda, boş mədəyə və susuz vəziyyətdə yatmaq da səhər enerjisizliyin səbəbləri arasında yer alır. Gecə boyunca bədən su itirir və bu çatışmazlıq səhər yuxudan durmaqda çətinlik yarada bilər. Bədən hüceyrələrinin optimal şəkildə işləməsi üçün su həyati əhəmiyyət daşıyır.
Zərərli içkilər – xüsusilə şəkərli və qazlı olanlar – yuxu rejiminə mənfi təsir edir. Onların yerinə ilıq su, bitki çayları və ya təbii şirələr daha uyğundur. Gün ərzində balanslı qidalanmaq və xüsusilə axşam saatlarında yüngül yemək seçmək səhərlər enerjili oyanmaq yolları üçün tövsiyə olunur. Protein, lif və vitaminlə zəngin qidalar yuxunu dəstəkləyir və bədəni hazırlayır. Əks halda səhərlər yuxusuzluq hissi yaranır və iş qabiliyyəti azalır. Düzgün qidalanmayan şəxslərdə tez-tez səhər rejimi və bədən saatı pozulur. Qanda şəkərin kəskin enməsi və ya qalxması yuxu rejimini tamamilə dağıda bilər.
Bu hal həm də səhərlər oyananda əzələ ağrısı ilə özünü göstərə bilər. Orqanizm kifayət qədər mineral və elektrolit qəbul etmədikdə əzələ gərginliyi artır. Eyni zamanda səhər yuxudan qalxmaqda çətinlik halları da qidalanma ilə bağlıdır. Səhər yeməyinin buraxılması gün ərzində yorğunluğun davam etməsinə səbəb olur. Depressiya və səhər yorğunluğu kimi halların da qidalanma ilə əlaqəsi sübut olunub. Bu səbəbdən sağlam səhər vərdişlərinə düzgün qidalanma və su qəbulu daxil edilməlidir.
4. Stress və psixoloji yüklənmə
Səhər yorğunluğu nə ilə bağlıdır deyə düşünürsünüzsə, cavablardan biri mütləq stress və emosional yüklənmənin təsiridir. Gecə yatmazdan əvvəl çox düşünmək və beynin istirahətə keçməməsi yuxu keyfiyyətinə ciddi zərər vurur. Gündəlik həyatın təzyiqləri, iş gərginliyi, ailə məsuliyyətləri və maliyyə problemləri stressi artıran əsas amillərdir. Stress hormonlarının – xüsusilə kortizolun yüksək səviyyədə qalması yuxunun dərin mərhələlərini bloklayır. Bu da səhər yuxudan dincəlmədən oyanmaqla nəticələnir. Stress və yuxunun keyfiyyəti bir-birinə sıx bağlıdır və biri pozulduqda digəri də təsirlənir. Uzun müddətli emosional yüklənmə hormon pozuntusu və səhər halsızlığı vəziyyətinə səbəb ola bilər.
İnsan orqanizmi davamlı gərginlik altında olduqda bərpa gücünü itirir. Bu hal həm zehni, həm də fiziki tükənməyə gətirib çıxarır. Gecə boyu yuxuya gedə bilməmək və tez-tez oyanmaq da melatonin balanssızlığı ilə nəticələnə bilər. Melatonin bədənin yuxu-oyanıqlıq dövrünü tənzimləyən əsas hormondur. Onun azalması isə səhər tənbəlliyi və istəksizlik hissi ilə nəticələnir. Gecə boyu yuxu pozuntusu yaşayan insanlar səhər işə başlamaqda çətinlik çəkirlər. Stress orqanizmdə həm psixoloji, həm də fizioloji dəyişikliklərə səbəb olur.
Tər, ürəkdöyünməsi və baş ağrısı kimi fiziki simptomlarla birlikdə qidalanma və səhər enerjisi də mənfi təsirə məruz qalır. Bəzi insanlar stressə qarşı gec yatmaq və səhər halsızlığı problemini vərdiş halına gətirirlər. Yatmazdan əvvəl telefon və ya televizor qarşısında çox vaxt keçirmək də bu halı daha da gücləndirir. Üstəlik, axşam kofein qəbulu və səhər yorğunluğu arasında da birbaşa əlaqə var. Beynin gecələr də fəaliyyətə davam etməsi yuxunun effektivliyini azaldır. Nəticədə su çatışmazlığı və səhər əzginliyi ilə birlikdə fiziki zəiflik də yaranır. Stressin azaldılması üçün meditasiya, idman və psixoloji dəstək kimi üsullar effektiv ola bilər.
5. Hormonal pozğunluqlar və tiroid problemləri
Yuxudan yorğun oyanmaq halları bəzən hormonal sistemdəki balanssızlıqların xəbərçisi ola bilər. Orqanizmdə hormonlar bir çox həyati funksiyaları tənzimlədiyi üçün onların qeyri-sabitliyi ciddi təsirlər yaradır. Xüsusilə tiroid hormonlarının az ifraz olunması – hipotiroidizm – səhər yorğunluğunun ən yayılmış səbəblərindən biridir. Bu hormonlar maddələr mübadiləsini və enerji səviyyəsini idarə etdiyindən, pozuntu olduqda erkən oyanmaqda çətinlik yaşanır. Hormon balanssızlığı zamanı bədən temperaturu, yuxu rejimi və zehni vəziyyət dəyişə bilər. Bu da insanın bədən ritmini pozaraq günə enerjisiz başlamaq halına səbəb olur. Tiroid funksiyasında problem olan insanlarda səhərlər oyana bilməmək problemi daha tez-tez rast gəlinir.
Bu hallar həm qadınlarda, həm də yaşlı insanlarda daha çox müşahidə olunur. Bədən saatı pozulması isə hormonal axının normal ritmdə olmamasından qaynaqlana bilər. Orqanizmin bioloji ritmi pozulduqda səhər yuxudan durmaq daha da çətinləşir. Hormonal dəyişikliklər yuxuya getmə müddətini uzadır və yuxunun davamlılığını azaldır. Nəticədə səhərlər konsentrasiya çətinliyi və unutqanlıq meydana çıxır. Estrogen və progesteron hormonlarının disbalansı xüsusilə qadınlarda yuxusuzluğa səbəb ola bilər. Bu da səhər yuxudan durduqda narahatlıq və əsəbilik hissi ilə müşayiət olunur.
Hormonal pozuntular immun sistemin zəifləməsinə də gətirib çıxara bilər. Bu isə öz növbəsində tez-tez xəstələnmə, yuxu borcu və səhər əzginliyi ilə nəticələnə bilər. Gündəlik ritmin pozulması və hormonların qeyri-sabit fəaliyyəti yorğun oyanmaq və sağlamlıq riski yaratmış olur. Səhərlər gümrah oyanmaq üçün endokrinoloji müayinələrdən keçmək vacibdir. Əgər halsızlıq davamlı hal alıbsa, mütləq şəkildə tiroid funksiyası yoxlanmalıdır. Əks halda bu hal səhərlər əhval-ruhiyyənin aşağı olması kimi psixoloji təsirlərə də yol aça bilər.
6. Hərəkətsiz həyat tərzi və zəif fiziki aktivlik
Səhərlər oyandıqda niyə yorğun oluram sualının cavabını çox zaman hərəkətsiz həyat tərzində axtarmaq lazımdır. Fiziki aktivliyin azlığı bədənin enerjini düzgün istifadə etməsinə mane olur. Hərəkətsiz qaldıqda qan dövranı zəifləyir və əzələlərin oksigenlə təchizatı azalır. Bu da səhərlər bədənin sərt və ağır hiss olunmasına gətirib çıxarır. Hər gün minimum 30 dəqiqəlik yüngül fiziki aktivlik belə enerjini artırmaq üçün kifayət edir. Mütəmadi hərəkət edən insanlar səhər yorğunluğu ilə necə mübarizə aparmalı sualına cavabı həyat tərzlərində tapırlar. Fiziki fəaliyyət yuxu keyfiyyətinə də müsbət təsir göstərir.
Axşam saatlarında edilən gəzinti və ya yüngül məşq daha rahat yuxuya getməyə şərait yaradır. Bədəndəki enerji dövranı zəiflədikdə insan günə başlayarkən artıq yorğun olur. Hərəkətsizlik nəticəsində maddələr mübadiləsi zəifləyir və bədən yağ toplayır. Bu da əlavə olaraq səhər enerjisizliyin səbəbləri sırasına daxil olur. Əzələ tonusunun zəifləməsi səhər yuxudan durmaqda çətinlik və oyanma zamanı əzələlərin ağrımasına gətirib çıxarır. Fiziki aktivlik həm də stress hormonlarını azaldır və ruh halını yaxşılaşdırır.
Aktiv bədən daha tez dincəlir və yuxuya keçid asanlaşır. Hərəkətli həyat tərzi yuxu keyfiyyəti necə artırıla bilər sualına da praktik cavabdır. Hər gün idmana bir neçə dəqiqə ayırmaq səhərlər özünü enerjili hiss etməyə imkan verir. Üstəlik, əzələlərin güclənməsi səhərlər enerjili oyanmaq yolları üçün əsas şərtlərdən biridir. Oturaq iş rejimi olan şəxslər mütləq şəkildə gün ərzində fasilələrlə hərəkət etməlidirlər. Hərəkət bədəni və beyni oyadır, bu isə səhər rejimi və bədən saatı üçün olduqca faydalıdır.
