Stomatit ağız boşluğunda yaranan və həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə geniş yayılmış iltihabi bir vəziyyətdir. Gündəlik həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edən ağız yarası, ağızda ağrı və ağızda iltihab kimi narahatedici simptomlarla özünü göstərən bu vəziyyət bəzən ağız sağlamlığı üçün ciddi təhlükəyə çevrilə bilər. Ağız boşluğu xəstəlikləri arasında ən çox rast gəlinənlərdən biri olan stomatit müxtəlif səbəblərlə inkişaf edə bilər.
Bu yazıda aftoz stomatit, herpetik stomatit, travmatik stomatit kimi stomatit növləri, onların əsas səbəbləri, uşaqlarda stomatit, ağız içində ağ ləkələr və ağızda xora əmələ gəlməsi kimi spesifik vəziyyətlər, həmçinin stomatit üçün ev müalicələri, stomatit üçün dərmanlar və stomatit üçün bitki çayları haqqında geniş məlumat veriləcək.
Əgər siz də stomatit infeksiyası ilə mübarizə aparırsınızsa və ya ağız içində sızlayan yara, yemək zamanı ağız ağrısı kimi simptomlardan əziyyət çəkirsinizsə, bu yazı ağrılarınızdan qurtulmaq və ağız sağlamlığınızı qorumaq üçün dəyərli bir qaynaq olacaq.
Stomatit nədir və hansı növləri mövcuddur?
Stomatit ağız boşluğunun selikli qişasında yaranan və müxtəlif səbəblərlə müşahidə edilən iltihabi bir vəziyyətdir. Bu xəstəlik həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə rast gəlinir və əlamətlərinə görə fərqli formalarda özünü göstərə bilər. Stomatit növləri simptomların şiddətinə, yaranma səbəblərinə və iltihabın yerləşdiyi nahiyəyə görə fərqlənir. Bu bölümdə stomatitin əsas növləri barədə ətraflı məlumat verəcəyik.
1. Kəskin və xroniki stomatit
Kəskin stomatit qəfil başlayır, simptomları tez inkişaf edir və adətən qısa müddətdə yox olur. Bu forma daha çox uşaqlarda rast gəlinir və müalicəyə yaxşı cavab verir. Xroniki stomatit isə uzunmüddətli xarakter daşıyır, tez-tez təkrarlanır və müalicəsi daha çətindir. Bu zaman selikli qişada distrofik dəyişikliklər və residivləşən ocaqlar müşahidə olunur. Ağır hallarda leykoplakiya kimi dəyişikliklər də baş verə bilər.
2. Aftoz stomatit
Stomatit bu növündə selikli qişada oval və ya dairəvi formada **ağrılı yaralar (aftlar)**la xarakterizə olunur. Aftoz stomatit aşağıdakı alt tiplərə ayrılır:
- Nekrotik stomatit – Ağır infeksiyalar fonunda yaranır, hüceyrələrin ölümü ilə nəticələnir, dərin və ağrılı yaralar meydana gəlir.
- Fibrinoz stomatit – Aftlar boz ərplə örtülür, sağalma prosesi 1-3 həftə çəkə bilər.
- Çapıqlı stomatit – Geniş yara sahələri yaranır və sağaldıqdan sonra ağız boşluğunda çapıqlar qalır.
- Qlandulyar stomatit – Ağızın kiçik selik vəzilərində aftlar əmələ gəlir və toxunduqda ağrı verir.
- Deformasiyaedici stomatit – Ən ağır formasıdır, yaralar genişdir, sağalmadan sonra selikli qişanın quruluşu dəyişə bilər.
3. Kataral stomatit
Stomatitin bu növü selikli qişanın səthi zədələnməsi ilə müşahidə olunur. Əlamətlər arasında ağızdan pis qoxu, şişlik və qızartı, ağ ərp, ağrı hissi və zəiflik yer alır. Bəzən bədən temperaturu da yüngül şəkildə qalxır. Bu forma adətən yüngül ağız infeksiyaları və zəif ağız gigiyenası fonunda inkişaf edir.
4. Xoralı-qanqrenoz stomatit
Stomatitin bu forması ən ağır tiplərdən biridir və selikli qişanın dərin qatlarına qədər zədələnməsi ilə xarakterizə olunur. Yaralar nekrozlaşır, toxuma dağıntısı sümüyədək davam edə bilər. Xəstədə şiddətli zəiflik, ağızda qoxu, şişlik, qızartı və qızdırma müşahidə olunur. Müalicə edilməzsə, ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
5. Herpetik stomatit
Stomatitin bu forması herpes virusu tərəfindən törədilir və əsasən dodaq ətrafında, ağızın künclərində, nadir hallarda isə ağız boşluğunun içində maye ilə dolu balaca yaralar şəklində özünü göstərir. Bu yaralar ağrılı olur, qabıqlanır və adətən 5-7 gün ərzində sağalır. Virus mənşəli olduğuna görə yoluxucu xarakter daşıyır və təkrarlanma ehtimalı yüksəkdir.
6. Travmatik stomatit
Stomatitin bu növü fiziki zədələr, yəni iti dişlər, diş protezləri, breketlər və ya qaynar yeməklər səbəbindən baş verir. Ağızın selikli qişası zədələnir və yaranan yaralar infeksiyaya açıq hala gəlir. Bəzi hallarda yanaq və ya dilin dişlənməsi də bu vəziyyətə səbəb ola bilər.
7. Allergik stomatit
Stomatitin bu forması diş pastası, qida, dərman və ya metal protezlərə qarşı yaranan allergik reaksiya nəticəsində inkişaf edir. Selikli qişada qızartı, şişlik və ağrılı sahələr müşahidə olunur. Adətən allergen aradan qaldırıldıqdan sonra müalicə prosesi başlayır və yaxşı nəticə verir.
8. Kandidoz stomatit
Stomatitin bu növü Candida albicans göbələyi tərəfindən törədilir və əsasən ağız içində ağ ərp, qızartı və yanma hissi ilə özünü göstərir. Xüsusilə antibiotik istifadəsi, zəif immun sistem və şəkərli diabet bu formanın inkişaf riskini artırır.
9. Bakterial və enterovirus stomatit
Stafilokok, streptokok və ya enteroviruslar stomatitə səbəb olduqda, ağızda qızartı, irinli yaralar və yüksək hərarət müşahidə edilə bilər. Bu hallar mütləq həkim müdaxiləsi tələb edir.
Stomatitin əsas səbəbləri nələrdir?
Stomatit müxtəlif amillərin təsiri ilə yaranan və ağız boşluğunun selikli qişasında iltihabla müşahidə olunan bir pozulmadır. Bu xəstəliyin ortaya çıxmasına viruslar, bakteriyalar, göbələk infeksiyaları, mexaniki zədələnmələr, immun sistemin zəifləməsi və bəzi dərmanlar səbəb ola bilər. Bəzən sadə bir ağız yarası kimi başlasa da, daha ciddi problemlərin göstəricisi ola bilər. Aşağıda stomatitə səbəb olan əsas faktorlar izah olunur:
- Viral infeksiyalar
- Bakterial infeksiyalar
- Göbələk infeksiyaları
- Travmatik səbəblər
- Allergik reaksiyalar
- Qida və vitamin çatışmazlığı
- Otoimmün və sistemik xəstəliklər
- Dərmanların təsiri
- Stress və hormonal dəyişikliklər
Viral infeksiyalar
Stomatit ən çox rast gəlinən səbəblərindən biri virus infeksiyalarıdır. Xüsusilə herpes virusu bu sahədə geniş yayılmış patogendir. Herpetik stomatit ağız ətrafında qabarcıqlar və ağrılı yaralarla müşahidə olunur. Virus infeksiyası ağızda iltihab və ağızda ağrı ilə müşayiət oluna bilər. Uşaqlarda və immun sistemi zəif olan şəxslərdə daha tez-tez müşahidə edilir.
Virus mənşəli stomatit hava-damcı yolu ilə keçərək yoluxucu xarakter daşıyır. Bu halda ağız boşluğu xəstəlikləri daha sürətlə inkişaf edə bilər. İmmunitetin zəiflədiyi hallarda virus yenidən aktivləşə və residivlərə səbəb ola bilər. Ağız sağlamlığı üçün virus mənşəli infeksiyaların vaxtında aşkarlanması önəmlidir. Stress, qızdırma və hormonal dəyişikliklər də bu virusları aktivləşdirə bilər.
Ağız içində ağ ləkələr və şişliklər simptomlar arasında yer alır. Bəzi hallarda ağız qoxusu da müşahidə edilir. Virusun müalicəsi və yayılmasının qarşısı alınmazsa, ağız içində sızlayan yara formalaşa bilər. Uşaqlarda stomatit halında daha ağır gedişat izlənə bilər. Ertələnmiş müdaxilə vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər.
Bakterial infeksiyalar
Stomatit bakteriyaların ağız selikli qişasında infeksiya yaratması nəticəsində də baş verə bilər. Bu formalar əsasən stafilokok və streptokok bakteriyaları ilə əlaqəlidir. Ağız gigiyenası qaydalarına riayət edilməməsi riski artıran əsas faktorlardandır. Diş əti problemləri və diş xəstəlikləri bakteriyaların yayılmasını asanlaşdırır. İltihablanmış bölgələrdə ağızda xora əmələ gəlməsi və şiddətli ağrı ola bilər.
Ağızda göbələk infeksiyası ilə birlikdə inkişaf etdikdə daha kompleks forma alır. Bakterial stomatit zamanı ağız içi təmizləmə vasitələri düzgün seçilmədikdə vəziyyət ağırlaşa bilər. İmmunitet zəifdirsə, bakteriyalar daha tez aktivləşir. İmmun sistemi zəifliyi ilə bağlı hallarda stomatit uzun sürən xarakter daşıya bilər.
Diş çürüməsi və diş daşı da bu tip stomatitin inkişafında rol oynayır. Ağız müayinəsi zamanı stomatit əlamətləri aydın şəkildə müşahidə olunur. Bakteriyaların ağızın fərqli bölgələrində yayılması dəri və selikli qişa xəstəlikləri ilə əlaqəli ola bilər. Ağızda irinli və pis qoxulu yaralar bakterial mənşəyi göstərə bilər. İnfeksiya vaxtında aşkarlanmasa, müalicəsi çətinləşə bilər.
Göbələk infeksiyaları
Stomatit bəzi hallarda Candida albicans kimi göbələklərin təsiri ilə inkişaf edir. Bu göbələk ağız boşluğunda ağ ərplə örtülü yaralara səbəb olur. Ağızda göbələk infeksiyası adətən antibiotiklərlə stomatit fonunda inkişaf edir. Bu tip stomatit ağız quruluğu, yanma hissi və qızartı ilə müşayiət olunur. Uşaqlarda ağız yaraları formasında da müşahidə oluna bilər.
Göbələk infeksiyası xüsusilə diabet, HİV və onkohematoloji xəstəliklər fonunda inkişaf edir. İmmunitet zəifliyi ilə bağlı stomatit riskini artıran əsas amillərdəndir. Ağız içində qaşınma və ağrı da bu növdə yayılmış simptomlardandır. Dodaq çatlaması və ağızda xoşagəlməz dad hissi də müşahidə oluna bilər. Qidalanmanın stomatitə təsiri bu formanın inkişafında əhəmiyyətlidir.
Şəkərli və karbonhidratla zəngin qidalar göbələklərin artmasına səbəb olur. Ağız üçün antiseptik məhlullar düzgün seçilmədikdə mikrofloranı poza bilər. Ağız gigiyenasına düzgün əməl edilməməsi bu tip stomatiti asanlaşdırır. Ahıl yaşda olan insanlarda vəziyyət daha ağır keçə bilər. Stomatitin qarşısını alma yolları arasında göbələk balansının qorunması da yer alır.
Travmatik səbəblər
Stomatit mexaniki zədələnmələr nəticəsində də baş verə bilər və bu, ən çox yayılmış səbəblərdən biridir. Ortodontik aparatlarla yaranan zədələr ağız içində yaralara və iltihablara yol aça bilər. Diş protezi ilə bağlı stomatit xüsusilə yaşlı insanlarda geniş yayılmışdır. Yemək zamanı ağız ağrısı və narahatlıq bu halda ilk əlamətlərdən biri olur.
Ağız içində sızlayan yara tez-tez təkrarlandıqda stomatit xroniki hal alır. Travmatik stomatit həmçinin iti diş ucları və düzgün olmayan diş formaları səbəbilə baş verə bilər. Ağız boşluğu xəstəlikləri riskini artıran əsas faktorlardandır. Həddindən artıq isti və ya çox soyuq yeməklər selikli qişanı zədələyə bilər. Uşaqların ağızına kənar əşyalar salması da bu formaya səbəb ola bilər.
Uşaqlarda stomatit çox zaman məhz bu səbəbdən inkişaf edir. Quru, duzlu və acı qidalar da selikli qişaya zərər verə bilər. Stomatitlə diş çəkimi zamanı yaranan travma da iltihaba səbəb ola bilər. Ağız içində daimi sürtünmələr mikrotravmalar yaradır. Bu formanın qarşısı düzgün ağız gigiyenası və protez uyğunluğu ilə alına bilər.
Allergik reaksiyalar
Stomatit bəzi insanlarda müxtəlif maddələrə qarşı allergik reaksiya nəticəsində inkişaf edə bilər. Diş pastasına qarşı allergiya bu tip stomatitə tez-tez səbəb olur. Allergik stomatit zamanı ağız selikli qişasında şişkinlik, qızartı və yanma hiss olunur. Bu vəziyyət bəzən ağız içində ağ ləkələr və səpgi ilə müşayiət olunur.
Stresin stomatitə təsiri bu vəziyyətdə də müşahidə edilə bilər, çünki stress allergik reaksiyaları gücləndirə bilər. Qidalar, dərmanlar və stomatoloji materiallar da allergik reaksiya yarada bilər. Ağız sağlamlığı bu tip allergik təsirlər nəticəsində pozula bilər. Ağız boşluğu xəstəlikləri fonunda allergik faktorlar daha təsirli ola bilər. Diqqətsiz istifadə olunan ağız üçün antiseptik məhlullar selikli qişanı qıcıqlandıra bilər.
Hər orqanizmin fərdi reaksiyası olduğundan allergenlər fərqli ola bilər. Sistem xəstəlikləri və ağız yaraları birlikdə müşahidə edildikdə allergik səbəb düşünülə bilər. Dəri və selikli qişa xəstəlikləri olan şəxslərdə daha yüksək risk mövcuddur. Müəyyən maddələrin təkrar istifadəsi vəziyyəti ağırlaşdıra bilər. Stomatit infeksiyası allergik forma ilə üst-üstə düşdükdə müalicə çətinləşə bilər.
Qida və vitamin çatışmazlığı
Stomatit bəzən bədənin ehtiyac duyduğu mühüm qida maddələrinin çatışmazlığı nəticəsində yaranır. Xüsusilə vitamin B12 çatışmazlığı ağız boşluğunun selikli qişasında zəiflik yaradır. Bununla yanaşı, fol turşusu, dəmir və sink kimi mineralların azlığı da ağızda xora əmələ gəlməsi riskini artırır. Bu maddələr toxuma bərpasında və immun sistemin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır.
Qidalanmanın stomatitə təsiri bu baxımdan əhəmiyyətlidir. Balanssız qidalanma ağızda ağrı və yanma ilə özünü göstərə bilər. Ağız sağlamlığı üçün qida rasionunda təzə meyvə, tərəvəz və proteinlə zəngin məhsulların olması vacibdir. Vitamin çatışmazlığı həm uşaqlarda, həm də yaşlılarda aftoz stomatit formasında özünü göstərə bilər. Bəzən bu çatışmazlıq dodaq çatlaması və ağız quruluğu ilə müşayiət olunur. Bu vəziyyətlərdə ağız yarası residivləşə bilər.
Bəzi hallarda ağız içində sızlayan yara kimi davamlı simptomlar meydana çıxır. Ağız gigiyenası zəif olan şəxslərdə bu faktorlar daha da güclü təsir göstərə bilər. Vitamin azlığı dəri və selikli qişa xəstəlikləri riskini də artırır. Ağızda göbələk infeksiyası üçün də zəif toxuma mühiti yaranmış olur. Beləliklə, qida rasionunun zənginləşdirilməsi stomatitin qarşısını alma yollarından biridir.
Otoimmün və sistemik xəstəliklər
Stomatit bəzən bədənin öz toxumalarına qarşı hücum etməsi ilə əlaqədar olan otoimmün xəstəliklər fonunda inkişaf edir. Behçet xəstəliyi, Crohn xəstəliyi və lupus bu baxımdan ən çox tanınan xəstəliklərdir. Bu hallar zamanı ağız boşluğu xəstəlikləri residivləşən yaralarla müşayiət oluna bilər. İmmun sistemin yanlış fəaliyyəti ağızda iltihab və şişkinlik yaradır.
Bu zaman aftoz stomatit və allergik stomatit oxşar əlamətlərlə özünü göstərə bilər. İmmun sistemi zəifliyi və onun düzgün cavab verməməsi bu tip hallarda əsas faktordur. Ağız içində ağ ləkələr, qızartı və yara izləri bu xəstəliklərin tipik əlamətləridir. Sistem xəstəlikləri və ağız yaraları birlikdə müşahidə edilərsə, mütləq daha dərindən analiz aparılmalıdır.
Uşaqlarda stomatit otoimmün xəstəliklər zamanı daha ağır keçə bilər. Bu xəstəliklərin çoxu dəri və selikli qişa xəstəlikləri ilə paralel şəkildə inkişaf edir. Ağız içində qaşınma və narahatlıq hissi də müşahidə edilə bilər. Müalicəyə cavab zəif olduğuna görə diaqnozun düzgün qoyulması önəmlidir.
Dərmanların təsiri
Stomatit bir çox hallarda müəyyən dərmanların yan təsiri kimi ortaya çıxır. Antibiotiklərlə stomatit bu təsirin ən geniş yayılmış formalarından biridir. Antibiotiklər ağız florasını pozaraq Candida albicans kimi göbələklərin artmasına şərait yaradır. Bu isə ağızda göbələk infeksiyası və ağızda ağrı ilə müşayiət olunur. Xərçəng xəstələrində kemoterapi və radiasiya müalicəsi də ağız boşluğunda ciddi zədələnmələrə səbəb ola bilər.
Stomatit infeksiyası bəzi hallarda dərmanların immun sisteminə təsiri ilə güclənə bilər. Stomatit üçün dərmanlar kimi qəbul edilən bəzi preparatlar əks-təsir göstərə bilər. Ağız üçün antiseptik məhlullar və digər kimyəvi maddələr də ağız seliyini qıcıqlandıra bilər. Ağızda xora əmələ gəlməsi və şişkinlik bu təsirlər nəticəsində meydana çıxa bilər.
Ağız içi təmizləmə vasitələri də bəzi dərman təsiri altında selikli qişaya zərər verə bilər. Diş xəstəlikləri olan şəxslərdə dərman yan təsirləri daha çox müşahidə olunur. Müəyyən antibiotiklər və epilepsiya dərmanları stomatit riskini artıran preparatlar sırasındadır. Unutmayın ki, müalicə müddətində ağız gigiyenasının düzgün aparılmaması vəziyyəti çətinləşdirə bilər.
Stress və hormonal dəyişikliklər
Stomatit psixoloji və fiziki stresin birbaşa təsiri ilə də ortaya çıxa bilər. Uzunmüddətli gərginlik immunitet zəifliyi ilə bağlı stomatit formasını yaradır. Stress hormonları ağız boşluğunun müdafiə sistemini zəiflədir və ağız yarası üçün şərait yaradır. Bu zaman aftoz stomatit və herpetik stomatit kimi formalar daha tez-tez müşahidə edilir.
Stressin stomatitə təsiri elmi araşdırmalarla da sübut olunmuşdur. Ağızda ağrı, qaşınma və şişlik stressin bədəndəki təsirlərindən biridir. Ağız quruluğu və ağız qoxusu da müşahidə oluna bilər. Hormonal dəyişikliklər, xüsusilə menstrual dövrlərdə, stomatit riskini artırır. Yeniyetməlik dövrü və hamiləlik də bu baxımdan həssas mərhələlərdir.
Ağız sağlamlığı stress və hormonal balansla birbaşa əlaqəlidir. Yuxusuzluq və qidalanma pozuntuları ilə bu təsir güclənə bilər. Stressə bağlı ağız içində sızlayan yara residiv xarakter daşıyır. Ağız boşluğu xəstəlikləri bu dövrdə daha aqressiv xarakter ala bilər. Beləliklə, stress və hormonal dəyişikliklərə nəzarət stomatit riskini minimuma endirə bilər.
Stomatit əlamətləri və tanınma yolları
Stomatit ağız boşluğunun müxtəlif bölgələrində meydana gələn iltihabi proseslər və ağrılı lezyonlarla xarakterizə olunan ümumi bir xəstəlikdir. Əlamətləri müxtəlif növlərinə və yaranma səbəbinə görə dəyişə bilər, lakin müəyyən ümumi simptomlar bir çox xəstəlik formasında ortaq olaraq müşahidə edilir. Bəzi şəxslərdə əlamətlər yüngül olsa da, digərlərində ağız yarası, ağızda ağrı və qızdırma kimi ciddi narahatlıqlar yarada bilər. Bu bölmədə stomatitin tanınması üçün əsas simptomlar təqdim olunur:
- Ağızın selikli qişasında 1 mm-dən 10 mm-ə qədər ölçüdə ağrılı xoralar
- Qida qəbulu və danışıq zamanı ağrı və diskomfort
- Ağızda qırmızı ləkələr və şişlik
- Ağızdan pis qoxu və xoşagəlməz dad hissi
- Bədən temperaturunun yüngül və ya yüksək şəkildə qalxması
- Dil, yanaq, diş əti və dodaq ətrafında iltihablanma
- Ağız içində yanma hissi və qaşınma
- Dodaqlarda və yanaqlarda tez-tez təkrarlanan yaralar
- Ağız içində boz, sarı və ya ağ ərplə örtülü səthlər
- Boğaz limfa düyünlərinin böyüməsi və ağrılı olması
- Dodaq çatlaması və quruluq hissi
- Süd yarası (ağ ərp) kimi göbələk mənşəli zədələnmələr
- Ağız künclərində çatlar və iltihabi ocaqlar
- Yorğunluq, halsızlıq və ümumi zəiflik hissi
- 4–14 gün ərzində sağalan, lakin tez-tez təkrarlanan zədələr
Bu simptomlar fərqli stomatit növlərinə görə dəyişə bilər və bəzən digər ağız boşluğu xəstəlikləri ilə qarışdırıla bilər. Əgər sizdə bu tip narahatlıqlar varsa, vaxtında ağız müayinəsi üçün həkimə müraciət etmək ağız sağlamlığı baxımından mühüm addımdır.
Uşaqlarda stomatit hansı fərqlərlə özünü göstərir?
Stomatit uşaqlarda böyüklərə nisbətən daha ağır və narahatedici formada keçə bilər. Kiçik yaşlı uşaqlar ağızda yaranan ağrıları sözlə ifadə edə bilmədikləri üçün valideynlər simptomları daha diqqətlə izləməlidirlər. Uşaqlarda bu vəziyyət tez-tez iştahasızlıq, narahatlıq və yuxu pozğunluğu ilə müşahidə olunur. Aşağıda uşaqlarda stomatitin böyüklərdən fərqli olaraq necə göründüyü və hansı əlamətlərlə seçildiyi sadalanır.
Uşaqlarda stomatit bu əlamətlərlə özünü göstərə bilər:
- Ani olaraq yüksək hərarət və ümumi halsızlıqla başlayır.
- Uşaq ağzında yaranan diskomfort səbəbilə yeməkdən imtina edir.
- Ağız içində ağ və ya sarımtıl ərplərlə örtülmüş xırda yaralar və aftalar yaranır.
- Selikli qişa şişkin və qızarmış olur.
- Ağızda xoşagəlməz qoxu müşahidə edilə bilər.
- Uşaqlar tez-tez ağlayır, səbəbsiz narahatlıq hissi yaşayır.
- Sürətli su itkisi və susuzluq riski artır (xüsusilə südəmər uşaqlarda).
- Dodaqlar çatlayır və bəzən qanama ilə müşayiət oluna bilər.
- Qidalanma pozulduğu üçün qısa zamanda çəki itkisi baş verə bilər.
- Limfa düyünləri böyüyə bilər və toxunduqda ağrılı ola bilər.
- Ağız ətrafında və dodaqlarda qızartı və qabarcıqlar yarana bilər.
- Uşağın yuxu rejimi pozulur, gecələr tez-tez oyanmalar olur.
- Əgər virus mənşəlidirsə, eyni zamanda burun axıntısı və öskürək də müşahidə oluna bilər.
- Travmatik səbəblərə bağlı hallarda süni qidalanma vasitələri və ya diş çıxarma ilə əlaqəli mexaniki qıcıqlanmalar rast gəlinir.
Stomatit üçün evdə tətbiq edilə biləcək üsullar
Stomatit zamanı yaranan yanma, ağrı və diskomfort hissi gündəlik həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Ev şəraitində istifadə oluna biləcək bəzi təbii üsullar bu simptomların yüngülləşdirilməsinə və sağalma prosesinin sürətlənməsinə yardımçı ola bilər. Bu metodlar tibbi müalicəni tam əvəz etməsə də, dəri və selikli qişa xəstəlikləri zamanı əlavə dəstək kimi faydalıdır. Aşağıda stomatit infeksiyası zamanı evdə sınana biləcək təsirli üsullar təqdim olunur.
1. Duzlu su ilə qarqara
Stomatit zamanı duzlu su ilə qarqara etmək iltihabı azaltmaq və ağız mikroflorasını balansda saxlamaq üçün təsirli üsuldur. Bu metod infeksiya ocaqlarının yayılmasının qarşısını alır. Evdə bir stəkan ilıq suya bir çay qaşığı duz əlavə edib qarışdırmaq kifayətdir. Qarışıqla gündə 3 dəfə qarqara etmək tövsiyə olunur. Bu üsul qarqara ilə müalicə metodları arasında ən əlçatandır.
Ağızdakı yaraların daha tez sağalmasına dəstək verir. Xüsusilə ağrılı zonaların təmizlənməsində effektiv nəticə verir. Yüngül hallarda bu metod təkbaşına rahatlıq təmin edə bilər. Stomatit üçün ev müalicələri içində ilk tətbiq olunan üsullardandır. Duzlu su həmçinin ağızda yığılan toksinlərin təmizlənməsinə kömək edir. Uşaqlarda da təhlükəsiz şəkildə istifadə oluna bilər.
2. Çörək soda ilə qarqara
Stomatit üçün təbii pH tarazlayıcı olaraq çörək soda ilə qarqara etmək tövsiyə olunur. Bu üsul ağızdakı turş mühiti neytrallaşdıraraq bakteriya artımını azaldır. 1 stəkan suya 1 çay qaşığı soda əlavə etmək kifayətdir. Qarışıqla gündə bir neçə dəfə qarqara etmək mümkündür. Soda həm də ağız seliyi üçün sakitləşdirici təsir göstərir.
Bu üsul ağız içindəki yanma hissini yüngülləşdirir. Sadə tərkibli olduğuna görə əlavə reaksiya riski minimaldır. Ağızda narahatlıq hissi olan şəxslər üçün uyğun seçimdir. Həm böyüklər, həm də uşaqlar üçün təhlükəsizdir. Soda eyni zamanda ağızdakı pis qoxunu da azalda bilər. Qarqara sonrası su ilə təmizləməyə ehtiyac yoxdur.
3. Bal və zərdəçal məcunu
Stomatit zamanı bal və zərdəçal qarışığı ağrılı bölgələrin sağalmasını dəstəkləyən güclü təbii vasitədir. Balın antibakterial, zərdəçalın isə iltihabəleyhinə təsiri birlikdə çox effektiv olur. 1 çay qaşığı bal və ¼ çay qaşığı zərdəçal birləşdirilərək məcun hazırlanır. Qarışıq yara üzərinə gündə 2 dəfə tətbiq olunur. Məcun selikli qişanı qoruyan təbəqə yaradır.
Bu vasitə xüsusilə sakitləşdirici təsir göstərir. Zərdəçalın təbii sarı rəngi müvəqqəti iz buraxa bilər. Təbii qarışımlar sevənlər üçün bal-zərdəçal məcunu əlverişli seçimdir. Qarışıqla yanaşı, ağızın təmiz saxlanması müsbət nəticəni sürətləndirir. Uşaqlarda tətbiq üçün əvvəlcə kiçik miqdarda sınaqdan keçirilməlidir. Bu məcun xüsusilə ağızda kiçik və səthi yaralar zamanı daha faydalıdır.
4. Aloe vera gelinin tətbiqi
Stomatit üçün aloe vera jeli ağız içindəki iltihabı və qıcıqlanmanı azaltmaq üçün istifadə oluna bilər. Bitkinin təbii gel hissəsi birbaşa yara üzərinə çəkilir. Aloe vera selikli qişanı nəmləndirən təsirə malikdir. Bu da sağalma prosesini sürətləndirir. Tətbiqdən əvvəl aloe yaprağı yaxşıca yuyulmalıdır. Gelin tərkibindəki maddələr mikrob və viruslara qarşı qoruyucu qat yaradır.
Dərinin və ağızın bərpasında geniş istifadə olunur. Aloe vera istifadəsi ilə yaranın ölçüsündə və ağrısında azalma müşahidə edilir. Bitki tərkibli vasitələr içində ən geniş yayılanlardan biridir. Tətbiqdən sonra bölgəyə toxunmamaq məsləhətdir. Uşaqlarda istifadəsi üçün pediatrla məsləhətləşmək faydalıdır.
5. Çobanyastığı, kalendula və propolis dəmləməsi
Stomatit üçün bitki dəmləmələri təbii antiseptik xüsusiyyətləri ilə ağız boşluğunda müsbət təsir yaradır. Çobanyastığı və kalendula iltihabı və şişkinliyi azaltmaqda tanınmış vasitələrdir. Propolis isə ağız seliyində qoruyucu təbəqə yaradır. Dəmləmələr 1 stəkan qaynar suya 1 xörək qaşığı bitki əlavə etməklə hazırlanır. Soyuduqdan sonra gündə bir neçə dəfə qarqara kimi istifadə olunur.
Bitki mənşəli qarqaralar infeksiya riskini azaldır. Propolis həm də toxuma bərpasını dəstəkləyir. Xüsusilə allergik stomatit zamanı bu qarışım rahatlaşdırıcı təsir göstərir. Qıcıqlanmış toxumalarda sağalma daha tez baş verir. Yaxşı süzülmüş və ilıq formada tətbiqi tövsiyə olunur. Bitkilərə allergiyası olmayan şəxslər rahatlıqla istifadə edə bilər.
6. Qatıq və probiotik qidalar
Stomatit ağız mikroflorasındakı balans pozulduqda da ortaya çıxa bilər və bu zaman probiotiklər mühüm rol oynayır. Probiotik qatıq ağızda faydalı bakteriyaların artmasına yardımçı olur. Bu da infeksiyaya qarşı müqaviməti artırır. Qatıq müntəzəm qəbul edildikdə göbələk mənşəli stomatitin yayılmasının qarşısını ala bilər. Təbii fermentləşdirilmiş qidalar tövsiyə olunur.
Şəkərli qatıqdan uzaq durmaq lazımdır, çünki şəkər göbələk artımını təşviq edə bilər. Qatıq həm də orqanizmin ümumi müdafiəsini gücləndirir. Uşaqlarda da gündəlik az miqdarda verilməsi faydalıdır. Qatığın soyudulmuş formada istifadəsi ağız rahatlığı təmin edir. Yemək sonrası qəbul edilməsi daha təsirlidir. Probiotiklər uzunmüddətli dəstək üçün əhəmiyyətlidir.
7. Vitamin və mineral əlavələri
Stomatit bəzi hallarda bədənin vitamin və mineral ehtiyaclarının qarşılanmaması ilə bağlı yaranır. Xüsusilə B12 vitamini, fol turşusu və dəmir kimi elementlər toxuma bərpası üçün vacibdir. Əgər qidalanma kifayət deyilsə, bu maddələr əlavə şəkildə qəbul edilməlidir. Qida dəstəyi stomatitin tez sağalmasına kömək edə bilər. Əlavələr həkim məsləhəti ilə seçilməlidir.
Günlük dozanın aşılmaması vacibdir. Yalnız əlamət yox, səbəbə yönəlmiş yanaşma müalicəni gücləndirir. Uşaqlar üçün yaşa uyğun preparatlar mövcuddur. Dəmir çatışmazlığı zamanı əlavə simptomlar da müşahidə oluna bilər. Sağlam qidalanma ilə birlikdə alınması daha effektivdir. Müntəzəm istifadə ilə bərpa prosesi sürətlənir.
8. Buz və soyuq su ilə qarqara
Stomatit zamanı buz və soyuq su tətbiqi ağrını və yanmanı azaldan sadə, amma effektiv üsuldur. Buz çiplərinin ağızda yavaş-yavaş əmilməsi şişkinliyi azalda bilər. Soyuq su ilə qarqara dərhal rahatlıq hissi verir. Bu metod xüsusilə qida qəbulundan əvvəl faydalıdır. Qısa müddətli təsir göstərsə də, simptomların yüngülləşməsi üçün uyğundur.
Soyuq qarqaralar həm də ağız seliyindəki qızartını azaldır. Bu üsul dərman istifadəsinə alternativ ola bilməz, lakin yardımçı kimi tövsiyə edilir. Termik təsirlərin azaldılması stomatitli bölgənin bərpasını dəstəkləyir. Gündə bir neçə dəfə tətbiq oluna bilər. Uşaqlar üçün istifadə edilməzdən əvvəl diqqətlə izlənməlidir. İltihab əlamətləri azaldıqca tətbiq tezliyi azaldıla bilər.
9. Pəhriz dəyişiklikləri
Stomatit zamanı ağız boşluğu zədələndiyi üçün bəzi qidalar vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər. Bu səbəblə dietə düzəlişlər vacib müalicə mərhələsidir. Ədviyyatlı, turş, çox isti və bərk qidalardan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Yumşaq və ilıq qidalar seçilməlidir.
Tərəvəz püreləri, yumşaq pendir və sulu yeməklər faydalıdır. Qidaların neytral temperaturda olması vacibdir. Qazlı və şəkərli içkilərdən uzaq durulmalıdır. Pəhriz dəyişiklikləri həm də təkrar stomatit riskini azalda bilər. Beləliklə, qida rejiminə riayət etmək ağızda rahatlıq təmin edir.
10. Çaytikanı, itburnu və karotolin yağı ilə qoruyucu qat
Stomatit zamanı yaranan selik qişa zədələrinin sağalması üçün müdafiəedici yağlar istifadə oluna bilər. Çaytikanı, karotolin və itburnu yağı bu məqsədlə geniş istifadə olunur. Bu yağlar selik səthində bərpaedici təbəqə yaradır. Bu təbəqə bakteriyaların girişini çətinləşdirir və ağrını azaldır. Təbii yağlı vasitələr yara səthində qıcıqlanmanı minimuma endirir.
Gündə 2 dəfə steril pambıqla tətbiq edilməsi tövsiyə olunur. Yağlar selikli səthi nəmləndirərək çatlamaların qarşısını alır. Xüsusilə yanma hissi olan xəstələr üçün rahatlaşdırıcı təsir yaradır. Uşaqlarda istifadə öncəsi həkimlə məsləhətləşmək vacibdir. Qarışıq şəkildə və ya ayrıca istifadə edilə bilər. Dərman istifadəsinə dəstək olaraq uzunmüddətli rahatlıq təmin edir.
Stomatitdən qorunmaq üçün nə etmək lazımdır?
Stomatit ağız boşluğunun iltihabı ilə xarakterizə olunan narahatedici vəziyyətdir və çox vaxt təkrarlana bilər. Bu problemin qarşısını almaq üçün gündəlik gigiyena qaydalarına riayət etmək, düzgün qidalanmaq və immuniteti güclü saxlamaq böyük rol oynayır. Sadə vərdişlərlə ağız seliyində yaraların yaranma ehtimalını minimuma endirmək mümkündür. Aşağıda stomatitin qarşısını almaq üçün tövsiyə olunan əsas tədbirlər sadalanır.
Stomatitdən qorunma yolları:
- Ağız gigiyenasına ciddi əməl edin (dişlərin gündə 2 dəfə fırçalanması və diş ipindən istifadə).
- Spirtsiz və antiseptik tərkibli ağız yaxalayıcı vasitələrdən istifadə edin.
- Yumşaq tüklü diş fırçası seçin.
- Turş, acı, çox isti və sərt qidalardan uzaq durun.
- Siqaret və spirtli içkilərdən imtina edin.
- Əllərinizi tez-tez və düzgün şəkildə yuyun.
- Yalnız yaxşı yuyulmuş meyvə və tərəvəzlər qəbul edin.
- Herpes virusu daşıyıcıları ilə eyni qab-qacaqdan istifadə etməyin.
- Bol su için və ağız quruluğundan yayınmağa çalışın.
- Balanslı və vitamin-mineral baxımından zəngin qidalanma rejiminə əməl edin.
- Qış-yaz aylarında həkim məsləhəti ilə vitamin komplekslərindən istifadə edin.
- Hər il stomatoloji müayinədən keçin və kariyes kimi diş xəstəliklərini vaxtında müalicə edin.
- Stressi azaltmaq üçün meditasiya, yoqa və nəfəs texnikalarından faydalanın.
- Ortodontik aparat istifadə edirsinizsə, mütəmadi gigiyena və stomatoloq nəzarətinə diqqət edin.
Stomatit haqqında tez-tez verilən suallar
Stomatitin yoluxucudurmu?
Stomatit bəzi hallarda yoluxucu ola bilər, xüsusilə də virus və göbələk mənşəli formaları. Məsələn, herpes virusu və ya Candida albicans səbəbli hallarda təmas və ortaq istifadə olunan əşyalardan yoluxma mümkündür.
Stomatit neçə günə keçir?
Stomatit adətən 7-14 gün ərzində öz-özünə sağala bilər, lakin bu müddət səbəbə və xəstənin ümumi vəziyyətinə görə dəyişə bilər. İltihab əleyhinə stomatit üçün mazlar və digər yerli vasitələrlə sağalma müddəti qısaldıla bilər.
Stomatit zamanı nə yemək olmaz?
Stomatit zamanı turş, acı, duzlu və çox isti yeməklərdən uzaq durmaq lazımdır. Bu cür qidalar ağızda yaranmış iltihabı artıraraq sağalmanı ləngidə bilər və diş fırçalama qaydalarına da xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Stomatit uşaqlarda daha çox hansı yaşlarda olur?
Stomatit uşaqlarda ən çox 1-5 yaş arasında müşahidə olunur, çünki bu dövrdə onların immun sistemi tam formalaşmamış olur. Eyni zamanda, bu yaşlarda uşaqlar tez-tez əllərini və oyuncaqları ağızlarına aparırlar ki, bu da infeksiyaya şərait yaradır.
Stomatitə qarşı hansı ağız yaxalayıcılar effektivdir?
Stomatit zamanı antiseptik xüsusiyyətli, spirtsiz və bitki əsaslı stomatitdə istifadə olunan ağız yaxalayıcılar daha effektiv sayılır. Xüsusilə çobanyastığı, kalendula və duzlu su qarqaraları ağrını və iltihabı azaltmağa kömək edir.
Stomatit üçün həkimə nə vaxt müraciət etməliyəm?
Stomatit iki həftədən uzun sürərsə, yaralar dərinləşərsə və ya hərarət, limfa düyünlərinin böyüməsi kimi əlavə əlamətlər müşahidə olunarsa, mütləq həkimə müraciət edilməlidir. Bu halda sadəcə ev üsulları ilə müalicə kifayət etməyə bilər.
Stomatit təbii üsullarla müalicə edilə bilərmi?
Stomatit bəzi yüngül hallarda təbii üsullarla, məsələn, duzlu su, çobanyastığı qarqarası və bal-zərdəçal məcunu ilə müalicə edilə bilər. Lakin daha ağır hallarda Stoma gel və digər tibbi vasitələrin istifadəsi tövsiyə olunur.
Stomatit diş çıxarma ilə əlaqəli ola bilərmi?
Stomatit xüsusilə uşaqlarda diş çıxarma prosesi ilə əlaqəli ola bilər. Diş çıxan zaman yaranan mexaniki təzyiq və ağızda yaranan mikroçatlar infeksiyanın giriş nöqtəsi ola bilər.
Ağızda yaranan yaralar həmişə stomatitdirmi?
Stomatit ağızda yaranan yaraların əsas səbəblərindən biri olsa da, bütün yaralar mütləq stomatit deyil. Bəzi hallarda vitamin çatışmazlığı, travma və ya digər ağız boşluğu xəstəlikləri ilə əlaqəli ola bilər.
Stomatit zamanı istifadə olunan dərmanlar hansılardır?
Stomatit üçün istifadə olunan dərmanlar iltihabı azaltmaq və ağrını yüngülləşdirmək məqsədi daşıyır. Bunlara yerli stomatit üçün mazlar, antiseptik qarqaralar və bəzi hallarda antibiotik və ya antifungal preparatlar daxildir.
Daimi təkrarlanan stomatit nə ilə əlaqəli ola bilər?
Stomatit əgər daimi olaraq təkrarlanırsa, bu, immun sisteminin zəifliyinə, vitamin çatışmazlığına və ya ağız gigiyenasının düzgün aparılmamasına işarə edə bilər. Belə hallarda dərin diaqnostik müayinələr və profilaktik tədbirlər vacibdir.
