Ürək Ritm Pozğunluqları (Aritmiya) Nədən Qaynaqlanır?

Ürək ritm pozğunluqları bir çox insanın gündəlik həyat keyfiyyətinə təsir edən, ciddi sağlamlıq problemlərinin xəbərçisi ola bilən bir haldır. Bu narahatlıq bəzən sadə bir ürək çırpıntısının səbəbi kimi görünə bilər, lakin əslində arxasında qeyri-normal ürək ritmi, elektrik impuls pozğunluğu və ya ürək impuls ötürülməsi kimi ciddi faktorlar dayanır. Əgər siz də ürək döyüntüsünün pozulması, taxikardiya səbəbi və ya bradikardiya nədir kimi suallara cavab axtarırsınızsa, doğru yerdəsiniz. 

Bu yazıda həm aritmiya səbəbləri, həm də ürək ritmində nizamsızlıq, atrial fibrilasiya, ventrikulyar aritmiya kimi ritm pozğunluğu növlərindən bəhs ediləcək. Eyni zamanda, ürək ritm pozuntusu simptomları, EKG-də ritm pozuntusu, ürək ritmini ölçmək üsulları və ürəkdə elektrik fəaliyyəti ilə bağlı vacib məlumatları da öyrənə bilərsiniz. 

Əgər kardioloqa müraciət etməyi düşünürsünüzsə, ürək üçün dərmanlar, beta-blokerlər, elektrofizyoloji test və aritmiyanın qarşısının alınması yolları haqqında məlumat əldə etmək faydalı olacaq. Oxuduqca anlayacaqsınız ki, ürək ritm pozğunluğu yalnız tibbi bir termin deyil — bu, həyat keyfiyyətinizin ayrılmaz bir hissəsidir. Məqaləni sonuna qədər oxuyaraq ürəyinizi daha yaxşı tanıyın və sağlamlığınızı vaxtında qorumağa başlayın.

Aritmiya nədir və necə yaranır?

Aritmiya tibbi dildə ürək ritm pozğunluğu kimi tanınır və ürək döyüntüsünün pozulması ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət adətən ürəkdə elektrik impulslarının düzgün ötürülməməsi ilə əlaqəlidir və nəticədə ürək ritmində nizamsızlıq yaranır. Aritmiya zamanı ürək normadan çox sürətli (taxikardiya), çox yavaş (bradikardiya) və ya qeyri-müntəzəm döyünə bilər. Elektrik impuls pozğunluğu və ürək impuls ötürülməsi bu ritm dəyişikliklərinin əsas səbəblərindəndir. 

Qeyd etmək lazımdır ki, ürək ritminin dəyişməsi təkcə xəstəlik əlaməti deyil, bəzən fiziki aktivlik və ya yuxu zamanı normal hal kimi də müşahidə oluna bilər. Məsələn, məşq zamanı nəbz sürətinin artması, istirahət zamanı isə azalması adi fizioloji reaksiyadır. Lakin EKG-də ritm pozuntusu aşkar olunarsa və bu vəziyyət tez-tez təkrarlanırsa, kardioloqa müraciət vacibdir. 

Aritmiya zamanı ürək bədənə kifayət qədər qan pompalaya bilmədikdə, bu hal bəzən infarkt riski, hətta ani ölüm təhlükəsi ilə nəticələnə bilər. Risk faktorları arasında genetik ürək problemləri, ürək-damar sistemi xəstəlikləri, yüksək qan təzyiqi və ürək, stressin ürəyə təsiri də yer alır.

Ürək ritm pozğunluqlarının əsas səbəbləri hansılardır?

Ürək ritm pozğunluğu müxtəlif orqan və sistem pozuntuları ilə əlaqəli olaraq ortaya çıxa bilər. Bəzi hallarda bu pozğunluqlar ürək xəstəlikləri ilə bağlı olsa da, digər hallarda səbəblər hormonal, sinir sistemi və ya həyat tərzi ilə bağlı olur. Aritmiya səbəbləri arasında həm genetik, həm də xarici faktorlar yer almaqdadır. Aşağıda ürək döyüntüsünün pozulması ilə nəticələnə biləcək əsas səbəbləri təqdim edirik.

• Ürək strukturu və damar xəstəlikləri
• Həyat tərzi və zərərli vərdişlər
• Hormon pozğunluqları və maddələr mübadiləsi problemləri
• Yuxu, emosional vəziyyət və infeksiyalar
• Genetik və digər tibbi faktorlar

Ürək strukturu və damar xəstəlikləri

Ürək ritm pozğunluqları çox zaman mövcud ürək xəstəlikləri və struktur problemləri ilə əlaqələndirilir. Miokard infarktı, ürək qapaq xəstəlikləri və koronar arteriya problemləri kimi hallar ürəyin elektrik sisteminə zərər verə bilər. Bu zərər nəticəsində elektrik impuls pozğunluğu baş verə və ürək impuls ötürülməsi normal mexanizmdən kənara çıxa bilər. Nəticədə isə qeyri-normal ürək ritmi, ürək ritmində nizamsızlıq və anormal ürək döyüntüsü meydana çıxır. 

Bu kimi struktur zədələnmələr, xüsusilə ventrikulyar aritmiya və atrial fibrilasiya hallarını daha da gücləndirə bilər. Sinüs düyünü xəstəliyi və ürək blokları kimi vəziyyətlər də bu struktur pozuntulara bağlı inkişaf edə bilər. Ürək ritmini ölçmək üçün edilən müayinələrdə bu pozğunluqların aşkarlanması mümkündür. EKG-də ritm pozuntusu tez-tez bu hallar zamanı görünür. 

Struktur zədələnmələr, həmçinin ürək-damar sistemi xəstəlikləri kontekstində daha geniş yayılmışdır. Xüsusilə yüksək qan təzyiqi və ürək əlaqəsi bu nöqtədə diqqətəlayiqdir. Uzunmüddətli qan dövranı sistemi problemləri infarkt riskini artırır. Kardioloji narahatlıqlar nəticəsində aritmiyanın başlanğıc nöqtəsi yaranmış olur. Struktur pozğunluqlar həm genetik ürək problemləri, həm də yaşla bağlı səbəblərlə ortaya çıxa bilər.

Həyat tərzi və zərərli vərdişlər

Ürək ritm pozğunluqları bir çox hallarda insanların gündəlik vərdişləri və həyat tərzi ilə birbaşa əlaqəlidir. Siqaretin ürəyə təsiri, spirtli içkilərin qəbulu və energetik içkilərin istifadəsi bu pozğunluqların əsas səbəbləri arasındadır. Həmçinin kofein və ürək ritmi arasında da ciddi əlaqə mövcuddur. Bu maddələrin təsiri ilə ürək çırpıntısının səbəbi olan taxikardiya kimi vəziyyətlər yaranır. Zərərli vərdişlər ürəyin elektrik impuls pozğunluğu riskini artırır. 

Stressin ürəyə təsiri isə emosional gərginlik fonunda aritmiya səbəbləri arasında önəmli yer tutur. Davamlı stress ürək ritmində nizamsızlıq və qeyri-normal ürək ritmi yarada bilər. Narahatlıq pozğunluqları və depressiv hallar da ürək ritm pozuntusu simptomları ilə özünü göstərə bilər. Kardioloqa müraciət edən bir çox pasiyent məhz bu səbəblərlə narahatlıq yaşayır. 

Həyat tərzinə daxil olan az hərəkətli yaşam da ürək sağlamlığı üçün risk faktoru yaradır. Pəhrizin ürəyə təsiri, xüsusilə yağlı və duzlu qidaların qəbulunda nəzərəçarpacaqdır. Fiziki aktivliyin rolu isə qoruyucu olsa da, həddindən artıq intensiv məşqlər də ritm pozuntularını tətikləyə bilər. Aritmiyanın qarşısının alınması üçün bu vərdişlərə nəzarət vacibdir. 

Hormon pozğunluqları və maddələr mübadiləsi problemləri

Ürək ritm pozğunluqları endokrin sistemdəki dəyişikliklər nəticəsində də yarana bilər. Xüsusilə qalxanabənzər vəzi və ürək funksiyası arasında sıx əlaqə mövcuddur. Hipotiroidizm və aritmiya, eləcə də hipertiroidizm hallarında bradikardiya və taxikardiya kimi şikayətlərə rast gəlinir. Hormon səviyyələrində dəyişikliklər, ürəkdə elektrik fəaliyyəti üzərində ciddi təsir göstərir. 

Qanda kalium səviyyəsi maqnezium və digər elektrolitlərin disbalansı da elektrik impuls pozğunluğu ilə nəticələnə bilər. Bu pozğunluqlar nəticəsində EKG-də ritm pozuntusu aşkarlanır. Əlavə olaraq, maddələr mübadiləsi pozuntuları olan insanlarda qeyri-normal ürək ritmi daha tez-tez müşahidə olunur. Şəkərli diabet və ürək ritmi arasında da birbaşa əlaqə qurulmuşdur. Diabetik xəstələrdə ürək ritmini ölçmək zamanı tez-tez pozuntular müşahidə olunur. 

Piylənmə və metabolik sindrom da bu pozğunluqların yaranmasına zəmin yaradır. Kardioloji narahatlıqlar və ürək-damar sistemi xəstəlikləri məhz bu səbəblərlə ağırlaşır. Əgər bu problemlər vaxtında aşkarlanmasa, infarkt riski artır. 

Yuxu, emosional vəziyyət və infeksiyalar

Ürək ritm pozğunluqları bəzən bədənin istirahət və yenilənmə dövrü olan yuxu ilə əlaqədar da baş verə bilər. Yuxusuzluq və ürək ritmi arasında əlaqə elmi olaraq sübut olunub. Xüsusilə yuxu apnesi zamanı ürək döyüntüsünün pozulması daha sıx müşahidə olunur. Bu pozğunluq ventrikulyar aritmiya və ürəkdə çırpıntı hissi ilə nəticələnə bilər. 

Digər tərəfdən, emosional gərginlik, stress menecmenti zəif olan insanlarda ürək ritmində nizamsızlıq yarada bilər. Stressin ürəyə təsiri, ürək blokları və sinüs düyünü xəstəliyi kimi hallarda da özünü göstərə bilər. Yuxu pozuntuları qan dövranı sistemi üzərində də mənfi təsirə malikdir. Digər bir səbəb qrupu isə infeksiyalar, xüsusilə Covid-19 və digər virus xəstəlikləridir. 

Bu infeksiyalar ürəkdə elektrik fəaliyyətini poza bilər. Aritmiya səbəbləri arasında bəzən soyuqdəymə dərmanları və allergiya əleyhinə preparatlar da yer alır. Bu səbəblərin daha ciddi nəticələrə gətirib çıxarmaması üçün erkən diaqnoz önəmlidir. Ürək sağlamlığı bu baxımdan diqqətə layiq sahədir.

Genetik və digər tibbi faktorlar

Ürək ritm pozğunluqları bəzi hallarda genetik ürək problemləri ilə əlaqəli şəkildə ortaya çıxır. Ailəsində aritmiya, infarkt və ya ürək-damar sistemi xəstəlikləri olan şəxslərdə risk daha yüksək olur. Anormal ürək döyüntüsü halları bəzən uşaq yaşlarından etibarən müşahidə edilə bilər. Ürək ritm pozuntusu simptomları fərqli formalarda özünü göstərə bilər. Körpələrdə, yaşlılarda və qadınlarda simptomlar fərqli ola bilər. 

Digər tibbi faktorlar arasında qan azlığı, elektrolit pozuntuları, hormonal problemlər, qalxanabənzər vəzi və ürək əlaqələri xüsusi yer tutur. Həmçinin, yaşla bağlı ürək dəyişiklikləri də aritmiya səbəbləri arasındadır. EKG-də ritm pozuntusu yaşlı insanlarda daha sıx rast gəlinir. Kardioloji narahatlıqlar olan insanlarda bu risk daha da yüksəlir. Bəzi ürək üçün dərmanlar, xüsusilə beta-blokerlər, elektrofizyoloji test nəticəsində müəyyən edilmiş aritmiya formaları üçün istifadə edilir. 

Əlbəttə, bu dərmanların istifadəsi yalnız həkim təyinatı ilə olmalıdır. Əgər ürək çırpıntısının səbəbi məlum deyilsə, kardioloqa müraciət tövsiyə olunur. Genetik meyllilik, bəzən fiziki aktivliyin rolu, ürək ritmi və idman faktoru ilə də qarışa bilər. Bu səbəblərin hər biri aritmiyanın qarşısının alınması baxımından nəzərə alınmalıdır.

 

Aritmiyanın əsas növləri və fərqləri

Ürək ritm pozğunluğu müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər və hər bir növ fərqli səbəblərlə yaranır. Aritmiyanın bəzi növləri həyat üçün təhlükə törədə bilər, digərləri isə daha yüngül simptomlarla keçə bilər. Bu ritm pozuntuları adətən ürəyin elektrik sistemindəki nasazlıqla əlaqədardır. Aşağıda ən çox rast gəlinən aritmiya növləri və onların fərqli xüsusiyyətləri təqdim olunur.

1. Supraventrikulyar aritmiya

Ürək ritm pozğunluqları növlərindən biri olan supraventrikulyar aritmiya ürəyin qulaqcıq (atrium) hissəsində yaranan ritm pozuntusudur. Bu vəziyyətdə elektrik impuls pozğunluğu atriumda başladığı üçün qeyri-normal ürək ritmi yaranır. Ən çox rast gəlinən formaları atriyal fibrilasiya və atriyal flutterdir. Pasiyentlərdə ürəkdə çırpıntı hissi, başgicəllənmə və yorğunluq müşahidə edilə bilər. Supraventrikulyar taxikardiya, supraventrikulyar aritmiyanın bir növüdür və qulaqcıqlardan (atrium) qaynaqlanan, sürətli və mütəmadi ürək döyüntüləri ilə xarakterizə olunur.

2. Ventrikulyar aritmiya

Ürək ritm pozğunluqları növlərindən biri olan ventrikulyar aritmiya ürəyin mədəciklərindən başlayan və adətən daha təhlükəli hesab edilən ritm pozuntusudur. Bu vəziyyət ventrikulyar taxikardiya və ventrikulyar fibrilasiya kimi ağır formalarla nəticələnə bilər. Anormal ürək döyüntüsü bədənin qanla təminatını pozur. EKG-də ritm pozuntusu ilə aşkarlana bilər və təcili yardım tələb edə bilər.

3. Bradikardiya

Ürək ritm pozğunluqları növlərindən biri olan bradikardiya ürəyin normadan daha yavaş döyünməsi ilə xarakterizə olunur və dəqiqədə 60-dan az vuruşdur. Sinüs düyünü xəstəliyi və ürək blokları bu tip ritm pozuntularına səbəb ola bilər. Xəstələrdə halsızlıq, başgicəllənmə və zəiflik kimi əlamətlər ola bilər. Ürək ritmini ölçmək üçün holter monitorinqi tətbiq olunur.

4. Taxikardiya

Ürək ritm pozğunluqları növlərindən biri olan taxikardiya ürəyin normadan çox – yəni dəqiqədə 100-dən yuxarı döyünməsi halıdır. Bu ürək ritm pozğunluğu stressin ürəyə təsiri, fiziki aktivlik və kofein kimi faktorlarla əlaqəli olaraq ortaya çıxa bilər. Taxikardiya zamanı ürək döyüntüsünün pozulması, sinə ağrısı və nəfəs darlığı hiss oluna bilər. Sinus taxikardiyası, taxikardiyanın fizioloji alt növüdür və normaldan sürətli döyünən sinus ritmi ilə ortaya çıxır.

5. Uzun QT sindromu

Ürək ritm pozğunluqları növlərindən biri olan uzun QT sindromu genetik ürək problemləri və ya bəzi dərmanların istifadəsi nəticəsində ürək ritminin uzanması ilə yaranan aritmiya növüdür. Bu zaman anormal ürək döyüntüsü və qəfil huşsuzluq müşahidə oluna bilər. Bəzən şəkərli diabet və ürək ritmi ilə də əlaqəli ola bilər. EKG müayinəsi ilə diaqnoz qoyulur.

Aritmiya hansı simptomlarla özünü göstərir?

Ürək ritm pozğunluğu, yəni aritmiya bəzən heç bir əlamət vermədən sakitcə irəliləyə bilər, bəzən isə gündəlik həyatı məhdudlaşdıracaq dərəcədə narahatlıq yarada bilər. Bu pozğunluqlar zamanı qeyri-normal ürək ritmi orqanizmin oksigenlə təchizatını zəiflədə bilər və bununla da müxtəlif fiziki və zehni əlamətlər ortaya çıxar. Aritmiyanın simptomları həm yüngül, həm də həyati təhlükə yaradacaq səviyyədə ola bilər. Aşağıda bu simptomların ən geniş yayılmış formaları təqdim olunur:

• Ürək döyüntüsünün normadan sürətli olması
• Ürək döyüntüsünün nəzərəçarpacaq dərəcədə yavaşlaması
• Döyüntülərdə fasilə və nizamsızlıq hissi
• Sinədə təzyiq və ya ağrı
• Nəfəs darlığı
• Başgicəllənmə və tarazlıq itməsi
• Hərəkət zamanı huşunu itirmə və ya huşsuzluğa yaxınlaşma
• Tərləmə
• Davamlı yorğunluq və halsızlıq
• Bulanıq görmə
• Konsentrasiyada çətinlik
• Narahatlıq və iç sıxıntısı
• Əhvalın səbəbsiz dəyişməsi
• Aktivlik zamanı və ya istirahətdə qəfil zəiflik hissi

Aritmiyanın diaqnostikası üçün hansı testlər aparılır?

Ürək ritm pozğunluğu şikayətləri diaqnoz qoyulmadan əvvəl düzgün şəkildə qiymətləndirilməlidir. Aritmiya əlamətləri hər zaman EKG-də təsbit olunmaya bilər, bu səbəbdən fərqli müayinə üsulları tətbiq edilir. Müasir diaqnostik testlər sayəsində qeyri-normal ürək ritmi olan xəstələrdə pozuntunun səbəbi və növü dəqiqliklə müəyyən edilir. Aşağıda aritmiyanın aşkarlanmasında istifadə olunan əsas testlər izah olunur.

1. Elektrokardioqramma (EKQ)

Ürək ritm pozğunluğu diaqnozunda ən geniş istifadə olunan ilkin testlərdən biri EKQ müayinəsidir. Bu üsul ürəkdə elektrik fəaliyyətini ölçmək üçün döş qəfəsinə və qollara elektrodların yerləşdirilməsi ilə həyata keçirilir. Test zamanı ürək ritmini ölçmək, ürək impuls ötürülməsindəki gecikmələri və elektrik impuls pozğunluğunu müəyyən etmək mümkündür. 

Əgər ürək döyüntüsünün pozulması test zamanı baş verərsə, EKG-də ritm pozuntusu birbaşa görünə bilər. Sinüs düyünü xəstəliyi, atriyal fibrilasiya və ürək blokları kimi vəziyyətlər EKQ ilə izlənilə bilər. Bu test həm bradikardiya, taxikardiya səbəbi kimi ritm dəyişikliklərinin ayırd edilməsində faydalıdır. Aritmiya səbəbləri arasında olan qan dövranı sistemi, maddələr mübadiləsi pozuntuları və qalxanabənzər vəzi və ürək problemlərinin əksəriyyəti EKQ nəticələri ilə işarə verə bilər. 

EKQ sürətli, ağrısız və əlçatan üsul olduğu üçün kardioloqa müraciət zamanı ilk növbədə aparılır. Test nəticəsində qeyri-normal ürək ritmi müşahidə olunarsa, əlavə müayinələrə ehtiyac duyulur. EKQ həm ürək sağlamlığının monitorinqində, həm də infarkt riski olan xəstələrdə erkən diaqnoz üçün dəyərlidir. 

2. Holter monitorinqi

Ürək ritm pozğunluğu bəzi hallarda gündəlik həyat zamanı, fasiləli olaraq meydana çıxdığı üçün holter monitorinqi daha geniş məlumat verir. Bu test zamanı xəstənin sinəsinə bağlanan portativ cihaz vasitəsilə ürək ritmini ölçmək 24 saat və ya daha uzun müddət ərzində davam edir. Beləliklə, test zamanı yaranmayan qeyri-normal ürək ritmi və ya ürək ritmində nizamsızlıq daha aydın görünə bilir. 

EKG-də ritm pozuntusu görülmədikdə belə, holter cihazı ürək döyüntüsünün pozulması hallarını təsbit edir. Xüsusilə ventrikulyar aritmiya, sinüs düyünü xəstəliyi və atriyal fibrilasiya kimi hallarda bu test faydalıdır. Ürək çırpıntısının səbəbi kimi şikayətlər ara-sıra baş verdiyindən, uzunmüddətli qeydlər daha etibarlıdır. 

Kardioloji narahatlıqlar, ürək-damar sistemi xəstəlikləri və genetik ürək problemləri olan xəstələrdə holter testi erkən diaqnozda əvəzolunmazdır. Test nəticələri əsasında ürək üçün dərmanlar və beta-blokerlər kimi preparatların effektivliyi qiymətləndirilə bilər. Kardioloqa müraciət zamanı bu test tez-tez istənilir. Beləliklə, holter monitorinqi sayəsində aritmiyanın qarşısının alınması daha məqsədyönlü aparılır.

3. Exokardioqrafiya

Ürək ritm pozğunluğu bəzən ürəyin struktur problemləri ilə əlaqəli olur və bu zaman exokardioqrafiya vacib rol oynayır. Bu test ürəkdə elektrik fəaliyyətini deyil, ürəyin quruluşu və funksional vəziyyətini qiymətləndirir. Ultrasəs dalğaları ilə işləyən bu cihaz ürək müayinəsi zamanı ürəyin qapaqlarını, kameralarını və hərəkətini göstərir.

Aritmiya səbəbləri arasında yer alan ürək xəstəlikləri, yüksək qan təzyiqi və ürək zədələri bu testlə aşkar edilə bilər. Ürək ritmində nizamsızlıq ilə yanaşı qan dövranı sistemi üzərindəki dəyişikliklər bu müayinə ilə izlənir. Ventrikulyar aritmiya və ya atriyal fibrilasiya zamanı ürəkdə laxtalanma və genişlənmə vəziyyətləri görüntülənə bilər. EKG-də ritm pozuntusu görünməsə belə, exo ilə struktur problemlər aydın olur. 

Bu test xüsusilə infarkt riski olan, genetik ürək problemləri və yaşla bağlı ürək dəyişiklikləri olan xəstələr üçün faydalıdır. Exo həmçinin kardioloji narahatlıqlar və pəhrizin ürəyə təsiri kontekstində də əlavə məlumat verir. Müayinə invaziv deyil və istənilən yaş qrupunda rahatlıqla aparıla bilər. Aritmiya varsa və struktur dəyişikliklər mövcuddursa, müalicə planı buna əsasən tənzimlənir.

4. Stress testi

Ürək ritm pozğunluğu bəzən yalnız fiziki aktivlik və gərginlik zamanı meydana çıxdığı üçün stress testi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu test zamanı pasiyent qaçış zolağında hərəkət edir və ya ürəyi stimullaşdıran dərman qəbul edir. Məqsəd ürəkdə elektrik fəaliyyətinin stress altındakı reaksiyasını qiymətləndirməkdir. Bu test taxikardiya səbəbi və qeyri-normal ürək ritmi ilə bağlı problemləri aşkar etməyə imkan verir. Əgər ürək döyüntüsünün pozulması yalnız fiziki yüklənmə zamanı baş verirsə, EKG-də ritm pozuntusu məhz bu testlə görünə bilər. 

Stressin ürəyə təsiri və fiziki aktivliyin rolu bu test vasitəsilə daha obyektiv qiymətləndirilir. Ventrikulyar aritmiya və ya ürək ritmində nizamsızlıq olan xəstələrdə simptomların təkrar yaranma riski bu testlə müşahidə oluna bilər. Aritmiya səbəbləri arasında olan qalxanabənzər vəzi və ürək, şəkərli diabet və ürək ritmi kimi faktorlar da nəticələrə təsir edə bilər. Kardioloji narahatlıqlar və infarkt riski yüksək olan pasiyentlər üçün stress testi profilaktik dəyərə malikdir. 

Kardioloqa müraciət zamanı bu test, xüsusilə aktivlik zamanı sinə ağrısı və ürəkdə çırpıntı hissi olan pasiyentlərə tətbiq olunur. Nəticələr, ürək sağlamlığı haqqında geniş məlumat təqdim edir və aritmiyanın qarşısının alınması üçün hədəfli tədbirlərin görülməsinə imkan verir. Bu test qan dövranı sistemi və ürək əzələsinin performansını da qiymətləndirir.

5. Elektrofizioloji müayinə (EP test)

Ürək ritm pozğunluğu adi testlərlə aşkar olunmadıqda və simptomlar davam etdikdə elektrofizioloji müayinə tətbiq edilir. Bu prosedur invaziv xarakter daşıyır və ürəkdə elektrik fəaliyyətini birbaşa ölçmək məqsədi daşıyır. Elektrofizyoloji test zamanı qasıqdan daxil edilən kateterlər vasitəsilə ürəyin daxilinə elektrik siqnalları göndərilir. Bu siqnallar vasitəsilə elektrik impuls pozğunluğu olan nahiyələr xəritələnir. 

Ürək impuls ötürülməsi sistemindəki ləngimə və ya bloklar bu müayinə ilə dəqiq şəkildə təyin olunur. Xüsusilə sinüs düyünü xəstəliyi, ventrikulyar aritmiya və atriyal fibrilasiya kimi hallarda bu test diaqnostik üstünlük verir. Digər testlərdə görünməyən ürək ritmində nizamsızlıq və anormal ürək döyüntüsü EP testlə təsbit edilə bilər. Aritmiya səbəbləri arasında olan genetik ürək problemləri bu testlə erkən mərhələdə aşkar edilə bilər. 

Müayinə nəticələri əsasında ürək üçün dərmanlar, ablasiya prosedurları və ya beta-blokerlər kimi yanaşmalar planlaşdırılır. EP test həm kardioloji narahatlıqlar, həm də ürək-damar sistemi xəstəlikləri ilə mübarizədə həkimlərə dəqiq yol xəritəsi təqdim edir. Müalicəyə başlamazdan əvvəl ürək ritmini ölçmək və xəstəliyin tipini təsdiqləmək üçün bu test vacib mərhələdir.

6. İmplantasiya edilə bilən hadisə qeyd cihazı

Ürək ritm pozğunluğu yalnız nadir hallarda və qeyri-müntəzəm şəkildə baş verirsə, implantasiya edilə bilən qeyd cihazı diaqnostik həll kimi istifadə olunur. Bu cihaz dərialtı şəkildə sinə nahiyəsinə yerləşdirilir və aylar ərzində ürəkdə elektrik fəaliyyətini qeydə alır. Ürək ritm pozuntusu simptomları ara-sıra baş verdiyi və EKQ ilə aşkarlana bilmədiyi hallarda bu cihaz böyük əhəmiyyət daşıyır. Qeyri-normal ürək ritmi, ürək döyüntüsünün pozulması və ürək çırpıntısı kimi hallar qeydə alınır və sonra analiz olunur.

Cihaz ürək impuls ötürülməsi sistemindəki uzunmüddətli pozğunluqları aşkar edə bilir. Xüsusilə infarkt riski və ya sinüs düyünü xəstəliyi olan pasiyentlər üçün faydalıdır. Test uzunmüddətli müşahidə üçün nəzərdə tutulduğu üçün aritmiya səbəbləri daha dəqiq müəyyən edilə bilər. Bu üsul kardioloqa müraciət zamanı həkimlərin qərar verməsini asanlaşdırır. 

Genetik ürək problemləri, hipotiroidizm və aritmiya kimi kompleks hallar da bu cihazla izlənə bilər. Əldə edilən məlumatlar EKG müayinəsi və holter monitorinqi ilə müqayisədə daha çox klinik fayda verir. Maddələr mübadiləsi pozuntuları və qanda kalium səviyyəsi kimi dəyişikliklərə bağlı aritmiyalar da bu cihazla izlənə bilər. Nəticə olaraq, bu texnologiya ürək sağlamlığı üçün yeni və effektiv nəzarət vasitəsidir.

7. Tilt masa testi

Ürək ritm pozğunluğu ilə əlaqəli huşunu itirmə və başgicəllənmə hallarının səbəbini araşdırmaq üçün tilt masa testi tətbiq olunur. Bu testdə pasiyent əvvəlcə uzanmış vəziyyətdə izlənir, sonra isə masa yuxarıya doğru meyilləndirilir. Məqsəd qan dövranı sistemi və ürəkdə elektrik fəaliyyətinin vəziyyət dəyişikliklərinə reaksiyasını müşahidə etməkdir. Aritmiya səbəbləri arasında olan ürək ritmində nizamsızlıq, sinir sisteminin tənzimləmə pozğunluğu ilə əlaqəli ola bilər. 

Bu test zamanı ürək ritmini ölçmək, ürək döyüntüsünün pozulması və qeyri-normal ürək ritmi ilə müşayiət olunan hallar izlənilir. Əsasən sinüs düyünü xəstəliyi, bradikardiya nədir sualına cavab axtarışında və ürək blokları şübhəsi olanlarda istifadə olunur. 

Kardioloji narahatlıqlar yaşayan, lakin digər testlərlə aydın nəticə alınmayan pasiyentlər üçün effektiv yanaşmadır. Test ağrısızdır və hər yaş qrupuna uyğun şəkildə aparılır. Aritmiyanın qarşısının alınması və müalicə planlamasında bu testdən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Nəticələrə əsasən həm fiziki aktivliyin rolu, həm də stress menecmenti tədbirləri də qiymətləndirilə bilər.

Aritmiya müalicəsi necə aparılır?

Ürək ritm pozğunluğu fərqli səbəblərlə meydana gəldiyi üçün müalicə də fərdi yanaşma tələb edir. Müalicənin əsas məqsədi ritmi normallaşdırmaq, simptomları azaltmaq və daha ağır fəsadların qarşısını almaqdır. Aritmiya səbəbləri dəqiq müəyyən edildikdən sonra dərmanlardan tutmuş cərrahi müdaxiləyə qədər bir çox üsul tətbiq oluna bilər. Aşağıda ürək ritm pozuntusu simptomları olan xəstələr üçün istifadə edilən müalicə üsulları təqdim olunur.

• Aritmiyaya qarşı dərman müalicəsi
• Həyat tərzi dəyişiklikləri ilə aritmiyanın idarə olunması
• Elektrik müalicələri: Kardiyoversiya və kateter ablasyonu
• Cərrahi müalicə üsulları
• Kardiostimulyator və ICD cihazlarının tətbiqi
• İntegrativ tibbi yanaşmalar

1. Aritmiyaya qarşı dərman müalicəsi

Aritmiyanın ilk mərhələdə müalicəsində antiaritmik dərmanlar geniş şəkildə istifadə olunur. Bu dərmanlar ürək ritmini ölçmək və qeyri-normal ürək ritmini sabitləşdirmək məqsədi daşıyır. Beta-blokerlər, kalsium kanal blokerləri və digoksin kimi preparatlar ürəkdə elektrik fəaliyyətini tənzimləyir. Dərmanlar həm ürək impuls ötürülməsi, həm də elektrik impuls pozğunluğunun qarşısını ala bilər. Bu müalicə yanaşması, xüsusilə kardioloqa müraciət edən pasiyentlər üçün ilk addım hesab edilir. Müalicə zamanı EKG müayinəsi ilə təsirin izlənməsi vacibdir. 

Bəzi hallarda yan təsirlər səbəbindən alternativ müalicə formalarına keçid tələb oluna bilər. Dərmanlar ürək ritmində nizamsızlıq və atriyal fibrilasiya üçün də geniş tətbiq edilir. Müalicənin davamlılığı üçün ürək sağlamlığı, düzgün pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri dəstəkləyici rol oynayır. Nəticələrin effektivliyi isə stressin ürəyə təsiri, qanda kalium səviyyəsi və maddələr mübadiləsi pozuntuları kimi faktorlardan asılıdır. Həkim nəzarəti olmadan dərman istifadəsi tövsiyə edilmir.

2. Həyat tərzi dəyişiklikləri ilə aritmiyanın idarə olunması

Ürək ritm pozğunluğu bir çox hallarda sadə həyat tərzi dəyişiklikləri ilə nəzarət altına alına bilər. Sağlam qidalanma, stressin azaldılması və fiziki aktivlik qeyri-normal ürək ritminin sabitləşməsində mühüm rol oynayır. Pəhrizin ürəyə təsiri baxımından duz və doymuş yağların azaldılması, tərəvəz və omega-3 ilə zəngin qidaların artırılması tövsiyə edilir. Hər gün ən azı 30 dəqiqəlik yüngül fiziki fəaliyyət ürək ritmini stabilləşdirmək baxımından faydalıdır. Siqaretin ürəyə təsiri, kofein və ürək ritmi arasındakı əlaqə nəzərə alınmalı, bu maddələrdən uzaq durulmalıdır. 

Alkoqolun məhdudlaşdırılması və qanda kalium səviyyəsinin balansda saxlanması da əhəmiyyətlidir. Stress menecmenti üçün meditasiya, nəfəs məşqləri və yuxu rejimi dəstəkləyici rol oynayır. Yuxusuzluq və ürək ritmi arasındakı bağlılıq səbəbilə dərin və keyfiyyətli yuxu vacib sayılır. Kardioloqa müraciət zamanı bu dəyişikliklər mütləq qeyd edilməlidir. Ürək sağlamlığı və ürək ritm pozuntusu simptomları həyat tərzi dəyişiklikləri ilə əhəmiyyətli dərəcədə azalır.

3. Elektrik müalicələri: Kardiyoversiya və kateter ablasyonu

Ürək ritm pozğunluğu dərmanlarla nəzarət altına alınmadıqda elektrik müalicə üsulları tətbiq oluna bilər. Kardiyoversiya ürəyə qısa müddətli elektrik impulsu verərək qeyri-normal ürək ritmini normaya qaytaran prosedurdur. Bu üsul adətən atriyal fibrilasiya və ventrikulyar aritmiya zamanı istifadə edilir. Daha davamlı problemlərdə isə kateter ablasyonu tətbiq edilir. Bu üsulda, elektrofizyoloji test zamanı aşkarlanan elektrik impuls pozğunluğu yaradan toxuma xüsusi enerji ilə məhv edilir. 

Həmin toxuma ürəkdə çırpıntı hissi, ürək döyüntüsünün pozulması və ürək ritmində nizamsızlıq yaradan fokus nöqtə olur. Ürək impuls ötürülməsi bərpa olunduqdan sonra xəstənin ritmi normallaşa bilər. Bu prosedurlar invaziv olsa da, yüksək effektivlik göstərir. Stressin ürəyə təsiri və digər kardioloji narahatlıqlar bu üsullarla azaldıla bilər. Əməliyyatlar təcrübəli elektrofizioloqlar tərəfindən həyata keçirilir. Nəticədə ürək sağlamlığı sabitləşir və infarkt riski azalır.

4. Cərrahi müalicə üsulları

Ürək ritm pozğunluğu bəzi hallarda cərrahi müdaxilə tələb edə bilər. Xüsusilə başqa bir ürək əməliyyatı ilə eyni vaxtda aparılan labirint proseduru aritmiyanın effektiv müalicə üsuludur. Bu əməliyyat zamanı ürəkdə elektrik fəaliyyətini pozan yollar kəsilərək yeni elektrik keçidləri yaradılır. Qeyri-normal ürək ritmi bu şəkildə nəzarət altına alınır. Müxtəlif enerji modelləri ilə ablasiya, məsələn, radiofrekans, krioablasiya, mikrodalğa və ultrasəs kimi metodlarla həyata keçirilir. Bu yanaşmalar ürək ritmini ölçmək və ürək ritmində nizamsızlıq hallarını daimi olaraq aradan qaldıra bilər. 

Əməliyyatlar minimal invaziv və ya açıq ürək üsulu ilə aparıla bilər. Maddələr mübadiləsi pozuntuları, hipotiroidizm və aritmiya kimi hallarda əlavə dəstək tələb oluna bilər. Bu prosedurlar daha çox ventrikulyar aritmiya və ciddi atriyal fibrilasiya hallarında tövsiyə edilir. Kardioloji narahatlıqlar yaşayan və dərmanlara cavab verməyən xəstələr üçün alternativ sayılır. Cərrahi yanaşma nəticəsində ürək ritm pozuntusu simptomları azala və ya tamamilə yox ola bilər. Prosedurdan əvvəl və sonra EKG müayinəsi ilə izləmə vacibdir.

5. Kardiostimulyator və ICD cihazlarının tətbiqi

Ürək ritm pozğunluğu zamanı elektrik impuls ötürülməsi zəiflədikdə və ya dayanarsa, kardiostimulyatorlar istifadə olunur. Bu cihazlar sinüs düyünü xəstəliyi, AV blok və bradikardiya ritm pozğunluqları üçün tətbiq edilir. Bir kameralı, iki kameralı və üç kameralı modellər mövcuddur. Üç kameralı modellər daha çox ürək çatışmazlığı olan və qan dövranı sistemi zəif işləyən xəstələrə təyin edilir. Cihazlar ürəkdə elektrik fəaliyyətini bərpa edərək anormal ürək döyüntüsünün qarşısını alır. Onların implantasiyası lokal anesteziya ilə həyata keçirilir və xəstəxanada qalma müddəti qısadır. 

ICD (kardioverter defibrilator) isə yalnız ürək ritmini ölçmək deyil, həm də ventrikulyar fibrilasiya kimi həyati təhlükəli aritmiyaları aşkar edib avtomatik müdaxilə edir. Bu cihazlar şok terapiyası verərək ritmi normallaşdırır. Həm ürək ritm pozuntusu simptomları, həm də infarkt riski olan pasiyentlər üçün həyatqurtarıcı rol oynayır. Cihazların batareya ömrü 5-6 il arası dəyişir və uğurlu nəticə göstəriciləri 70-90% təşkil edir. Kardioloqa müraciət və mütəmadi EKG müayinəsi bu cihazların effektiv işləməsi üçün vacibdir.

6. İntegrativ tibbi yanaşmalar

Ürək ritm pozğunluğu bəzən ənənəvi tibbi yanaşmalarla yanaşı inteqrativ təbabət vasitəsilə də dəstəklənə bilər. Bu yanaşma xəstənin fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun qidalanma, orqan dəstəyi, detoksikasiya və funksional bərpa yönümlüdür. Sağlam pəhriz, qanda kalium səviyyəsi və mineral balansı bu müalicənin əsasını təşkil edir. Duz və doymuş yağların azaldılması, xroniki toksinlərin drenajı və orqan preparatları istifadə olunur. Bu müalicələr ürək sağlamlığını dəstəkləyir və stressin ürəyə təsirini azaldır. Şəkərli diabet və ürək ritmi, qalxanabənzər vəzi və ürək balanssızlığı kimi sistemik faktorlar da bu yanaşma ilə tənzimlənə bilər. 

Yuxusuzluq və ürək ritmi problemi yaşayanlar üçün funksional dəstək protokolları tətbiq olunur. Müalicə fərdi əsasda qurulduğu üçün kardioloji narahatlıqlar və qeyri-normal ürək ritmi daha effektiv nəzarətə götürülə bilər. Peşəkar həkim nəzarəti və diaqnostik testlər bu metodun vacib hissəsidir. Nəticələrə əsasən həm ürək ritmini ölçmək, həm də sistemli dəstək vermək mümkündür. Xəstənin həyat keyfiyyətində və ritm sabitliyində nəzərəçarpacaq fərq yaranır.

Aritmiyanın qarşısını almaq üçün nə etmək olar?

Aritmiyanın qarşısını almaq yalnız müalicə ilə deyil, həm də gündəlik həyatda ediləcək kiçik, lakin davamlı dəyişikliklərlə mümkündür. Sağlam həyat tərzi, stresin idarəsi və bədən funksiyalarının tarazlanması, ritm pozuntularının yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Bu tədbirlər həm əvvəlcədən qoruyucu, həm də aritmiya keçirmiş şəxslər üçün təkrarlanmanın qarşısını alan mühüm vasitələrdir. Aşağıda ürək ritminin sabit qalması üçün tövsiyə edilən əsas tədbirlər sadalanır:

1. Düzenli və balanslı qidalanma planı tətbiq edin.
2. Trans yağ, yüksək şəkər və duz miqdarını azaltmağa çalışın.
3. Alkoqol və siqaretdən uzaq durun.
4. Kofein qəbulunu minimum səviyyəyə endirin.
5. Hər gün ən azı 30 dəqiqə yüngül fiziki fəaliyyətlə məşğul olun.
6. Yuxu rejiminizə riayət edin – hər gecə ən azı 7-8 saat keyfiyyətli yuxu alın.
7. Gündəlik stressi idarə etmək üçün nəfəs texnikaları və meditasiya tətbiq edin.
8. Qan təzyiqi və şəkər səviyyəsini mütəmadi yoxlayın və normada saxlayın.
9. Qidalanma ilə yanaşı elektrolit balansına (xüsusilə kalium və maqnezium) diqqət yetirin.
10. Hər hansı simptom hiss etdikdə həkimə müraciət etməyə laqeyd yanaşmayın.
11. Kardioloji yoxlamalardan keçməyi rutin hala gətirin.
12. Ailəvi ürək problemi varsa, risk dəyərləndirməsini vaxtında aparın.

Ürək ritm pozğunluqları haqqında tez-tez verilən suallar

Aritmiya ilə ürək tutması eyni şeydirmi?

Aritmiya ürəyin döyüntü ritminin sürətli, yavaş və ya nizamsız olması halıdır. Ürək tutması isə ani və tamamilə dayanma vəziyyətidir və adətən daha həyati təhlükə yaradır.

Ürək ritm pozğunluğu həyati təhlükəlidirmi?

Ürək ritm pozğunluğu bəzi hallarda yüngül simptomlarla keçə bilər, amma bəzi növləri ani problemlərə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən də həkim nəzarəti vacib sayılır.

Aritmiya zamanı nə etmək lazımdır?

Aritmiya hiss edildikdə sakit qalmaq və nəfəsi tənzimləmək tövsiyə olunur. Əlamətlər davam edərsə, dərhal tibbi yardım alınmalıdır.

Ürək ritm pozğunluğu öz-özünə keçə bilərmi?

Ürək ritm pozğunluğu bəzi hallarda müvəqqəti olur və səbəb aradan qalxarsa özü keçə bilər. Ancaq tez-tez təkrarlanırsa, bu ciddi bir vəziyyətin əlaməti ola bilər.

Aritmiyanın simptomları necə hiss olunur?

Aritmiya zamanı sinə nahiyəsində döyüntü hissi, yorğunluq, başgicəllənmə və ya nəfəs darlığı müşahidə edilə bilər. Bəzən isə heç bir əlamət vermədən davam edə bilər.

Hər ürək çırpıntısı aritmiya deməkdirmi?

Ürək çırpıntısı bəzən stress, kofein və ya emosional həyəcan səbəbilə də ola bilər. Amma bu vəziyyət tez-tez baş verirsə, yoxlanılması tövsiyə olunur.

Aritmiya hansı yaşlarda daha çox rast gəlinir?

Aritmiya yaş artdıqca daha çox müşahidə olunur, xüsusilə yaşlı insanlarda risk daha yüksəkdir. Lakin bəzi növləri gənc yaşda da ortaya çıxa bilər.

Hamiləlik dövründə ürək ritm pozğunluğu təhlükəlidirmi?

Hamiləlik dövründə ürək ritm pozğunluğu bəzi qadınlarda hormon dəyişiklikləri səbəbilə baş verə bilər. Əgər bu vəziyyət narahatedici və davamlıdırsa, mütəxəssisə müraciət edilməlidir.

Uşaqlarda da aritmiya ola bilərmi?

Ürək ritm pozğunluğu uşaqlarda da rast gəlinə bilər, lakin nadir hallarda ciddi problemə çevrilir. Diaqnoz qoymaq üçün həkim müayinəsi vacibdir.

Ürək ritm pozğunluğu irsi ola bilərmi?

Ürək ritm pozğunluğu bəzən ailə üzvləri arasında genetik olaraq ötürülə bilər. Əgər ailə tarixçəsində belə hallar varsa, daha diqqətli olmaq məsləhətdir.

Aritmiya ilə idman etmək olarmı?

Aritmiya olan şəxslər üçün idman həkim nəzarəti altında planlanmalıdır. Hər növ fiziki aktivlik uyğun olmaya bilər, buna görə fərdi dəyərləndirmə vacibdir.

Aritmiya zamanı hansı həkimə müraciət edilməlidir?

Aritmiya şübhəsi olan şəxslər ilk növbədə ürək üzrə ixtisaslaşmış həkimə, yəni kardioloqa müraciət etməlidirlər. Bəzi hallarda ritm üzrə mütəxəssis olan elektrofizioloq da tələb oluna bilər.

Ev şəraitində aritmiyaya nə yaxşı gələ bilər?

Ev şəraitində dincəlmək, dərin nəfəs almaq və stressdən uzaq durmaq faydalı ola bilər. Lakin simptomlar davamlıdırsa, özbaşına müalicə əvəzinə həkimə müraciət edilməlidir.