Uşaqlarda rinit valideynlərin tez-tez qarşılaşdığı, lakin əlamətləri başqa xəstəliklərlə qarışdırıla bilən bir sağlamlıq problemidir. Xüsusilə uşaqda burun axması səbəbi, nəfəs alma çətinliyi və gecə burun tıxanması kimi əlamətlər zamanı bu vəziyyətin uşaqlarda rinitin əlamətləri ilə əlaqəli olub-olmadığını müəyyənləşdirmək vacibdir. Rinitin uşaqda allergik rinit, uşaqda virus riniti və ya burun infeksiyaları səbəbilə yaranması mümkündür. Çox zaman uşaqlarda xroniki rinit immun sistemin zəifliyi fonunda inkişaf edir və uşaqda tez-tez xəstələnmə hallarına səbəb olur. Bəs rinit uşaqda necə keçər? Uşaqda rinit nə qədər çəkir və uşaq üçün rinit dərmanları hansılardır?
Bu yazıda uşaq riniti simptomları, pediatrik rinit diaqnozu, ușaqda burun axmasının müalicəsi, həmçinin ușaq üçün təbii müalicə üsulları barədə geniş şəkildə məlumat veriləcək. Eyni zamanda ușaqda iltihablı burun seliyi, uşaqlarda tənəffüs problemləri, rinit uşaqlarda temperatur yaradırmı kimi tez-tez verilən suallara cavab tapacaqsınız.
Əgər siz də uşaqda burun tutulması səbəbləri, uşaqda polen allergiyası, uşaqda burun axması neçə gün davam edir kimi mövzularda məlumat axtarırsınızsa, doğru ünvandasınız. Məqalə boyunca uşaqlar üçün antihistaminlər, uşaq üçün burun dənizi spreyi, duzlu su ilə burun yuma və uşaqda rinitin qarşısını almaq yolları barədə də faydalı tövsiyələr təqdim ediləcək.
Uşaqlarda rinitin növləri
Uşaqlarda rinitin növləriUşaqlarda rinit müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanan və bir-birindən fərqli simptomlarla müşahidə olunan bir neçə növdə ola bilər. Hər rinit növü fərqli müalicə və idarəetmə yanaşması tələb etdiyindən, bu fərqləri bilmək düzgün diaqnoz üçün vacibdir. Rinitin formasını müəyyən etmək həm həkimin yanaşmasını, həm də valideynin tədbir planını dəyişə bilər. Aşağıda uşaqlarda ən çox rast gəlinən rinit növləri və onların qısa izahı təqdim olunur:
- Mövsümi allergik rinit: Əsasən yaz və payız aylarında polenə qarşı yaranan allergik reaksiya ilə bağlı olur.
- İl boyu davam edən allergik rinit: Toz gənələri, heyvan tükləri və kif göbələkləri kimi ev allergenlərinə qarşı davamlı reaksiyalardır.
- Peşə riniti: Uşağın məktəbdə və ya oyun mühitində müəyyən qıcıqlandırıcılarla təması nəticəsində ortaya çıxan allergik rinit növüdür.
- İnfeksion rinit: Ən çox rinovirus və digər tənəffüs viruslarının səbəb olduğu kəskin burun iltihabıdır.
- Bakterial rinit: Sinüzit kimi bakterial infeksiyalarla əlaqəli olub, uzunmüddətli və daha ağır gedişə malikdir.
- Qeyri-allergik rinit: Aydın allergen olmadan, adətən soyuq hava, kəskin qoxular və hormonal dəyişikliklər səbəbindən yaranan rinit növüdür.
- Atrofik rinit: Burun selikli qişasının nazilməsi və quruması ilə müşahidə edilən, daha az rast gəlinən xroniki forma hesab olunur.
Uşaqda rinitin simptomları necə tanınır?
Uşaqlarda rinit müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər və bu simptomlar onun allergik, infeksion və ya digər mənşəli olmasından asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzən bu əlamətlər adi soyuqdəymə ilə qarışdırıldığından vaxtında tanınmır və vəziyyətin ağırlaşmasına səbəb ola bilər. Buna görə valideynlərin simptomları düzgün ayırd etməsi, erkən mərhələdə tədbir görməsi baxımından olduqca vacibdir. Bu bölmədə rinitin əsas əlamətləri sadalanır.
Uşaqlarda rinitin əsas simptomları:
- Davamlı burun axması (şəffaf və ya rəngli axıntı)
- Burun tıxanıqlığı və nəfəs alma çətinliyi
- Tez-tez və ardıcıl asqırma tutmaları
- Burun, göz, boğaz və qulaqlarda qaşınma
- Qızartılı və sulanan gözlər
- Postnazal damcı (burun axıntısının boğaza axması hissi)
- Yuxu pozğunluğu və xoruldama
- Baş ağrısı, xüsusilə alın və göz nahiyəsində
- Qoxu və dad hissinin azalması
- Qulaqlarda dolğunluq və ya təzyiq hissi
- Əhval dəyişikliyi və qıcıqlanma
- Xroniki yorğunluq və ümumi narahatlıq
- Ağızdan nəfəs alma vərdişi
- Göz altında qara halqalar (allergik parıldadıcılar)
- Burun silmək nəticəsində burun dərisinin zədələnməsi
Bu simptomlar fərqli uşaqlarda müxtəlif kombinasiyalarda və intensivlikdə müşahidə oluna bilər. Əgər bu əlamətlər uzun müddət davam edirsə, pediatrik qiymətləndirmə vacibdir.
Uşaqlarda rinitin əsas səbəbləri nələrdir?
Uşaqlarda rinit, yəni burun selikli qişasının iltihabı müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Bu səbəbləri düzgün tanımaq həm düzgün müalicənin seçilməsi, həm də təkrarlanmaların qarşısının alınması baxımından vacibdir. Uşaqda allergik rinit, virus infeksiyaları, ətraf mühit təsirləri və genetik meyl bu vəziyyətin əsas qaynaqları arasında yer alır. Aşağıda bu səbəblər ayrı-ayrılıqda izah olunur:
1. Allergik səbəblər
Uşaqlarda rinit çox zaman allergik reaksiyalar nəticəsində meydana çıxır. Orqanizmin polen, toz gənələri, heyvan tükləri və kif göbələkləri kimi allergenlərə qarşı göstərdiyi həssaslıq bu vəziyyətə səbəb olur. Bu maddələr uşağın tənəffüs yollarına daxil olduqda immun sistem cavab olaraq histamin ifraz edir. Nəticədə burun selikli qişası şişir və selik ifrazı artır.
Xüsusilə yaz aylarında ağac, ot və alaq otlarının tozcuqları rinitin mövsümi olaraq şiddətlənməsinə səbəb ola bilər. Ev heyvanlarına yaxınlıq və tozlu mühitlər də allergik reaksiya ehtimalını yüksəldir. Eyni zamanda uşaqda ev tozuna qarşı həssaslıq çox yayılmış haldır. Bəzi uşaqlarda kiflə zəngin nəmli ev şəraiti də bu tip reaksiyalara səbəb ola bilər. Ana südü almayan uşaqlarda daha tez-tez allergik reaksiyalar müşahidə edilə bilər. Süd, yumurta və bəzi uşaq qidalarına qarşı dözümsüzlük də erkən yaşlarda allergik rinitin səbəbi ola bilər.
Allergik reaksiyalar uşağın gündəlik həyatına təsir edərək əhval dəyişikliyi və yuxu pozuntusu yarada bilər. Bu tip rinit əksər hallarda təkrarlayıcı xarakter daşıyır. Ailəsində allergiya olan uşaqlarda risk daha yüksək olur. Bu səbəbdən allergik rinit uşaqlar arasında geniş yayılmış və diqqət tələb edən bir səbəbdir.
2. Virus və bakterial infeksiyalar
Uşaqlarda rinit müxtəlif virus və bakteriyaların səbəb olduğu infeksiyalar nəticəsində də yarana bilər. Ən çox yayılan səbəblər arasında rinovirus, adenovirus və qrip virusları yer alır. Bu patogenlər burun selikli qişasında iltihab yaradaraq axıntı və tıxanıqlıqla nəticələnir. Virus infeksiyaları ilə başlayan rinit halları əksərən qısa müddətli və kəskin gedişli olur. Burun axması ilə yanaşı öskürək, qızdırma və ümumi halsızlıq da müşahidə edilə bilər.
Əgər infeksiya uzun müddət davam edərsə, bakteriyaların iştirakı ilə sinüzit inkişaf edə bilər. Bu zaman burun axması daha qatı və pis qoxulu olur. Uşaqda burun axmasının səbəbi kimi infeksiyalar ilk sıradadır. Xüsusilə kollektiv mühitlərdə olan məktəbəqədər uşaqlarda bu hallar daha tez-tez baş verir. Bakterial infeksiyalar genellikle immuniteti zəif olan uşaqlarda inkişaf edir. Eyni zamanda, antibiotiklərə qarşı müqavimət yaranmışsa, infeksiya uzana bilər. Bu cür hallarda xroniki rinit inkişaf edə bilər.
Soyuq havada oynayan və düzgün geyindirilməyən uşaqlarda virusların yayılması asanlaşır. Hər il dəyişən qrip virusları səbəbilə infeksion rinitlər təkrar-təkrar müşahidə edilə bilər. Beləliklə, virus və bakterial mənşəli infeksiyalar uşaqlarda rinitin əhəmiyyətli səbəbləri sırasındadır.
3. Ətraf mühit faktorları
Uşaqlarda rinit təkcə allergen və mikroblardan deyil, eyni zamanda ətraf mühitdəki qıcıqlandırıcı maddələrdən də qaynaqlana bilər. Hava çirkliliyi, avtomobil qazları və sənaye tullantıları burun selikli qişasına zərər verə bilər. Ətirlər, boyalar və təmizləyici kimyəvi maddələr də burun içini qıcıqlandıra bilər. Bu maddələrə uzunmüddətli məruz qalmaq selikli toxumanın həssaslığını artırır.
Tütün tüstüsü xüsusilə uşaqlar üçün olduqca zərərli təsir göstərir. Evdə siqaret çəkilən mühitlərdə rinit riski iki qat artır. İkinci əl tüstü həm allergik, həm də qeyri-allergik rinitin şiddətini artırır. Quru hava, kondisioner istifadəsi və tozlu mühit də rinitin yaranmasına zəmin yarada bilər. Həddindən artıq isti və ya soyuq hava burun yollarının müdafiə mexanizmini zəiflədir. Evdə təmiz hava axınının olmaması və toz yığılan əşyalar da problemə səbəb ola bilər.
Bəzi hallarda rinitə səbəb olan ətraf mühit faktorları gözə görünmür və gündəlik həyatda adi sayılır. Məsələn, məişətdə istifadə olunan aerosol sprey və hava təravətləndiriciləri gizli qıcıqlandırıcıdır. Uşağın yaşadığı və oynadığı mühitin havalandırılması da önəmlidir. Ətraf mühitin bu təsirləri burun problemi yaşayan uşaqlar üçün əlavə yük yaradır. Bu səbəblər rinitin yaranmasını sürətləndirə və davamlı hala gətirə bilər.
4. Temperatur və rütubət dəyişiklikləri
Uşaqlarda rinit ətraf mühitin temperatur və rütubət göstəricilərinin dəyişməsi ilə əlaqəli olaraq da inkişaf edə bilər. Qış aylarında soyuq və quru hava burun selikli qişasını qurudaraq müdafiə qabiliyyətini zəiflədir. Bu zaman selik ifrazı artaraq burun axması və tıxanıqlıq yaradır. Həddindən artıq isti hava və kondisioner istifadə olunan mühitlər də rinitin simptomlarını artırır. Rütubət səviyyəsinin kəskin dəyişməsi burun mukozasının tarazlığını pozur.
İsti-soyuq keçidlər zamanı burun damarlarında genişlənmə və daralma müşahidə olunur. Bu da burun axıntısına və tənəffüs çətinliyinə səbəb ola bilər. Uşaqlar temperatur dəyişikliklərinə böyüklərdən daha həssas reaksiya verirlər. Ani hava dəyişiklikləri bədəndə stres reaksiyası yaradaraq rinitə zəmin hazırlayır. Evdə və məktəbdə istilik sistemlərinin düzgün tənzimlənməməsi bu riski artırır. Uşaqda gecə burun tıxanması tez-tez bu cür hallarda yaranır.
Həmçinin yüksək rütubətli mühitlərdə kif yaranması ehtimalı da artır. Bu da dolayısı ilə allergik və qıcıqlandırıcı səbəbləri gücləndirir. Uşağın yaşadığı iqlim şəraiti bu baxımdan önəmli rol oynayır. Nəticə olaraq, ətraf mühitin uyğunlaşdırılmaması uşaqlarda rinit hallarının artmasına gətirib çıxara bilər.
5. Genetik meyl və immun zəiflik
Uşaqlarda rinit bəzən genetik faktorların və zəif immun sistemin birləşməsi nəticəsində ortaya çıxır. Ailəsində allergik xəstəliklər və ya rinit tarixi olan uşaqlarda bu vəziyyətə daha tez-tez rast gəlinir. Genetik meyilli uşaqlarda ətraf mühit faktorları daha güclü təsir göstərir. Bu uşaqlar allergenlərə qarşı daha həssas olurlar və daha erkən yaşlarda simptomlar göstərirlər.
Genetik fonda olan immun zəifliyi rinitin davamlı və təkrarlayan olmasına səbəb ola bilər. Bu cür uşaqlarda bədən müdafiə sistemi xarici təsirlərə qarşı zəif reaksiya verir. Nəticədə həm allergik, həm də infeksion rinitlərə meyl artır. Bəzi hallarda immun sistemin cavab reaksiyası qeyri-adekvat olur və bu da burun içində uzunmüddətli iltihaba yol açır. Bu vəziyyətlərə tez-tez xroniki rinit diaqnozu qoyulur. İmmunitet sisteminin zəif inkişaf etdiyi uşaqlarda həm virus, həm də bakteriyalara qarşı müqavimət azalır. Bu zaman uşaq tez-tez xəstələnir və bərpa müddəti uzun çəkir.
Genetik meylli uşaqlar adətən eyni ailə üzvlərində oxşar simptomlarla müşahidə olunur. Bu səbəblə ailə tarixçəsi hər zaman həkim tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Pediatrik rinit diaqnozu zamanı bu faktorlar xüsusi diqqətə alınmalıdır. Beləliklə, genetik və immunoloji zəmin uşaqlarda rinitin yaranmasına güclü təsir edən səbəblərdən biridir.
6. Digər xüsusi səbəblər
Uşaqlarda rinit bəzi hallarda ümumi allergenlər və infeksiyalardan kənar, xüsusi amillərin təsiri ilə də baş verə bilər. Bu səbəblər çox vaxt gözəçarpmasa da, müəyyən uşaqlarda rinitin əsas təkanverici faktoruna çevrilə bilər. Məsələn, bəzi dərman preparatları – xüsusilə də antibiotiklər və ağrıkəsicilər – burun selikli qişasında qıcıq yaradaraq iltihab prosesinə səbəb ola bilər. Erkən yaşlarda istifadə olunan bəzi dərmanlara qarşı həssaslıq immun reaksiyanın başlamasına səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, uşaqda allergiyaya səbəb olan qidalar, məsələn inək südü, yumurta və fındıq da burun axmasına yol aça bilər. Bu hallar xüsusilə südəmər və məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda müşahidə olunur.
Digər qeyri-adi səbəblərdən biri də quruluş pozğunluqları – məsələn, burun çəpərinin əyriliyi və ya burun daxilində olan doğuşdan gəlmə anomaliyalardır. Belə hallarda tənəffüs çətinliyi və davamlı axıntı yarana bilər. Həmçinin bəzi evlərdə mövcud olan tarakan tullantıları da allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Bu tullantılar mikroskopik ölçüdə olsa da, bədəndə güclü immun reaksiya yarada bilər.
Eyni zamanda, emosional və psixoloji stres də bədənin müdafiə mexanizmlərini zəiflədərək rinitə zəmin hazırlaya bilər. Zərərli kimyəvi maddələrlə və ya toksik mühitlə təmasda olan uşaqlarda da burun problemləri baş qaldıra bilər. Hətta tez-tez burnu təmizləmək və mexaniki travmalar da iltihaba yol aça bilər. Bəzi hallarda isə rinitin səbəbi tam müəyyən olunmaya bilər və diaqnostika üçün əlavə analizlər tələb oluna bilər. Bu kimi hallar uşaqlarda rinitin az rast gəlinən, lakin diqqət tələb edən xüsusi səbəbləridir.
Uşaqlarda rinitin diaqnozu necə qoyulur?
Uşaqlarda rinit diaqnozu yalnız simptomlara əsaslanaraq qoyulmur, çünki bu əlamətlər bir çox digər tənəffüs xəstəlikləri ilə də üst-üstə düşə bilər. Doğru diaqnoz üçün həm tibbi tarixçənin təhlili, həm də xüsusi müayinələrin aparılması vacibdir. Həkimlər müxtəlif testlər və görüntüləmə metodları ilə rinitin səbəbini daha dəqiq müəyyən edə bilirlər. Bu bölmədə uşaqlarda rinitin diaqnostikası mərhələli şəkildə izah edilir.
- Tibbi tarixçənin toplanması
- Fiziki müayinə
- Allergiya testləri
- Burun endoskopiyası
- Qida allergiyasına bağlı eliminasiya pəhrizi
- Radioloji və laborator müayinələr
Tibbi tarixçənin toplanması
Uşağın əvvəlki xəstəlikləri, ailə üzvlərində allergiya və rinitə dair məlumatlar diaqnozun ilk mərhələsini təşkil edir. Həkim valideynlərdən uşağın simptomlarının nə vaxtdan başladığını və necə dəyişdiyini soruşur. Simptomların davametmə müddəti, gün ərzində və ya mövsümlər üzrə dəyişməsi, təkrarlanma tezliyi vacib məlumatlardır. Həmçinin uşağın qida rasionu, dərman istifadəsi və hansı ətraf mühit şəraitində yaşaması da dəyərləndirilir. Əgər uşaq əvvəllər də oxşar simptomlarla qarşılaşıbsa, bu da qeyd olunur. Bu mərhələ rinitin allergik, infeksion və ya digər səbəbə bağlı olub-olmadığını ilkin olaraq müəyyənləşdirməyə kömək edir.
Fiziki müayinə
Uşaqlarda rinitin diaqnozunun ikinci mərhələsi ətraflı fiziki müayinədən ibarətdir. Həkim ilk növbədə burun boşluğunu müayinə edir. Burun daxilində şişkinlik, selik axını və ya struktur pozğunluqlar araşdırılır. Daha sonra boğaz və badamcıqlar, gözlər, eləcə də qulaqlar vizual olaraq yoxlanılır. Gözlərdə qızartı və qaşınma, boğazda qıcıqlanma, gözaltı tünd halqalar rinitin tipik göstəricilərindən sayılır. Bəzi hallarda isə uşağın üzdə yorğun və narahat ifadəsi diqqət çəkə bilər. Həkim bu mərhələdə həm də tənəffüs səslərini dinləyərək əlavə infeksion əlamətləri istisna edir.
Allergiya testləri
Rinit allergik səbəblərlə əlaqələndirilirsə, bu zaman allergiya testləri vacib bir diaqnostik mərhələyə çevrilir. Ən geniş yayılmış üsullardan biri dəri prick testidir. Bu test zamanı müxtəlif allergenlər dəridə kiçik miqyasda tətbiq olunur və reaksiya müşahidə edilir. Həmçinin qan testi ilə qanda spesifik IgE səviyyələri ölçülə bilər. Bu test nəticəsində bədənin hansı maddələrə həssas reaksiya verdiyi müəyyənləşdirilir. Nadir hallarda patch test də tətbiq olunur ki, bu da dəriyə kontakt allergenlərinin təsirini yoxlamaq üçün istifadə edilir. Bu üsullar allergik rinitlə qeyri-allergik riniti ayırd etməyə kömək edir.
Burun endoskopiyası
Uşaqlarda rinit hallarının daha dəqiq və vizual şəkildə qiymətləndirilməsi üçün burun endoskopiyasından istifadə oluna bilər. Bu prosedur elastik boru üzərində kiçik kamera vasitəsilə həyata keçirilir. Burun keçidlərində polip, struktur pozğunluğu və ya gizli iltihabi proseslər aydın şəkildə müşahidə oluna bilər. Bu üsul xüsusilə xroniki simptomlar və şübhəli hallarda daha effektivdir. Endoskopiya uşaqlarda narahatlıq yaratmamaq üçün müvafiq şəraitdə və ehtiyatla icra edilir.
Qida allergiyasına bağlı eliminasiya pəhrizi
Uşaqlarda rinit qida allergiyasına bağlıdırsa, bəzi hallarda eliminasiya pəhrizi tətbiq edilir. Bu zaman ehtimal edilən allergen qidalar uşaq menyusundan çıxarılır və nəticələr müşahidə olunur. Əgər simptomlarda azalma müşahidə olunursa, həmin qidanın allergik reaksiya yaratdığı düşünülür. Eliminasiya pəhrizi mütləq həkim nəzarətində aparılmalı və qida balansı qorunmalıdır. Bu metod, əsasən erkən yaşlı uşaqlarda istifadə olunur.
Radioloji və laborator müayinələr
Rinitin səbəbi infeksion və ya anatomik pozğunluq kimi şübhəlidirsə, sinus rentgenoqrafiyası və ya kompüter tomoqrafiyası (KT) təyin oluna bilər. Bu görüntüləmə üsulları sinus boşluqlarında doluluq, iltihab və ya polipləri aşkarlamağa imkan verir. Bəzi hallarda burun seliyinin mikrobioloji analizi də aparılır. Bu test bakterial infeksiyanın mövcudluğunu göstərir və uyğun antibiotik seçiminə yön verir. Radioloji müayinələr adətən çətin hallarda və ya müalicəyə cavab verməyən rinitlərdə tövsiyə olunur.
Uşaqlarda rinit necə müalicə olunur?
Uşaqlarda rinit müalicəsi onun səbəbinə, uşağın yaşına və simptomların şiddətinə əsasən fərqlənir. Bəzən allergik, bəzən isə infeksion mənşəli olan bu vəziyyətin effektiv idarə olunması üçün kompleks yanaşma tələb olunur. Dərman müalicəsi ilə yanaşı, həyat tərzi dəyişiklikləri və ətraf mühitin tənzimlənməsi də böyük rol oynayır. Aşağıda uşaqlarda rinitin müalicəsində istifadə olunan əsas üsullar mərhələli şəkildə izah olunur.
- Ətraf mühitin tənzimlənməsi və allergenlərlə təmasın azaldılması
- Antihistaminiklər və allergiya əleyhinə dərmanlar
- Burun spreyləri və kortikosteroidlər
- İmmunoterapiya və allergiya peyvəndləri
- Duzlu su ilə burun yuma və təbii vasitələr
- Sağlam həyat tərzi və qidalanmanın rolu
1. Ətraf mühitin tənzimlənməsi və allergenlərlə təmasın azaldılması
Uşaqlarda rinit hallarının azaldılması üçün ən vacib addımlardan biri ətraf mühitin təmiz və allergenlərdən uzaq olmasıdır. Evdə mövcud olan toz, kif və heyvan tükləri kimi allergenlər uşağın vəziyyətini daha da ağırlaşdıra bilər. Xüsusilə yataq otaqlarında tozsoranla gündəlik təmizlik və havalandırma vacibdir. Yataq dəstləri həftədə bir dəfə isti suda yuyulmalı və qurudulmalıdır. Əgər uşaqda ev heyvanlarına qarşı həssaslıq varsa, onların uşağın otağına girişinə məhdudiyyət qoyulmalıdır.
Hava təmizləyici cihazlardan istifadə, xüsusən də polen mövsümündə, simptomların yüngülləşməsinə kömək edə bilər. Pərdələr və xalçalar toz saxlayan əşyalar olduğu üçün minimumda saxlanılmalıdır. Uşağın oyuncaqları da mütəmadi olaraq təmizlənməlidir. Evdə rütubətin yüksək olması kif göbələklərinin yaranmasına şərait yaradır. Buna görə də, rütubət səviyyəsi xüsusi cihazlarla nəzarət altında saxlanmalıdır.
Evdə siqaret çəkilməsi qətiyyən yolverilməzdir, çünki tütün tüstüsü riniti daha da ağırlaşdırır. Mətbəx və vanna otağı kimi nəmli yerlərdə kif əleyhinə tədbirlər görülməlidir. Polen mövsümündə pəncərələrin uzun müddət açıq saxlanması məsləhət görülmür. Geyimlər çöldə qurudulmamalı, çünki polenlər paltar üzərinə yapışa bilər. Bu tədbirlər uşaqlarda allergik rinitin şiddətini azalda və təkrarlanmasının qarşısını ala bilər.
2. Antihistaminiklər və allergiya əleyhinə dərmanlar
Uşaqlarda rinit zamanı allergik reaksiyaların qarşısını almaq üçün ən çox istifadə olunan dərmanlardan biri antihistaminiklərdir. Bu dərmanlar bədəndə histamin maddəsinin təsirini azaldaraq simptomların yüngülləşməsinə kömək edir. Antihistaminiklər həm ağızdan qəbul edilən, həm də burun spreyi formasında mövcuddur. Gündəlik istifadədə effektiv olan bu preparatlar burun axması, asqırma və qaşınma hallarını azaldır. Mövsümi allergik rinit zamanı profilaktik məqsədlə də istifadə oluna bilər.
Hər uşağın dərmanlara reaksiyası fərqli olduğundan, uyğun preparat həkim tərəfindən təyin edilməlidir. Antihistaminiklərin bəzi formaları yuxu gətirə bilər, bu səbəbdən gündüz saatlarında istifadəyə diqqət edilməlidir. Yeni nəsil dərmanlar bu yan təsiri minimuma endirəcək şəkildə hazırlanır. Valideynlər özbaşına dərman seçimindən çəkinməli, uşaq allergoloqu ilə məsləhətləşməlidir. Uşaqda allergik rinit diaqnozu qoyulubsa, bu dərmanlar müntəzəm istifadə ilə yaxşı nəticə verir.
Dərman istifadəsi allergenlərlə təmasın tam qarşısını almır, lakin simptomları nəzarətə almaqda mühüm rol oynayır. Bəzi hallarda kombinasiya edilmiş müalicə tələb oluna bilər. Antihistaminiklərlə birlikdə digər dəstəkləyici müalicələr daha effektiv nəticə verir. Dərmanların düzgün saxlanması və vaxtında verilməsi də müalicənin uğuruna təsir göstərir. Nəticə olaraq, bu vasitələr uşaqlarda rinitin simptomatik müalicəsində ən çox istifadə edilən üsullardan biridir.
3. Burun spreyləri və kortikosteroidlər
Uşaqlarda rinit müalicəsində burun spreyləri geniş şəkildə istifadə olunur və simptomların lokal olaraq aradan qaldırılmasına kömək edir. Bu spreylər burun selikli qişasına birbaşa təsir edərək iltihabı azaldır. Kortikosteroid tərkibli burun spreyləri xüsusilə tıxanıqlıq və burun şişkinliyini aradan qaldırmaqda effektivdir. Flutikazon, budesonid və mometazon kimi aktiv maddələr tez-tez istifadə olunan variantlardır.
Bu dərmanlar iltihab əleyhinə xüsusiyyətə malikdir və uzunmüddətli nəzarət üçün uyğundur. Gün ərzində bir və ya iki dəfə tətbiq olunaraq effektiv nəticə verir. Dekonjestant tərkibli spreylər isə daha çox qısamüddətli rahatlama üçün istifadə edilir. Lakin bu tip preparatların 5 gündən artıq istifadəsi burun mukozasında zərər yarada bilər. Sprey istifadəsi zamanı uşağın başının düzgün vəziyyətdə tutulması və dərmanın hər iki burun dəliyinə bərabər paylanması vacibdir.
Spreylər həkim göstərişi ilə verilməli və istifadə qaydaları diqqətlə izlənilməlidir. Spreydən sonra burnun üfürülməsi tövsiyə olunmur. Bu dərmanların istifadə müddəti və dozası fərdi olaraq tənzimlənir. Nəticələrin effektivliyi üçün gündəlik və ardıcıl istifadə tələb olunur. Burun spreyləri həm allergik rinit, həm də bəzi hallarda qeyri-allergik formaların simptomlarının yüngülləşdirilməsində köməkçi vasitə kimi tövsiyə olunur. Bu vasitə uşaqlarda rinit müalicəsinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.
4. İmmunoterapiya və allergiya peyvəndləri
Uşaqlarda rinit uzunmüddətli və təkrarlayıcı xarakter daşıyırsa, immunoterapiya effektiv yanaşma ola bilər. Bu müalicə forması uşağın immun sistemini allergenə qarşı tədricən uyğunlaşdırmağı hədəfləyir. Adətən dərialtı inyeksiya və ya dilaltı damcı formalarında tətbiq olunur. İmmunoterapiya bədənə kiçik miqdarda allergen verərək orqanizmin reaksiyasını zəiflədir. Bu proses bir neçə ay və ya il ərzində davam edə bilər.
Xüsusilə polen, ev tozu və heyvan tüklərinə qarşı həssaslığı olan uşaqlarda tövsiyə olunur. Bu müalicə forması yalnız allergoloq nəzarəti altında həyata keçirilməlidir. Effekt əldə etmək üçün ardıcıl və planlı tətbiq vacibdir. İmmunoterapiya həm simptomları azaldır, həm də dərman ehtiyacını minimuma endirə bilər. Bəzi uşaqlarda bu yanaşma sayəsində rinitin tamamilə nəzarət altına alındığı müşahidə olunur.
İstənilən yan təsir halında müalicə dayandırılmalı və həkimlə əlaqə saxlanılmalıdır. Bu üsul digər müalicələrlə birlikdə tətbiq edilə bilər. İmmunoterapiya təkcə mövsümi deyil, həm də ilboyu allergik rinitin idarəsində faydalıdır. Bu yanaşma uşaqlarda allergik rinitin əsaslı müalicə yollarından biridir. Prosesin uzunmüddətli olması valideyn və həkim əməkdaşlığını tələb edir.
5. Duzlu su ilə burun yuma və təbii vasitələr
Uşaqlarda rinit zamanı təbii üsullar və duzlu su ilə burun yuma sadə, lakin təsirli dəstək müalicələrindəndir. Burun boşluğunun gündəlik olaraq təmizlənməsi selik yığımını və tıxanıqlığı azaldır. Apteklərdə satılan steril duzlu məhlullar və ya evdə hazırlanan izotonik duzlu su burun gigiyenası üçün istifadə oluna bilər. Bu üsul həm allergik, həm də virus mənşəli rinit hallarında faydalıdır. Burun yuma yolu ilə allergenlər və mikroblar fiziki olaraq orqanizmdən uzaqlaşdırılır. Bu prosedur uşağın nəfəs alma keyfiyyətini artırır.
Gün ərzində 1-2 dəfə tətbiq edilməsi tövsiyə olunur. Duzlu su istifadəsi zamanı məhlulun istiliyi və duz miqdarı diqqətlə nizamlanmalıdır. Təbii vasitələrə gəldikdə, gicitkən çayı və çobanyastığı kimi bitkilər dəstəkləyici təsir göstərə bilər. Zəncəfil, zərdəçal və sarımsaq kimi təbii iltihabəleyhinə qidalar bəzi hallarda faydalı ola bilər. Bu məhsulların istifadəsi uşağın yaşına və allergik fonuna uyğun olmalıdır.
Təbii müalicə vasitələri heç vaxt həkim təyinatının əvəzi olmamalıdır. Uşaqda rinitin yüngül formalarında bu üsullar simptomları azaltmaqda dəstəkçi rol oynayır. Müntəzəm tətbiq və həkim nəzarəti ilə bu üsullar effektiv nəticə verə bilər. Duzlu su və təbii dəstək vasitələri risksiz və iqtisadi baxımdan əlverişli yanaşmalardandır.
6. Sağlam həyat tərzi və qidalanmanın rolu
Uşaqlarda rinit hallarında immunitetin güclü olması bədənin allergen və viruslara qarşı daha güclü reaksiya verməsinə kömək edir. Sağlam həyat tərzi bu baxımdan profilaktik tədbir kimi də çıxış edir. Gündəlik fiziki aktivlik və təmiz havada gəzmək uşağın ümumi sağlamlığını dəstəkləyir. Rasionda meyvə və tərəvəzlərin payı artırılmalıdır. C vitamini ilə zəngin qidalar – portağal, limon, kivi – immun sistemin fəaliyyətini stimullaşdırır.
Eyni zamanda sink, D vitamini və omega-3 yağ turşuları da müdafiə qabiliyyətini yüksəldir. Gün ərzində kifayət qədər su içmək selikli qişaların sağlamlığını qoruyur. Adekvat və dərin yuxu orqanizmin bərpası üçün vacibdir. Qablaşdırılmış və konservantlı məhsullardan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Uşağın stresdən uzaq, rahat mühitdə böyüməsi də sağlamlıq baxımından əhəmiyyətlidir. Ekran qarşısında keçirdiyi vaxt azaldılmalı, aktiv oyunlara təşviq edilməlidir.
Mövsüm keçidlərində qoruyucu geyimlərdən istifadə edilməlidir. Valideynlərin də sağlam həyat tərzi modeli göstərməsi uşaqda düzgün vərdişlərin formalaşmasına yardım edir. İdman və qidalanma rinitin təkrarlanma ehtimalını azaldır. Bu üsullar uşaqlarda rinitin idarəsi üçün təbii və təhlükəsiz yollardandır.
Uşaqlarda rinitin qarşısını almaq olarmı?
Uşaqlarda rinit xəstəliyinin qarşısını almaq üçün müntəzəm olaraq görülən profilaktik tədbirlər böyük əhəmiyyət daşıyır. Əgər vaxtında düzgün addımlar atılarsa, həm allergik, həm də yoluxucu rinit formalarının yaranma ehtimalı minimuma endirilə bilər. Bu tədbirlər uşağın immun sisteminin güclənməsinə, ətraf mühit faktorlarının idarə olunmasına və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşmasına kömək edir. Aşağıda göstərilən profilaktik tədbirlər valideynlər üçün faydalı bələdçi ola bilər.
- Ana südü ilə ilk 6 ay müntəzəm qidalandırma
- Erkən yaşda allergen qidalardan uzaq durmaq
- Rasiondan yüksək allergenli məhsulların çıxarılması
- Balanslı və vitaminlə zəngin qidalanma
- Gün ərzində kifayət qədər maye qəbulu
- Otaqların gündəlik havalandırılması
- Evdə toz yığılmasının qarşısını almaq
- Hipoallergen yuyucu vasitələrdən istifadə
- Paltarlarda və yataq dəstlərində təbii parçalara üstünlük vermək
- Ev heyvanları ilə məhdud təmas
- Kif, rütubət və toz gənələrinə qarşı tədbirlər
- Uşağın yaşadığı mühitdə siqaret tüstüsünün olmaması
- Kondisioner və isidici cihazların filtrinin təmizlənməsi
- Xəstəlik mövsümündə insan sıxlığından uzaq durmaq
- Uşağın ümumi sağlamlığını qorumaq üçün müntəzəm pediatr nəzarəti
Həkimə nə zaman müraciət etmək lazımdır?
Uşaqlarda rinit çox vaxt yüngül simptomlarla keçsə də, bəzi hallarda bu vəziyyət daha ciddi problemlərə yol aça bilər. Simptomlar uzun müddət davam edirsə və evdə görülən tədbirlər nəticə vermirsə, mütəxəssis yardımı mütləqdir. Erkən diaqnoz həm xəstəliyin gedişatını, həm də uşağın gündəlik həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Aşağıdakı hallarda pediatr və ya allerqoloqa müraciət etmək tövsiyə olunur:
- Rinit simptomları 10 gündən çox davam edirsə
- Burun axıntısı qalın, rəngli və pis qoxuludursa
- Uşaqda yüksək hərarət müşahidə olunursa
- Tənəffüs zamanı çətinlik və ya nəfəs darlığı varsa
- Asqırma və burun axıntısı gündəlik fəaliyyəti pozursa
- Yuxu pozğunluğu və gecə oyanmaları tez-tez baş verirsə
- Qulaqlarda ağrı, dolğunluq və ya eşitmə itkisi yaranarsa
- Baş ağrısı və üz nahiyəsində təzyiq hissi müşahidə olunursa
- Dərmanlara baxmayaraq simptomlar azalmaq əvəzinə artırsa
- Burun tıxanıqlığı uzun müddət davam edərsə
- Uşaqda daimi yorğunluq və iştahasızlıq yaranarsa
- Gözlərdə güclü qızartı və qaşınma varsa
- Sinüzit və ya qulaq infeksiyasından şübhələnilirsə
- Ailə tarixçəsində ağır allergik reaksiyalar mövcuddursa
- Uşaqda eyni simptomlar mütəmadi olaraq təkrarlanırsa
Uşaqlarda rinit haqqında tez-tez verilən suallar
Allergik və virus mənşəli rinit arasında nə fərq var?
Uşaqlarda rinit allergik mənşəlidirsə, səbəb ətraf mühitdəki allergenlər, virus mənşəlidirsə, səbəb yoluxucu mikroorqanizmlərdir. Allergik rinit təkrarlayıcı olur və mövsümə bağlıdır, virus riniti isə qısa müddətdə keçən infeksion prosesdir.
Uşaqlarda rinit hansı yaş qruplarında daha çox rast gəlinir?
Uşaqlarda rinit ən çox məktəbəqədər yaş dövründə və erkən məktəb illərində müşahidə olunur. Bu dövrdə immun sistem zəifliyi uşaqları infeksiyalara qarşı daha həssas edir.
Rinitin simptomları uşaqlarda hansı formada özünü göstərir?
Uşaqlarda rinit əsasən burun axması, asqırma, tıxanıqlıq və qaşınma ilə özünü büruzə verir. Bəzi hallarda uşaqda burun seliyi sarı rəngdədirsə, bu vəziyyət infeksion prosesdən xəbər verə bilər.
Rinit uşaqlarda astma və ya başqa xəstəliklərə səbəb ola bilərmi?
Rinit düzgün müalicə olunmadıqda və uzun müddət davam etdikdə bronxial astma kimi ciddi tənəffüs problemlərinə səbəb ola bilər. Bu baxımdan uşaq sağlamlığı üçün vaxtında müdaxilə vacibdir.
Uşaqda rinit nə qədər davam edə bilər?
Uşaqlarda rinit virus mənşəlidirsə adətən 7-10 gün, allergikdirsə isə mövsüm boyunca davam edə bilər. Mövsümi rinitlər müəyyən allergenlər aktiv olduqca uzun müddət çəkə bilər və pediatr rinit müalicəsi burada mühüm rol oynayır.
Rinitin təkrar olunmasının qarşısını almaq mümkündürmü?
Uşaqlarda rinit profilaktik tədbirlərlə müəyyən dərəcədə qarşısı alına bilər. Ətraf mühitin təmizliyi və evdə uşaqda rinitə qarşı tədbirlər bu baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.
Uşaqlar üçün rinit dərmanları təhlükəsizdirmi?
Rinit üçün istifadə olunan dərmanlar uşağın yaşına və xəstəliyin formasına uyğun seçildikdə təhlükəsiz hesab olunur. Burun tıxanıqlığı zamanı uşaqlar üçün burun spreyi həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilməlidir.
Hər burun axması rinit deməkdirmi?
Uşaqlarda rinit burun axmasına səbəb olan əsas hallardan biridir, lakin hər burun axması rinit olmaya bilər. Bəzən bu hal rinitlə qarışan xəstəliklər və ya digər infeksiyalarla əlaqəli ola bilər.
Uşaqda burun axması allergiyadanmı, yoxsa soyuqdəymədənmi qaynaqlanır?
Uşaqlarda rinit burun axıntısı ilə başlayır, lakin allergik rinitdə axıntı şəffaf və su kimidirsə, infeksion rinitdə daha selikli və rəngli olur. Əgər uşaqda burun axması və öskürək birlikdədirsə, soyuqdəymə ehtimalı daha güclüdür.
Rinit olan uşaqlar məktəbə davam edə bilərmi?
Uşaqlarda rinit yüngül formada davam edirsə və uşağın ümumi vəziyyəti yaxşıdırsa, məktəbə davam edə bilərlər. Amma qrip və burun axması ilə müşayiət olunan hallarda uşaq evdə istirahət etməlidir.
Uşaqlarda rinit tamamilə sağalırmı, yoxsa xroniki hala çevrilə bilər?
Rinit əksər hallarda düzgün müalicə ilə tam sağalır. Lakin allergik və ya baxımsız qalan hallar xroniki uşaq xəstəlikləri sırasına düşə bilər.
Uşaqda rinit üçün hansı dərmanlar istifadə olunur?
Uşaqlarda rinit zamanı antihistaminiklər, burun spreyləri və bəzən iltihab əleyhinə dərmanlar istifadə olunur. Həmçinin uşaq rinitinə nə yaxşı gəlir sualının cavabı uşağın yaşına və simptomlara görə dəyişə bilər.
Allergik riniti necə yoxlamaq olar?
Uşaqlarda rinit şübhəsi varsa, allergiya testləri – məsələn, dəri prick testi və ya qan analizləri ilə müəyyənləşdirilə bilər. Belə testlər vasitəsilə uşaqda selikli ifrazat səbəbi daha dəqiq ortaya çıxarılır.
Allergik riniti olanlar nə yeməməlidir?
Uşaqlarda rinit qida allergiyası ilə əlaqəlidirsə, yumurta, süd məhsulları və qoz-fındıq kimi allergenlərdən uzaq durulmalıdır. Uşaqda soyuqdəymə ilə qarışdırılmaması üçün bu qidalar ehtiyatla nəzarət edilməlidir.
