Periodontit ağız boşluğunda gizli şəkildə inkişaf edən və vaxtında müdaxilə olunmadıqda ciddi fəsadlara yol aça bilən təhlükəli bir iltihabi diş problemidir. Periodontit xəstəliyi yalnız estetik narahatlığa deyil, həm də diş itkisi və sümüklərin əriməsi problemi kimi geri dönməz nəticələrə səbəb ola bilər. Xüsusilə kəskin periodontit və xroniki periodontit formalarında müalicə gecikdikdə, cərrahi periodontit müalicəsi labüd ola bilər.
Bu yazıda periodontit və diş itkisi arasındakı əlaqədən, diş əti altı daşların təmizlənməsi və müxtəlif periodontoloji müdaxilə metodlarından bəhs ediləcək. Eyni zamanda, ağız gigiyenası qaydaları, ağızda pis qoxunun səbəbləri və oral sağlamlıq və profilaktika haqqında da faydalı bilgilər paylaşılacaq. Gingivit və periodontit fərqi, hamiləlikdə diş əti problemləri, eləcə də diş əti çəkilməsinin erkən əlamətləri kimi mövzularda da məlumat əldə edəcəksiniz.
Əgər diş əti xəstəlikləri üçün hansı həkimə getməli olduğunuzu, periodontit nə qədər vaxtda sağalır? sualının cavabını və periodontitə qarşı təbii vasitələrin effektivliyini öyrənmək istəyirsinizsə, məqaləni diqqətlə oxumağınızı tövsiyə edirik. Məqsədimiz dişlərin qorunması yolları və diş sağlamlığına təsir edən faktorlar haqqında sizi məlumatlandırmaq və zamanında düzgün addım atmanıza kömək etməkdir.
Periodontit nədir və necə inkişaf edir?
Periodontit dişlərin ətraf toxumalarını – xüsusilə dişi çənəyə bağlayan birləşdirici toxumanı – zədələyən ciddi diş əti xəstəliyi hesab olunur. Bu toxuma yalnız dişi yerində saxlamaqla kifayətlənmir, eyni zamanda çeynəmə zamanı yaranan təzyiqi sümüyə bərabər şəkildə paylayaraq amortizasiya funksiyasını yerinə yetirir. Lakin müxtəlif xarici və daxili faktorların təsiri altında bu sistemdə iltihabi proseslər başlaya bilər və nəticədə diş əti ilə diş arasında yaranan boşluqlar dərinləşərək periodontitin inkişafına yol açar.
Bu xəstəlik adətən səssiz və tədricən inkişaf edir. Bir çox hallarda ağız içindəki infeksiyalar, diş daşları və zəif ağız gigiyenası bu prosesin başlanğıc nöqtəsi ola bilər. Vaxtında aşkarlanmadıqda, periodontit təkcə diş ətlərinə deyil, sümük toxumasına və dişi qidalandıran damar və sinir sisteminə də təsir göstərir. Bunun nəticəsində dişlərin boşalması, yerindən tərpənməsi və diş itkisi baş verə bilər.
Periodontit bir neçə klinik formaya malikdir və bu formalar inkişaf tempinə, xəstəliyin yayılma səviyyəsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə fərqlənir. Ən geniş yayılmış növü xroniki periodontit olub, yavaş-yavaş irəliləyən, lakin davamlı sümük zədələnməsinə səbəb olan formadır. Daha nadir, lakin daha təhlükəli bir forma isə aqressiv periodontitdir ki, bu tip daha çox gənc insanlarda rast gəlinir və sürətli sümük itkisi ilə müşahidə olunur.
Nadir, lakin kritik olan başqa bir forma isə nekrotizan xoralı periodontit olub, toxuma nekrozu və ciddi infeksiyalarla müşayiət olunur. Periodontitin bu qədər müxtəlif formaları onu göstərir ki, xəstəlik hər kəsdə fərqli şəkildə inkişaf edə bilər və erkən diaqnostika bu prosesin qarşısını almaqda əsas rol oynayır.
Periodontitin əsas səbəbləri hansılardır?
Periodontitin yaranmasına tək bir səbəb deyil, müxtəlif amillərin birgə təsiri səbəb olur. Bu amillər ağız gigiyenasından tutmuş genetik meyillərə, həyat tərzindən ümumi sağlamlıq vəziyyətinə qədər dəyişir. Periodontitin qarşısını almaq üçün onun səbəblərini vaxtında anlamaq və erkən tədbir görmək son dərəcə vacibdir. Aşağıda periodontit xəstəliyinə yol açan ən əsas səbəblər ətraflı izah olunmuşdur:
- Qeyri-kafi ağız gigiyenası
- Genetik meyillilik
- Siqaret və tütün istifadəsi
- Hormon balanssızlığı və dəyişikliklər
- Xroniki xəstəliklər və sistemik təsirlər
- Stress və zəif immunitet sistemi
- Dərmanların təsiri
- Ortodontik və protez problemləri
- Zəif qidalanma və vitamin çatışmazlığı
Qeyri-kafi ağız gigiyenası
Periodontit adətən düzgün yerinə yetirilməyən ağız gigiyenası qaydaları nəticəsində inkişaf edir. Dişlərin gündəlik fırçalanmaması və diş ipi istifadəsinin əhəmiyyəti nəzərə alınmadıqda, diş səthində bakterial lövhə yaranır. Bu lövhə vaxtında təmizlənmədikdə sərtləşərək diş əti altı daşların təmizlənməsi tələb olunan vəziyyətə çevrilir. Belə şəraitdə diş ətlərində iltihab başlayır və bu, diş əti xəstəlikləri üçün zəmin yaradır.
Lövhənin sərtləşməsi və daşa çevrilməsi ağız içi infeksiyaların artmasına səbəb olur. Müntəzəm gigiyena tədbirləri görülmədikdə dişlərin sallanması riski artır. Lövhə və daşa məruz qalan diş əti zamanla çəkilir və diş əti çəkilməsi baş verir. Bu isə periodontal ciblərin yaranmasına gətirib çıxarır.
Gigiyena zəif olduqda şəkərli diabet və periodontit arasında da qarşılıqlı təsir güclənir. Əgər bu vəziyyət davam edərsə, xroniki periodontit inkişaf edə bilər. Lövhə və daşların artması nəticəsində diş əti infeksiyası qaçınılmaz olur. Bu proses nəzarətsiz qaldıqda periodontit və diş itkisi ilə nəticələnə bilər.
Genetik meyillilik
Periodontit bəzi insanlarda ailəvi genetik faktorlar səbəbilə daha erkən və sürətli şəkildə inkişaf edə bilər. Əgər yaxın qohumlarda periodontit xəstəliyi müşahidə olunubsa, risk daha yüksək olur. Bu şəxslərdə diş əti toxuması daha həssas və zəif müdafiəyə malik olur. Genetik struktur səbəbilə bəzi orqanizmlər diş iltihabının qarşısını almaq qabiliyyətinə yetərincə malik olmur.
Bu da iltihabi diş problemləri üçün zəmin yaradır. Ağız mühitindəki bakteriyalara qarşı fərqli reaksiya verilməsi genetik fondan qaynaqlana bilər. Belə hallarda gigiyenik tədbirlərin təsiri daha zəif ola bilər. Diş həkimi məsləhətləri bu kateqoriyaya aid şəxslər üçün daha önəmli sayılır. Bu tip risk daşıyan insanlarda diş əti infeksiyası daha tez-tez və təkrarlayan formada baş verir.
Periodontoloji müayinələr müntəzəm şəkildə aparılmazsa, vəziyyətin nəzarətsiz qalması mümkündür. Nəticədə sümüklərin əriməsi problemi meydana çıxa bilər. Genetik əsaslı periodontit hallarında xəstəlik həm kəskin periodontit, həm də xroniki formaya keçə bilər. Bu səbəbdən erkən mərhələdə proflaktik tədbirlər vacibdir. Genetik meyillilik digər risk faktorları ilə birləşdikdə daha ciddi nəticələr yarada bilər.
Siqaret və tütün istifadəsi
Periodontitin inkişafını sürətləndirən mühüm səbəblərdən biri də tütün məhsullarının istifadəsidir. Sigarət və diş əti xəstəlikləri arasında elmi şəkildə sübut olunmuş bir əlaqə mövcuddur. Siqaret çəkən şəxslərdə qan dövranı zəifləyir və bu, toxumaların regenerasiyasını çətinləşdirir. Nikotin və digər toksinlər diş əti çəkilməsi riskini artırır. Bakteriyaların yaratdığı ziyan siqaretlə güclənir və diş ətində çirkin görünüşlər yaranır.
Siqaret istifadəçilərində diş ətindən qan gəlməsi simptomları daha az müşahidə olunsa da, bu onların sağlam olması anlamına gəlmir. Əksinə, bu, iltihabın daha dərin və səssiz getdiyinə işarədir. Uzun müddətli siqaret istifadəsi dişlərin qorunması yolları baxımından ciddi maneədir. Tütün, ağızda pis qoxunun səbəblərindən biridir və sosial narahatlığa da yol açır.
Nikotinin damarlara təsiri səbəbilə periodontal ciblər daha tez formalaşır. Bu hal dərin təmizləmə (küretaj) tələb edə biləcək vəziyyətə gətirib çıxarır. Eyni zamanda periodontit zamanı ağrı daha gec hiss oluna bilər. Bu da həkimə müraciəti gecikdirir və vəziyyəti ağırlaşdırır. Siqaret həm də diş implantı və periodontit riskini artıran əsas faktorlardandır.
Hormon balanssızlığı və dəyişikliklər
Periodontit hormonal dəyişikliklərin baş verdiyi dövrlərdə daha asan inkişaf edə bilər. Hamiləlikdə diş əti problemləri bu vəziyyətə tipik nümunədir. Hormon səviyyələrindəki dalğalanmalar diş ətində şişkinlik və həssaslığa səbəb olur. Yeniyetməlik və menopoz dövründə də bu cür dəyişikliklər müşahidə edilir. Bu zaman diş əti bakteriyalara qarşı daha müdafiəsiz olur.
Əgər bu mərhələdə düzgün müdaxilə edilməzsə, kronik periodontit formalaşa bilər. Qadınlarda menstruasiya zamanı da diş ətində müvəqqəti şişkinlik və qanaxma ola bilər. Hormon balanssızlığı olan şəxslərdə diş sağlamlığına təsir edən faktorlar daha da güclənir. Bu səbəblə diş əti sağlamlığı üçün qidalara diqqət yetirilməsi tövsiyə olunur.
Belə şəxslərdə ağız duşu və diş əti qorunması daha çox önə çıxır. Hormonal faktorlar təkbaşına olmasa da, digər amillərlə birlikdə periodontitə qarşı təbii vasitələrin effektivliyini azalda bilər. Hormonal təsirli periodontit hallarında simptomlar tez dəyişə bilər və bu, diaqnostikanı çətinləşdirə bilər. Belə şəxslər üçün diş həkimi məsləhətləri daim vacib olmalıdır.
Xroniki xəstəliklər və sistemik təsirlər
Periodontit bir çox sistemik xəstəliklərlə qarşılıqlı təsirdə ola bilər. Xüsusilə şəkərli diabet və periodontit arasında güclü bir əlaqə mövcuddur. Diabetli şəxslərdə toxumaların regenerasiyası zəifləyir və infeksiyalara qarşı bədən zəif reaksiya verir. Bu isə diş ətində irinli maye axması kimi ağır əlamətlərlə nəticələnə bilər.
Romatoid artrit və Crohn xəstəliyi də iltihabi diş problemləri ilə birlikdə müşahidə oluna bilər. Ağız içi infeksiyalar sistemik immuniteti zəiflətdikdə daha ağır seyr edə bilər. Müntəzəm həkim nəzarəti və periodontoloji müdaxilə bu şəxslər üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Diabetlə yanaşı xərçəng müalicəsi alanlarda da bu risk artır.
Sistemik təsirlər ağız gigiyenası qaydalarına riayət olunmadıqda daha da şiddətlənir. Bu səbəblə hər hansı bir periodontit müalicəsi üsulları planlaşdırılarkən, fon xəstəliklər mütləq nəzərə alınmalıdır. Bu şəxslərdə periodontit nə qədər vaxtda sağalır? sualının cavabı daha fərqli ola bilər. Müalicə müddəti uzana bilər və simptomlar dəyişkən ola bilər.
Stress və zəif immunitet sistemi
Periodontit immun sisteminin zəiflədiyi və stress səviyyəsinin yüksəldiyi zaman daha sürətlə inkişaf edə bilər. Stress vəziyyətində bədənin infeksiyalara qarşı müqaviməti azalır. Bu isə diş əti infeksiyası üçün ideal şərait yaradır. Stress həmçinin dişlərin qorunması yollarına laqeyd münasibətə səbəb ola bilər.
Gecikmiş müdaxilə nəticəsində periodontal ciblər dərinləşir. Bu da diş ətlərində iltihab və toxuma dağıntısı ilə müşayiət olunur. Uzunmüddətli stress hormonları sümüklərin əriməsi probleminə təsir göstərə bilər. İmmunitet sistemi zəif olan şəxslərdə kəskin periodontit riski yüksəlir. Bu xəstələrdə diş ətindən qan gəlməsi və dişlərin sallanması tez-tez müşahidə olunur.
Stressin yaratdığı hormonal dəyişikliklər diş əti çəkilməsini sürətləndirə bilər. Psixoloji vəziyyətin stabilləşməsi oral sağlamlıq və profilaktika üçün əsas şərtdir. Zəif immuniteti olanlarda periodontoloji müayinələr mütləq şəkildə planlı aparılmalıdır. Nəticə olaraq, psixoloji rifah ağız və diş sağlamlığı ilə birbaşa əlaqəlidir.
Dərmanların təsiri
Periodontit bəzi dərman preparatlarının ağızda yaratdığı yan təsirlər nəticəsində yarana və ya ağırlaşa bilər. Müxtəlif dərmanlar ağız quruluğuna səbəb olur ki, bu da bakteriyaların çoxalması üçün əlverişli mühit yaradır. Dərmanların təsiri nəticəsində diş ətində şişkinlik və toxuma dəyişiklikləri ortaya çıxa bilər. Bu, diş əti xəstəliklərinin başlanğıc mərhələsi ola bilər.
Bəzi dərmanlar diş ətində çirkin görünüşlər və qıcıqlanma ilə müşayiət olunur. Bu hallarda diş həkimi məsləhətləri almaq vacibdir. Antidepressantlar, hipertoniya və epilepsiya dərmanları bu cür təsirləri göstərə bilər. Müalicə davam edərkən periodontit müalicəsi üsulları fərdiləşdirilməlidir.
Qeyri-ixtiyari yanaşmalar cərrahi periodontit müalicəsi ehtiyacını artırır. Dərman qəbul edən şəxslər diş əti sağlamlığı üçün qidalara da diqqət etməlidirlər. Həkimlə dərman uyğunluğu müzakirə olunmalıdır. Əks təsirli preparatlar diş iltihabının qarşısını almaq səylərinə mane ola bilər.
Ortodontik və protez problemləri
Periodontit bəzən düzgün yerləşdirilməmiş ortodontik cihazlar və uyğun olmayan diş protezləri səbəbindən inkişaf edir. Əyri dişlər lövhə yığılmasını asanlaşdırır və təmizləmə çətinləşir. Protezin təzyiqi və qıcıqlandırıcı təsiri diş ətindən qan gəlməsi ilə nəticələnə bilər. Ortodontik aparat və diş əti sağlamlığı bir-biri ilə sıx əlaqəlidir.
Uyğun olmayan protezlər diş əti infeksiyası riskini artırır. Protezin altına bakteriyalar toplanaraq periodontal ciblər formalaşdırır. Bu vəziyyət diş ətində irinli maye axması və ağrı ilə müşahidə oluna bilər. Protez və breket istifadəsi zamanı periodontoloji müayinələr müntəzəm aparılmalıdır.
Ağızın mexaniki strukturu pozulduqda ağızda pis qoxu artır. Bu hallarda periodontitə qarşı təbii vasitələr yetərli olmaya bilər. Protez istifadəsi zamanı yaranan narahatlıq dişlərin qorunması yollarını çətinləşdirə bilər. Peşəkar quraşdırma və həkim nəzarəti oral sağlamlıq və profilaktika baxımından vacibdir. Həssas bölgələrə təzyiq xroniki periodontit riskini artırır.
Zəif qidalanma və vitamin çatışmazlığı
Periodontit sağlam olmayan qidalanma rejimi və bəzi vitaminlərin çatışmazlığı nəticəsində də baş verə bilər. Vitamin C çatışmazlığı diş əti xəstəlikləri üçün əsas risk faktoru sayılır. Bu vitamin toxumaların yenilənməsi və infeksiyaya qarşı müqavimət üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Qida rasionunda diş əti sağlamlığı üçün qidaların olmaması diş ətində iltihab riskini artırır.
Qidalanma pozğunluğu diş əti çəkilməsi və sümüklərin əriməsi problemi ilə nəticələnə bilər. Zəif qidalanan şəxslərdə ağız içi infeksiyalara qarşı orqanizmin reaksiyası zəifləyir. Bu da kəskin periodontit formasına keçidi sürətləndirə bilər. Qidada olan antioksidant çatışmazlığı diş ətində çirkin görünüşlər və zədələnmələr yaradır. İmmunitet zəifliyi ilə birlikdə bu vəziyyət daha da ağırlaşa bilər.
Bəzi hallarda diş ipi istifadəsinin əhəmiyyəti olsa da, qidalanma zəifdirsə, faydası azalır. Həm makro, həm də mikro elementlərin balanssızlığı ağız və diş sağlamlığına zərər verir. Bu zaman periodontit müalicəsi üsulları daha kompleks yanaşma tələb edir. Həkimlər bu hallarda həm tibbi, həm də dietetik məsləhətlər verirlər. Periodontitin qarşısını almaq mümkündürmü? sualına cavab məhz qidalanma rejimi ilə sıx bağlıdır.
Periodontit hansı əlamətlərlə özünü göstərir?
Periodontit ilk mərhələlərdə sakit və əlamətsiz keçə bilər, lakin zaman keçdikcə daha ciddi narahatlıqlar ortaya çıxar. Bu xəstəlik diş əti və dişlər arasında baş verən iltihabi prosesin dərinləşməsi ilə müşayiət olunur. Vaxtında müdaxilə edilmədikdə diş və çənə strukturlarında geridönməz zədələr yarana bilər. Aşağıda periodontit xəstəliyinin ən çox rast gəlinən əlamətləri sadalanır:
- Diş fırçalama və diş ipi istifadə etdikdə diş ətinin qanaması
- Diş ətlərinin qızarması və təkrarlanan şişkinlik
- Diş əti çəkilməsi nəticəsində diş köklərinin görünməsi
- Ağızda daimi xoşagəlməz qoxu və pis dad
- Çeynəmə zamanı ağrı və dişlərdə narahatlıq
- Dişlərdə boşalma, sallanma və dayaq itkisi
- Diş ətindən irinli axıntının olması və fistul formalaşması
- Dişlərin bir-birindən aralanması və arası boşluqların yaranması
- Dişlərin mövqeyində və dişləmə quruluşunda dəyişiklik
- Diş ətinin rəngində solğunluq və ya parlaq qızartı
- Rentgen müayinəsində periodontal ciblərin görünməsi
- Dişlərin həssaslığı və soyuq-isti reaksiyası
- Dişin normadan uzun görünməsi (diş əti çəkildiyi üçün)
Periodontit hansı fəsadlara yol aça bilər?
Diş ətində başlayan və dişləri dəstəkləyən toxumalara yayılan iltihab yalnız ağızla məhdudlaşmır. Periodontit tədricən orqanizmin digər sistemlərinə də təsir edə biləcək ciddi sağlamlıq riskləri yarada bilər. Bu vəziyyət bakteriyaların qan dövranına keçərək digər orqanlara yayılması ilə izah olunur. Aşağıda periodontitin yol aça biləcəyi əsas sistemik və lokal fəsadlar təqdim edilir:
1. Diş itkisi və çeynəmə çətinliyi
Periodontit iltihabın dişləri dəstəkləyən toxumaları zədələməsi nəticəsində dişlərin yerində möhkəm dayana bilməməsinə səbəb olur. Nəticədə dişlərin boşalması və tökülməsi halları müşahidə olunur. Diş itkisi çeynəmə funksiyasını pozur və qida qəbulunu çətinləşdirir. Bu isə qidalanma keyfiyyətinin aşağı düşməsinə və ümumi sağlamlığın zəifləməsinə səbəb ola bilər. Davamlı çeynəmə çətinliyi həzm sistemində əlavə problemlər doğura bilər.
2. Ürək-damar xəstəlikləri riski
Periodontit orqanizmdə iltihab göstəricilərinin – o cümlədən CRP və sitokinlərin – artmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət damar divarlarında problemlər yaradır və aterosklerozun inkişafına təkan verir. Nəticədə infarkt, yüksək təzyiq və insult kimi ürək-damar fəsadları ortaya çıxa bilər. Risk qrupuna daxil olan şəxslər üçün bu faktorlar xüsusilə təhlükəlidir. Ağızda başlayan problem bədənin həyati sistemlərinə qədər yayılır.
3. Tənəffüs sisteminə təsir
Periodontit nəfəsalma zamanı ağızdakı bakteriyaların ağciyərlərə keçməsinə şərait yaradır. Bu vəziyyət xüsusilə yaşlı və immuniteti zəif olan şəxslərdə daha risklidir. Tənəffüs yollarında infeksiya riskini artıraraq, bronxit və sətəlcəm kimi xəstəliklərə zəmin yarada bilər. Xroniki ağciyər xəstəlikləri olan şəxslərdə simptomlar daha da ağırlaşa bilər. Bu səbəbdən ağız sağlamlığı tənəffüs sağlamlığı ilə birbaşa əlaqələndirilir.
4. Şəkərli diabetə təsiri
Periodontit şəkərli diabetlə qarşılıqlı təsirdə olaraq hər iki xəstəliyin idarəsini çətinləşdirə bilər. Diabet periodontitin inkişafını sürətləndirdiyi kimi, bu xəstəlik də qan şəkərinə nəzarəti çətinləşdirir. Diş ətrafında davam edən iltihab insulinin təsirini azalda bilər. Bu, qanda şəkərin qeyri-sabit səviyyələrdə qalmasına səbəb olur. Nəticədə diabetin fəsadları daha da dərinləşə bilər.
5. Romatoid artrit ilə əlaqə
Periodontit bədəndə immun sisteminin reaksiyasını artıraraq romatoid artritin şiddətini gücləndirə bilər. Ağızda gedən iltihab prosesləri bədənin digər hissələrində də immun reaksiyalar yarada bilər. Bu da oynaq toxumalarının zədələnməsinə və iltihabın genişlənməsinə səbəb olur. Periodontit olan şəxslərdə artrit simptomlarının daha şiddətli keçməsi mümkündür. Xroniki oynaq ağrılarının ağırlaşması bəzən ağızda baş verən iltihabla əlaqəli ola bilər.
Periodontit diaqnozu necə qoyulur?
Periodontitin erkən mərhələdə aşkarlanması onun irəliləməsinin qarşısını almaq baxımından olduqca vacibdir. Diş həkimi tərəfindən aparılan peşəkar müayinə, əlamətlərin dərəcəsini və yayılma sahəsini dəqiqləşdirməyə kömək edir. Xəstəliyin hansı mərhələdə olduğunu müəyyən etmək üçün bir neçə xüsusi üsuldan istifadə olunur. Aşağıda bu diaqnostik üsullar ayrı-ayrılıqda izah edilir:
1. Vizual diş əti müayinəsi
Periodontitin ilkin diaqnozunda həkim ilk olaraq ağız boşluğuna baxış keçirir. Bu zaman diş əti toxumasının rəngi, formasında dəyişikliklər və şişkinlik olub-olmaması qiymətləndirilir. Həmçinin toxunduqda qanama və ya irinli axıntı varsa, bu da diqqətə alınır. Diş ətinin geri çəkilməsi və asimmetrik görünməsi də qiymətləndirilir. Bu mərhələ daha dərin analizlərin aparılmasına ehtiyac olub-olmadığını göstərir.
2. Periodontal cib dərinliyinin ölçülməsi
Periodontitin dəqiq diaqnostikasında cib dərinliyi ölçümü əsas göstəricilərdən biridir. Həkim periodontal zond adlanan xüsusi alətlə diş və diş əti arasındakı məsafəni yoxlayır. Sağlam ağızda bu ciblərin dərinliyi adətən 1-3 mm olur. Əgər ciblər 4 mm və ya daha çox dərinlikdədirsə, bu, diş ətrafı toxumaların zədələndiyini göstərə bilər. Daha dərin ciblər müalicənin gecikdirildiyini və sümük itkisi ehtimalını artırır.
3. Rentgen (radioqrafik) müayinə
Periodontitin sümük toxumasına təsirini qiymətləndirmək üçün rentgen çəkilişi əsas diaqnostik vasitədir. Rentgen şəkilləri çənədəki sümük səviyyəsini və sümük itkisini aşkar etməyə imkan verir. Bu üsul, həm də xəstəliyin hansı bölgələrə yayıldığını dəqiq müəyyən edir. Xüsusilə simptomları zəif olan pasiyentlərdə rentgen dəyişiklikləri həkimə əlavə məlumat verir. Beləliklə, düzgün müalicə planı daha rahat müəyyənləşdirilir.
4. Dişlərin hərəkətliliyinin yoxlanması
Periodontit nəticəsində dişləri dəstəkləyən struktur zəifləyə bilər və bu da onların boşalmasına gətirib çıxarır. Həkim fiziki baxış zamanı dişlərin sabitliyini yoxlayır. Əgər dişlər asanlıqla tərpənirsə, bu, dayağın ciddi şəkildə zədələndiyini göstərir. Bu cür dəyişikliklər həm diaqnostika, həm də sonrakı müalicə qərarları üçün vacibdir. Dişin hərəkətliliyi sümük itkisi ilə birbaşa əlaqələndirilir.
5. Lövhə və diş daşı yığılmasının qiymətləndirilməsi
Diaqnoz zamanı diş səthindəki bakterial lövhə və diş daşları da qiymətləndirilir. Onların miqdarı və yerləşmə sahələri periodontitin potensial səbəbləri haqqında məlumat verir. Həkim bu yığıntıların təmizlənməsi ilə xəstəliyin gedişatını dayandırmağın mümkün olub-olmadığını qiymətləndirir. Ağız gigiyenasının vəziyyəti də bu mərhələdə müşahidə edilir. Diş daşı və lövhə periodontitin başlanğıc nöqtəsi ola bilər.
Periodontitin effektiv müalicə üsulları hansılardır?
Periodontitin müalicəsi onun mərhələsinə və toxuma zədələnməsinin dərəcəsinə görə dəyişir. Erkən mərhələlərdə daha sadə prosedurlar kifayət etdiyi halda, inkişaf etmiş hallarda cərrahi müdaxilə və dərman kombinasiyası tələb olunur. Müalicənin əsas məqsədi iltihabı aradan qaldırmaq, zədələnmiş toxumaları bərpa etmək və xəstəliyin təkrarının qarşısını almaqdır. Aşağıda bu məqsədə xidmət edən əsas tibbi prosedurlar təqdim olunur:
- Peşəkar təmizləmə və kök səthlərinin düzəldilməsi
- Antimikrob müalicə və antibiotik tətbiqi
- Periodontal cərrahiyyə üsulları
- Bioloji regenerasiya və toxuma stimullaşdırması
Peşəkar təmizləmə və kök səthlərinin düzəldilməsi
Periodontit erkən mərhələdə aşkarlandıqda ən təsirli üsullardan biri professional təmizləmə və kök planlaşdırmasıdır. Bu proses zamanı diş daşları və bakterial lövhə xüsusi alətlərlə çıxarılır. Diş əti altı daşların təmizlənməsi iltihabın azalmasına və toxumaların bərpasına şərait yaradır. Həkim həm səthi, həm də dərin ciblərdəki zərərli qalıqları aradan qaldırır. Dişlərin kök səthləri hamarlanır və bakteriyalar üçün əlverişsiz mühit yaradılır.
Bu prosedur qeyri-cərrahi və ağrısız olduğundan pasiyentlər tərəfindən rahatlıqla qəbul edilir. Dərin təmizləmə (küretaj) nəticəsində diş əti daha tez sağalır. Bu üsul diş ətlərində iltihabın yayılmasının qarşısını almağa kömək edir. Qeyd edilən texnika periodontit müalicəsi üsulları arasında əsas yer tutur. Effektiv nəticə üçün prosedurdan sonra düzgün ağız gigiyenası vacibdir. Bütün proses ağız və diş sağlamlığının bərpasına yönəlib.
Antimikrob müalicə və antibiotik tətbiqi
Periodontit zamanı bakterial infeksiyanın qarşısını almaq üçün antibiotiklərdən istifadə olunur. Bu üsul yerli və ya sistemik tətbiq edilə bilər. Periodontitdə antibiotik istifadəsi infeksiyanın genişlənməsinə qarşı effektiv vasitə sayılır. Antimikrob preparatlar ağız boşluğuna və ya ciblərə birbaşa yeridilə bilər. Topikal formalar diş əti ciblərindəki bakteriya yığımını azaldır.
Ağızdan qəbul edilən antibiotiklər isə geniş təsir sahəsinə malikdir. Bu yanaşma xəstəliyin kəskin fazasında daha çox tətbiq olunur. Bəzi hallarda dərman müalicəsi periodontoloji müdaxilə ilə birləşdirilir. Müalicə müddətində həkim nəzarəti altında olmaq vacibdir. Antibiotiklər sadəcə simptomları deyil, səbəbi də hədəfləyir. Yersiz və özbaşına istifadədən çəkinmək lazımdır.
Periodontal cərrahiyyə üsulları
Periodontit inkişaf etdikdə konservativ müalicə kifayət etmir və cərrahi müdaxilə tələb olunur. Bu mərhələdə flap əməliyyatı və toxuma transplantasiyası kimi üsullar tətbiq edilir. Cərrahiyyə sayəsində sümük və diş kökü səviyyəsində daha dərin təmizləmə aparmaq mümkündür. Bəzi hallarda Cərrahi periodontit müalicəsi toxumaların və sümük strukturlarının yenidən qurulmasına yönəlir. Flap texnikası cibləri azaltmaq və şəfa prosesini sürətləndirmək üçün istifadə olunur.
Əgər sümük toxuması zədələnibsə, sümük grefti tətbiq edilə bilər. Yumşaq toxuma transplantasiyası isə diş ətinin görünüşünü və funksiyasını bərpa edir. Bu prosedurlar kronik periodontit hallarında effektiv nəticələr verir. Cərrahiyyə sonrası dövrdə gigiyenaya xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bu müalicə dişlərin uzunmüddətli qorunmasına imkan yaradır. Uğurlu nəticə üçün dəstəkləyici müayinələr davam etdirilməlidir.
Bioloji regenerasiya və toxuma stimullaşdırması
Periodontit zamanı zədələnmiş toxumaların yenilənməsini stimullaşdırmaq üçün bioloji materiallardan istifadə olunur. Bu texnika sümük və diş əti bərpasını təbii mexanizmlərlə dəstəkləyir. Tətbiq olunan gellər diş köklərinə çəkilərək toxuma regenerasiyasını sürətləndirir. Onlar xüsusi zülallar vasitəsilə hüceyrə böyüməsini təşviq edir. Bu üsul sümüklərin əriməsi problemi olan hallarda xüsusilə effektivdir. Rəhbər toxuma regenerasiyası bakteriyaların nüfuzunu əngəlləməyə kömək edir.
Belə texnologiyalar oral sağlamlıq və profilaktika baxımından müasir yanaşmalar sayılır. Sümük və diş əti strukturlarının sağlam şəkildə formalaşması uzunmüddətli nəticələr verir. Bu prosedur həm estetik, həm də funksional cəhətdən faydalıdır. Əldə olunan nəticə pasiyentin baxım səviyyəsindən də asılıdır. Bu yanaşma diş sağlamlığına təsir edən faktorların balanslaşdırılmasına xidmət edir. Proses yalnız peşəkar həkim nəzarəti ilə aparılmalıdır.
Periodontitə qarşı evdə görülə biləcək tədbirlər
Diş həkimi müdaxiləsi nə qədər vacibdirsə, evdə göstərilən gündəlik diqqət də bir o qədər önəmlidir. Müalicəni dəstəkləmək və xəstəliyin təkrarını önləmək üçün şəxsi gigiyena və yaşam tərzi dəyişiklikləri əsas rol oynayır. Sadə və davamlı vərdişlər sayəsində diş əti sağlamlığını qorumaq mümkündür. Aşağıda ev şəraitində tətbiq edilə biləcək tədbirlərə nəzər salaq:
- Düzgün fırçalama və diş ipindən istifadə
- Antibakterial qarqara və bitki mənşəli vasitələr
- Sağlam qidalanma və şəkərdən uzaq durmaq
- Siqaretdən imtina və stressin azaldılması
Düzgün fırçalama və diş ipindən istifadə
Periodontitə qarşı mübarizədə ən əsas tədbirlərdən biri düzgün diş fırçalama texnikasına riayət etməkdir. Gündə iki dəfə fırçalama və bir dəfə diş ipi istifadəsi bakterial lövhənin qarşısını almağa kömək edir. Fırçalama zamanı yumşaq başlıqlı fırçalardan istifadə olunması tövsiyə edilir. Fırçalama müddəti ən azı iki dəqiqə olmalıdır. Diş fırçalama texnikası hər diş səthini əhatə etməlidir.
Ağız içindəki lövhə miqdarı azaldıqca infeksiya riski də azalır. Bu üsul həm diş ətinin rəngi niyə dəyişir? sualına cavab ola bilər, həm də vizual sağlamlığı bərpa edir. Diş ipi ilə yanaşı ağız duşları da tövsiyə edilir. Bu vasitələr dərin ciblərə çatan bakteriyaları təmizləməyə kömək edir. Gigiyenik baxım profilaktik tədbir olaraq daima təkrarlanmalıdır. Hər yaşda bu qaydalar tətbiq oluna bilər və təsiri qısamüddətli deyil.
Antibakterial qarqara və bitki mənşəli vasitələr
Periodontit zamanı ağız boşluğunun təmizliyi üçün yalnız fırçalama kifayət etməyə bilər. Bu halda əlavə müalicəvi tədbir kimi qarqaralar istifadə olunur. Ağız duşu və diş əti qorunması bu mərhələdə vacib rol oynayır. Aptekdə satılan xlorheksidin tərkibli məhlullar bakteriyaları neytrallaşdırır. Bitki tərkibli qarqaralar – məsələn, adaçayı və çobanyastığı dəmləmələri – iltihabı sakitləşdirə bilər. Bu vasitələr periodontitə qarşı təbii vasitələr sayılır və yan təsiri azdır.
Qarqara gündə ən azı bir dəfə istifadə olunmalıdır. Qarqaranın su ilə qarışdırılaraq istifadəsi diş ətini qıcıqlandırmır. Davamlı istifadə ağız mikroflorasını tarazda saxlayır. Xüsusilə ağızda pis qoxunun səbəbləri aradan qalxdıqda rahatlıq hiss olunur. Lakin bu tədbir əsas müalicənin alternativi deyil, dəstəkçisidir. Həkimlə məsləhətləşmədən istifadə edilməməlidir.
Sağlam qidalanma və şəkərdən uzaq durmaq
Periodontit riski olan şəxslər qidalanma rejiminə xüsusi diqqət yetirməlidirlər. Şəkərli qidalar ağızda bakteriyaların çoxalmasına səbəb olur. Bu, ağız içi infeksiyalar üçün əlverişli mühit yaradır. Əvəzinə vitamin C, D və kalsiumla zəngin qidalar qəbul edilməlidir. Bu maddələr toxumaların möhkəmlənməsini və sağalmasını dəstəkləyir.
Diş əti sağlamlığı üçün qidalar arasında yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, yoqurt və balıq xüsusi yer tutur. Meyvə və tərəvəzlər təbii təmizləyici funksiyaya malikdir. Qidalanma ağız mikroflorasını tarazda saxlayaraq infeksiyaların yayılmasının qarşısını alır. Su içmək tükürcək ifrazını artıraraq ağız mühitini qoruyur. Süni içkilər və qəlyanaltılar məhdudlaşdırılmalıdır. Gündəlik rasion balanslı olmalıdır.
Siqaretdən imtina və stressin azaldılması
Periodontit riskini artıran mühüm faktorlar arasında siqaret və stress mühüm yer tutur. Tütün məhsulları diş ətinin oksigenlə qidalanmasını pozur. Bu da diş ətində şişkinlik və sağalma prosesində gecikməyə səbəb olur. Siqaret çəkən şəxslərdə müalicə nəticəsi daha zəif olur. Eyni zamanda, stress orqanizmin immun müdafiəsini zəiflədir.
Bu vəziyyət diş iltihabının qarşısını almaq üçün görülən tədbirləri təsirsiz edə bilər. Mütəmadi istirahət və fiziki aktivlik stressi azalda bilər. Meditasiya və nəfəs məşqləri də faydalıdır. Bu faktorların birlikdə aradan qaldırılması müalicənin səmərəsini artırır. Əgər stres və siqaret birlikdə davam edirsə, periodontit və diş itkisi qaçılmaz ola bilər. Beləliklə, həyat tərzindəki bu dəyişikliklər uzunmüddətli nəticə verir.
Periodontitin qarşısını almaq üçün profilaktik yollar
Periodontit ciddi ağız və diş sağlamlığı probleminə səbəb olan iltihabi xəstəliklərdən biridir. Onun qarşısını almaq üçün gündəlik gigiyena vərdişlərinə əməl etmək və müntəzəm stomatoloji nəzarət vacibdir. Aşağıdakı profilaktik tədbirlər sayəsində bu xəstəliyin yaranması və ya irəliləməsinin qarşısını almaq mümkündür:
- Gündə iki dəfə və ya hər yeməkdən sonra dişləri fırçalamaq
- Hər gün diş ipindən istifadə etmək
- Diş fırçasını hər istifadədən sonra yumaq və qurudaraq saxlamaq
- Elektrik diş fırçasından istifadə etməklə lövhə yığımını azaltmaq
- Antibakterial tərkibli ağız qarqarası (xlorheksidin və s.) istifadə etmək
- Flüorlu diş pastalarına üstünlük vermək
- Dişlərarası fırçalar və piklərdən istifadə etməklə boşluqları təmizləmək
- Hər altı ayda bir diş həkiminə gedərək profilaktik müayinədən keçmək
- Siqaret və digər tütün məhsullarından uzaq durmaq
- Ev şəraitində duzlu su, aloe vera və zerdeçal kimi vasitələrdən istifadə etmək
- Stressin idarə olunmasına və ağız quruluğunun qarşısının alınmasına diqqət yetirmək
- Sağlam və balanslı qidalanmaq
- Gecə diş sıxması problemi varsa, qoruyucu gecə qapaqları istifadə etmək
Bu tədbirlər həm periodontit xəstəliyi, həm də digər diş əti xəstəlikləri ilə mübarizədə mühüm rol oynayır və ağız gigiyenası qaydalarının gündəlik tətbiqini tələb edir.
Periodontit haqqında tez-tez verilən suallar
Periodontit ilə gingivit arasında fərq nədir?
Periodontit diş əti və dişləri saxlayan sümük toxumasının dərin iltihabıdır, gingivit isə daha yüngül səviyyəli diş əti iltihabıdır. Gingivit müalicə olunmazsa, zamanla periodontitə çevrilə bilər.
Periodontit müalicə olunmadıqda nə baş verir?
Periodontit müalicə edilmədikdə diş ətinin çəkilməsinə, sümük toxumasının itirilməsinə və nəticədə dişlərin tökülməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, iltihabın yayılması ümumi sağlamlıq üçün də risk yarada bilər.
Periodontit müalicəsi nə qədər davam edir?
Periodontit müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə və fərdi vəziyyətə görə bir neçə həftə ilə bir neçə ay arasında davam edə bilər. Proses bəzən uzunmüddətli nəzarət və dəstəkləyici müalicə tələb edir.
Periodontit tamamilə sağalırmı?
Periodontit erkən mərhələdə aşkarlanarsa, müalicə ilə dayandırıla və nəzarət altına alına bilər. Ancaq tam sağalma əvəzinə davamlı izləmə və düzgün baxım tələb olunur.
Diş əti qanaması hər zaman periodontit əlamətidirmi?
Periodontit səbəbiylə diş əti qanaması baş verə bilər, lakin bu əlamət təkcə periodontitlə məhdudlaşmır. Diş fırçalama texnikası, hormonal dəyişikliklər və vitamin çatışmazlığı da qanamaya səbəb ola bilər.
Periodontit uşaqlarda və yeniyetmələrdə görülə bilərmi?
Periodontit əsasən böyüklərdə rast gəlinir, lakin bəzi nadir hallarda uşaqlarda və yeniyetmələrdə də inkişaf edə bilər. Bu zaman genetik meyllilik və zəif ağız gigiyenası mühüm rol oynayır.
Siqaret periodontit riskini artırırmı?
Periodontit siqaret çəkən şəxslərdə daha sürətlə irəliləyir və müalicəyə daha az cavab verir. Tütün məhsulları diş ətinin qanlanmasını və toxuma bərpasını zəiflədir.
Periodontit hamiləlik zamanı təhlükəlidirmi?
Periodontit hamilə qadınlarda erkən doğum və az çəkili körpə riski ilə əlaqələndirilə bilər. Bu səbəblə hamiləlik dövründə ağız sağlamlığına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Periodontit diş itkilərinə necə səbəb olur?
Periodontit dişləri dəstəkləyən sümüklərin və diş ətinin zədələnməsinə səbəb olur. Zamanla bu dəstək azaldıqda dişlər boşalır və düşə bilər.
Evdə periodontit müalicəsi mümkündürmü?
Periodontit evdə tam müalicə edilə bilməz, lakin ağız gigiyenasına diqqət etməklə irəliləməsinin qarşısı alına bilər. Peşəkar tibbi müdaxilə isə mütləq vacibdir.
Periodontit ağız qoxusuna səbəb ola bilərmi?
Periodontit zamanı bakteriyaların çoxalması və toxuma parçalanması ağızda xoşagəlməz qoxuya səbəb olur. Bu vəziyyət müalicə ilə aradan qaldırıla bilər.
Periodontitin qarşısını almaq üçün ağız baxımı necə olmalıdır?
Periodontit riskini azaltmaq üçün gündəlik diş fırçalama, diş ipi istifadəsi və antibakterial qarqara tövsiyə olunur. Mütəmadi diş həkimi ziyarətləri də profilaktika üçün vacibdir.
Periodontit zamanı hansı həkimə müraciət etmək lazımdır?
Periodontit müalicəsi üçün ilkin olaraq stomatoloqa müraciət etmək lazımdır. Daha ağır hallarda isə periodontoloq adlanan ixtisaslaşmış diş həkiminə yönləndirilə bilərsiniz.
