Qazlı içkilər gündəlik həyatımızda geniş yer tutan, lakin sağlamlıq baxımından ciddi risklər daşıyan içki növüdür. Tərkibində karbon qazı, şəkər, süni dadlandırıcılar, kofein, fosfor turşusu, sitrik turşusu və bəzən aspartam kimi maddələr olan bu içkilər, xüsusilə uşaqlar və gənclər arasında geniş istehlak olunur. Bu içkilər ilk baxışda sərinləşdirici, ləzzətli və rahatlaşdırıcı görünsə də, tərkibləri səbəbindən qazlı içki sağlamlığa zərərlidir fikri hər keçən gün daha da güclənir.
Qazlı içkilərin tərkibi yüksək kalorili və bəsləyici olmayan maddələrlə doludur. Bu içkilərin tərkibində insan orqanizminə faydalı heç bir qida elementi – vitamin, mineral və ya lif yoxdur. Əksinə, çox zaman qazlı içki orqanizmə təsiri baxımından mənfi nəticələr doğurur: diş çürüməsi, mədə pozuntuları, sümük əriməsi, piylənmə, şəkər xəstəliyi, hətta ürək-damar və qaraciyər problemləri.
Məqalədə bu içkilərin səbəb olduğu 5 əsas zərəri ətraflı şəkildə izah edəcəyik. Eyni zamanda sağlam qidalanma, düzgün içki seçimi və qazlı içki istifadəsinin azaldılması yolları barədə də məlumat veriləcək. Unutmayın, həyat keyfiyyətinizi artırmaq üçün içdiyiniz mayelərə diqqət yetirmək vacibdir.
1. Piylənməyə səbəb olur
1. Piylənməyə səbəb olurQazlı içkilərin zərərləri arasında ən geniş yayılmış və təhlükəli təsirlərdən biri piylənmə və səbəbləri ilə əlaqəlidir. Bu içkilər adətən yüksək miqdarda şəkər və kalori ehtiva edir. Orta hesabla bir stəkan qazlı içkidə təxminən 120-150 kalori olur və bu kalori yalnız “boş enerji”dir – yəni qida dəyəri olmayan, amma çəki artımına səbəb olan enerji. Hər qram şəkərin 4 kalori verdiyini nəzərə alsaq, bu içkilərin nə qədər zərərli olduğunu anlamaq çətin deyil. Qazlı içkilər və piylənmə arasındakı əlaqə bir çox elmi araşdırma ilə təsdiqlənib.
Gündəlik 1-2 qutu qazlı içki qəbul edən şəxslərin 2-ci növ şəkərli diabet və metabolik sindrom riski 26%-ə qədər yüksəlir. Bu içkilərin qəbulu zamanı orqanizm şəkəri sürətlə qana ötürür, nəticədə insulin ifrazı artır və qaraciyər bu şəkəri yağa çevirərək piylənməyə səbəb olur. Eyni zamanda, qazlı içkilər susuzluq hissini aradan qaldırmır, əksinə bədəni daha da susuzlaşdırır. Bu da insanı daha çox içki qəbul etməyə təşviq edir və qida qəbulu artmış olur. Bu vərdiş qazlı içkilərin tərkibindəki aspartam, süni dadlandırıcılar və kofeinli içkilər səbəbilə daha da asılılıq halını alır.
Araşdırmalar göstərir ki, fast food və qazlı içkilər birlikdə istehlak edildikdə çəki artımı daha sürətli baş verir. Xüsusilə uşaqlarda qazlı içkilərin uşaqlara təsiri həm fiziki, həm də psixoloji inkişafda geriləmələrə yol açır. Enerji içkiləri və şirinləşdirilmiş içkilər isə metabolizmi pozur və maddələr mübadiləsinin normal axışını dayandırır. Əgər sağlam və balanslı bədən istəyirsinizsə, bu içkiləri rasiondan çıxarmaq və gündəlik su istehlakına diqqət yetirmək vacibdir. Unutmayın ki, su, təbii meyvə suları və təbii içkilər alternativləri daha sağlam seçimlərdir.
2. Diş və ağız sağlamlığını məhv edir
Qazlı içkilərin zərərləri təkcə daxili orqanlarla məhdudlaşmır, eyni zamanda dişlərə və ağız boşluğuna da ciddi təsir göstərir. Bu içkilərin tərkibindəki şəkər, sitrik turşusu, fosfor turşusu və digər turşulu maddələr diş minasını zədələyir və diş çürüməsi prosesini sürətləndirir. Turşu və şəkər birləşərək ağızda asidik mühit yaradır, bu isə diş minasının incəlməsinə və həssaslaşmasına gətirib çıxarır.
Qazlı içkilər diş çürüməsi riskini xüsusilə artırır, çünki bu içkilər ağızda bakteriya fəaliyyətini aktivləşdirir. Bakteriyalar şəkərlə qidalanaraq turşular ifraz edir və bu da dişin səthində eroziya yaradır. Dişin mina qatının daimi zədələnməsi pulpa toxumasına qədər irəliləyə bilər və bu zaman diş ağrısı, iltihab və infeksiya baş verir. Uşaqlar bu təsirlərdən daha çox zərər görür. Qazlı içkilərin uşaqlara təsiri nəticəsində onların dişlərində erkən yaşlarda karies müşahidə edilir.
Dişlər inkişaf mərhələsində olduqda turşu təsiri daha da təhlükəli olur və daimi dişlərin sağlam formalaşmasına mane olur. Qazlı içkilərin tərkibindəki süni dadlandırıcılar da ağız boşluğu üçün faydalı deyil. Bu maddələr bəzi hallarda tüpürcək ifrazını azaldır və ağız quruluğuna səbəb olur. Tüpürcək dişləri turşulardan qoruyan əsas təbii müdafiə mexanizmidir, onun azalması isə diş çürüməsi riskini daha da artırır. Ağızda yaranan turşu eroziyası yalnız dişləri deyil, damaqları da təsirə məruz qoyur.
Bu zaman diş əti qanaması, iltihab və parodont problemləri ortaya çıxır. Qidalanmada təhlükəli vərdişlər arasında qazlı içkilərin qidalanmadan sonra qəbul edilməsi xüsusi yer tutur, çünki bu zaman turşuların təsiri maksimum səviyyəyə çatır. Daimi qazlı içki istehlakı sağlam qidalanma prinsiplərinə ziddir və bu vərdişin davamı erkən diş itkilərinə, stomatoloji müalicə xərclərinin artmasına və estetik problemlərə yol aça bilər. Mütəxəssislər uşaqlarda sağlam içki seçimi kimi su, süd və təbii meyvə sularını tövsiyə edirlər. Nəticə etibarilə,sağlam təbəssüm və uzunömürlü dişlər üçün bu içkilərdən uzaq durmaq lazımdır.
3. Sümük əriməsinə və osteoporoza səbəb olur
Qazlı içkilərin zərərləri arasında ciddi sağlamlıq problemi kimi sümük əriməsi və osteoporoz riski xüsusilə diqqət çəkir. Bu içkilərin tərkibində olan fosfor turşusu, bədəndəki kalsium balansını pozur və sümük toxumasının zəifləməsinə səbəb olur. Fosforun çox, kalsiumun isə az qəbul edilməsi sümük sıxlığının azalmasına gətirib çıxarır. Nəticədə sümüklər daha kövrək və sınmağa meyilli olur. Mütəxəssislər bildirir ki, qazlı içkilər və sümük əriməsi arasında birbaşa əlaqə mövcuddur.
Çünki bu içkilərin tərkibində sümük quruluşunu dəstəkləyən heç bir vitamin və ya mineral yoxdur. Əvəzində isə turşulu maddələr bədəndə kalsiumu sanki “yuyur” və sidiklə birlikdə orqanizmdən çıxarır. Xüsusilə gənc yaşlarda, yəni 25 yaşadək dövrdə sümük kütləsinin inkişafı daha aktiv olur. Bu yaşda qazlı içkilərin tərkibindəki fosfor turşusu və süni dadlandırıcılar orqanizmin inkişafına mənfi təsir göstərir. Bu isə gələcəkdə osteoporoz, oynaq ağrıları və sümük deformasiyaları ilə nəticələnə bilər.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə qazlı içkilərin uşaqlara təsiri daha da təhlükəlidir. Sümüklərin formalaşma dövründə bu içkilərin qəbul edilməsi, sümük quruluşunun zəif inkişafına və çevik skelet strukturuna səbəb olur. Bu hal idmanla məşğul olan uşaqlar və gənclər üçün daha böyük risk daşıyır. Qazlı içkilərin çox istifadə olunduğu ailələrdə süd və kalsium mənbəyi olan digər təbii içkilər daha az istehlak edilir. Bu da ümumi sağlam qidalanma balansını pozur və düzgün içki seçimi prinsiplərinə ziddir.
Əgər bu vərdiş uzunmüddətli olarsa, orqanizmdə vitamin D və kalsium çatışmazlığı yaranır. Araşdırmalara görə, pəhriz və qazlı içkilər uyğun gəlmir. Çünki bu içkilər sümüklərin ehtiyac duyduğu kalsium, maqnezium və vitaminlərdən məhrumdur. Onların yerini su, mineral su, kefir və ya kalsiumla zəngin digər içkilər ala bilər.
4. Mədə və həzm problemlərinə yol açır
Qazlı içkilərin zərərləri arasında ən çox rast gəlinən və narahatedici təsirlərdən biri də mədə-bağırsaq sağlamlığı ilə bağlıdır. Bu içkilərin tərkibindəki karbon qazı, sitrik turşusu, fosfor turşusu və şirinləşdirici maddələr həzm sisteminə birbaşa mənfi təsir göstərir. Həddindən artıq qazlı içki istehlakı mədə qıcqırması, turşu axını, reflüks və həzm pozğunluqları kimi problemlərə yol açır. Qazlı içkilər və mədə problemləri arasında əlaqə bir çox araşdırmalarda sübuta yetirilmişdir.
Karbonatlı içkilər mədədə köpə səbəb olur və bu da qaz sancısı, ağrı və narahatlıq hissi yaradır. Xüsusilə boş mədəyə içildikdə bu təsirlər daha da güclənir. Mədədə qaz toplanması nəticəsində gəyirmə, şişkinlik və nəfəs darlığı müşahidə oluna bilər. Bu içkilər mədə turşuluğunu artıraraq mədə divarının qoruyucu qatına zərər verir. Nəticədə qastrit, mədə xorasının inkişafı və həzm sistemində iltihabi proseslər baş verir. Eyni zamanda mədə yanması kimi hiss olunan reflüks problemi, xüsusilə gecə saatlarında qazlı içki qəbul edənlərdə daha tez-tez baş verir. Qazlı içkilərin tərkibindəki kofein mədə turşusunun ifrazını artırır. Bu isə mədə selikli qişasına zərər verərək onun regenerasiyasını ləngidir.
Hətta bəzi hallarda uzunmüddətli istifadə mədə divarının incəlməsi və yemək borusunun zədələnməsi ilə nəticələnir. Qazlı içki və mədə qıcqırması əlaqəsi həmçinin yaşlı insanlar, hamilə qadınlar və artıq çəki problemi olan şəxslər üçün daha təhlükəlidir. Çünki bu qruplarda mədə klapanı zəiflədiyindən, turşu daha asanlıqla qida borusuna geri axır. Eyni zamanda, qazlı içkilərdəki aspartam, süni dadlandırıcılar və rəngləndiricilər bağırsaq mikroflorasını pozur. Bu da metabolik pozğunluqlar, ishal, qəbizlik və qarın ağrıları ilə nəticələnir. Həzm sistemindəki bu dəyişikliklər, ümumi orqanizm funksiyalarına da mənfi təsir edir.
Nəticə olaraq, qazlı içkilərin zərərləri mədə və həzm sisteminin normal fəaliyyətinə mane olur. Sağlam həzm üçün düzgün içki seçimi vacibdir – su, çobanyastığı çayı, limonlu isti su və ya digər təbii içkilər alternativləri bu baxımdan daha faydalıdır.
5. Ürək-damar və qaraciyər sağlamlığını təhlükəyə atır
Qazlı içkilərin zərərləri təkcə mədə və sümüklərlə məhdudlaşmır – bu içkilər eyni zamanda ürək-damar sistemi və qaraciyər funksiyaları üçün də ciddi təhlükə yaradır. Tərkibində yüksək miqdarda fruktoza, şəkər, kofein və süni qatqılar olan qazlı içkilər metabolik sindrom və insulin müqaviməti kimi vəziyyətlərə səbəb olur ki, bunlar da ürək xəstəliklərinin əsas risk faktorlarıdır.
Araşdırmalara görə, qazlı içkilər və ürək xəstəlikləri arasında birbaşa əlaqə var. Gündəlik 1-2 qutu şəkərli qazlı içki istehlakı ürək-damar xəstəliyi riskini 20%-ə qədər artırır. Bu içkilərin yüksək şəkər tərkibi trigliserid və xolesterin səviyyəsinin artmasına, eyni zamanda qan təzyiqinin yüksəlməsinə səbəb olur. Bundan əlavə, qazlı içki və qaraciyər piylənməsi də getdikcə daha çox rast gəlinən bir sağlamlıq problemidir. Yüksək fruktoza qəbulunun nəticəsi olaraq, qaraciyər yağlanması (hepatoz) inkişaf edir və bu da son nəticədə qaraciyər iltihabına, fibroz, hətta sirroza səbəb ola bilər.
Bu hal xüsusilə qida rasionu zəif olan və az fiziki aktivlik göstərən insanlarda daha tez-tez müşahidə edilir. Qazlı içkilərin tərkibindəki kofein və aspartam maddələri ürək ritmində nizamsızlıq, təsadüfi döyüntülər və aritmiya yarada bilər. Bu, ürək xəstəliyi olan şəxslər üçün xüsusilə təhlükəlidir. Həddindən artıq qazlı içki istehlakı ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, əsəbilik və yuxu pozuntuları kimi simptomlara səbəb ola bilər. Əlavə olaraq, qazlı içkilərin gündəlik limiti çox vaxt nəzərə alınmır və insanlar tərəfindən ehtiyacdan artıq qəbul edilir. Halbuki, gündəlik istehlak 200-250 ml ilə məhdudlaşdırılmalı və mümkün qədər təbii içkilər alternativləri ilə əvəz olunmalıdır.
Mütəxəssislər uşaqlarda sağlam içki seçimi kimi su və südü, böyüklər üçün isə şəkərsiz, kofeinsiz içkiləri tövsiyə edirlər. Qazlı içkilərdən uzaq durmaqla, yalnız çəkiyə deyil, eyni zamanda daxili orqanların sağlamlığına da böyük töhfə vermiş olarsınız.
Nəticə olaraq, qazlı içkilərin zərərləri haqqında məlumatlar göstərir ki, bu içkilər nə qədər cazibədar görünsə də, sağlamlıq üçün bir o qədər təhlükəlidir. Xüsusilə uşaqlar və gənclər bu içkilərin mənfi təsirlərindən daha çox əziyyət çəkə bilərlər. Bu səbəblə, sağlam qidalanma və düzgün içki seçimi vərdiş halına gətirilməlidir. Gün ərzində gündəlik su istehlakı bədənin maye balansını təmin edir, təbii içkilər alternativləri isə həm immunitet sistemini gücləndirir, həm də orqanizmi qoruyur. Unutmayın, qazlı içkiləri rasiondan çıxarmaqla siz təkcə çəki deyil, həyat keyfiyyətinizi də idarə altına almış olursunuz. Sağlam gələcək üçün birinci addım, bu zərərli vərdişlərdən uzaqlaşmaqdır.
