Disleksiya uşaqlarda və böyüklərdə oxuma, yazma və dil emalı sahəsində çətinliklər yaradan nevroloji əsaslı öyrənmə pozuntusudur. Bu pozuntu insanın intellekt səviyyəsi ilə əlaqəli deyil və tez-tez normal zəka səviyyəsinə malik fərdlərdə müşahidə olunur. Beynin dili emal edən bölgələrində fərqliliklər səbəbindən disleksiya əlamətləri fərqli formalarda özünü göstərə bilər.
Disleksiya adətən erkən yaşda müşahidə olunur, lakin bəzi hallarda yetkinlik dövründə də aşkarlanır. Disleksiya nədir sualına cavab axtaran valideynlər və müəllimlər üçün bu mövzu xüsusilə önəmlidir, çünki erkən diaqnostika və düzgün müdaxilə uşağın gələcək təhsil həyatını ciddi şəkildə yaxşılaşdıra bilər.
Bu yazıda disleksiya müalicəsi, disleksiya simptomları, disleksiya diaqnozu, disleksiya testləri və disleksiya üçün terapiya mövzularından geniş şəkildə bəhs ediləcək. Məqalə həm valideynlər üçün disleksiya bələdçisi, həm də inklüziv təhsil çərçivəsində çalışan mütəxəssislər üçün faydalı mənbə olacaq.
Əgər siz də disleksiya ilə yaşamaq, uşaq inkişafı və təhsili və erkən müdaxilə proqramı haqqında məlumat axtarırsınızsa, bu yazını sonadək oxumağınızı tövsiyə edirik.
Disleksiya əlamətləri hansılardır?
Disleksiya əlamətləri hansılardır?Disleksiya müxtəlif yaş qruplarında fərqli simptomlarla özünü göstərən öyrənmə çətinliyidir. Bu pozuntu adətən uşaqlıq dövründə aşkar edilir, lakin bəzi hallarda yeniyetməlik və yetkin yaşda da tanınır. Erkən mərhələdə diqqətdən yayınan bu simptomlar zamanla akademik uğura, özünəinam hissinə və sosial münasibətlərə təsir göstərə bilər. Buna görə də disleksiya əlamətlərini vaxtında tanımaq çox önəmlidir. Ən çox rast gəlinən disleksiya əlamətləri aşağıdakılardır:
- Gec danışmağa başlama
- Yeni sözləri öyrənməkdə çətinlik
- Hərfləri, rəqəmləri və sözləri qarışdırmaq
- “b” və “d”, “p” və “q” kimi oxşar hərfləri səhv salmaq
- Hecalama və orfoqrafiyada çətinlik
- Sözləri tərsinə və ya natamam yazmaq
- Oxuduğunu anlamaqda çətinlik
- Sağ və sol istiqamətlərini qarışdırmaq
- Əlifbanı öyrənməkdə çətinlik
- Tapşırıqları başa düşməkdə və yerinə yetirməkdə gecikmə
- Hadisə və söz ardıcıllığını xatırlamaqda problem
- Xarici dilləri mənimsəməkdə çətinlik
- Oxuma və yazma fəaliyyətlərindən qaçınmaq
Disleksiyanın yaranma səbəbləri nələrdir?
Disleksiya bir çox faktorun təsiri ilə ortaya çıxan kompleks bir öyrənmə pozuntusudur. Bu vəziyyətin əsas səbəbləri arasında genetik meyllər, beyindəki struktur və funksional fərqlər, həmçinin ətraf mühit amilləri yer alır. Disleksiyanın səbəblərini düzgün anlamaq, həm diaqnostika prosesində, həm də effektiv müdaxilə üsullarının seçilməsində həlledici rol oynayır. Bu bölmədə disleksiyanın əsas yaranma səbəbləri ətraflı izah ediləcək.
1. Genetik faktorlar
Disleksiya çox vaxt genetik mənşəli olur və ailə tarixçəsində bu pozuntuya rast gəlinməsi risk faktorunu artırır. Araşdırmalar göstərir ki, disleksiyası olan valideynlərin övladlarında bu pozuntuya daha çox rast gəlinir. Müəyyən genlərin — xüsusilə DCDC2, KIAA0319 və ROBO1 kimi genlərin — beynin dil və oxu ilə bağlı hissələrinin inkişafına təsir etdiyi sübut olunub. Bu genlərdəki mutasiyalar sözlərin fonemik emalını, vizual qavrayışı və sinir yollarının effektivliyini poza bilər. Genetik meyillik təkcə disleksiyanın yaranma ehtimalını artırmır, həm də simptomların şiddətinə təsir edə bilər. Əgər bir ailədə bir neçə fərddə öyrənmə pozuntuları varsa, bu, genetik keçidin göstəricisi ola bilər. Bəzi hallarda eyni genetik mutasiyalar diqqət çatışmazlığı və oxuma çətinliyi ilə birlikdə müşahidə olunur. Genetik əsaslı disleksiya hallarında, simptomlar daha erkən yaşlarda və daha geniş spektrdə ortaya çıxa bilər. Genetik meyilli fərdlər üçün erkən diaqnostika və fərdi tədris proqramları xüsusilə vacibdir. Hər bir uşaqda genetik faktorların təsiri fərqli ola bilər, bu səbəbdən genetik testlər və ailə tarixçəsi diaqnostikada mühüm rol oynayır.
2. Beyindəki fərqlər
Disleksiya beynin dil və oxu funksiyalarını idarə edən hissələrindəki fərqlərlə sıx əlaqəlidir. Tədqiqatlar göstərir ki, disleksiyası olan fərdlərin beynində sol temporal lob, inferior frontal gyrus və angular gyrus kimi sahələrdə fəaliyyət zəifliyi müşahidə olunur. Bu sahələr oxuma və yazma zamanı informasiya axınını koordinasiya edir və onların uyğunsuz fəaliyyəti oxuma çətinliklərinə səbəb olur. Beyin görüntüləmə texnologiyaları vasitəsilə aparılan tədqiqatlar disleksiyalı fərdlərin beynində neyron əlaqələrin daha zəif və ya fərqli işlədiyini sübut edib. Disleksiya zamanı beynin müxtəlif sahələri arasında sinxronlaşma pozula bilər, bu da informasiya emalı prosesini ləngidir. Bu nevroloji fərqliliklər doğuşdan mövcud ola bilər və zamanla daha aydın şəkildə ortaya çıxar. Bəzi hallarda isə doğuşdan sonra yaşanan travmalar və ya oksigen çatışmazlığı da bu fərqlərə yol aça bilər. Disleksiyalı uşaqlarda beynin sağ yarımkürəsinin oxuma zamanı daha aktiv olduğu müşahidə edilib ki, bu da kompensasiyaedici bir proses ola bilər. Bu səbəbdən fərqli öyrənmə yanaşmaları və alternativ metodlar tətbiq edilməlidir. Beyindəki bu fərqlər sadə diqqətsizlik və ya tənbəlliklə qarışdırılmamalıdır, çünki onların əsasında real bioloji səbəblər durur. Müalicə zamanı bu nevroloji fərqlər nəzərə alınmalı və tədris metodları fərdin beyin fəaliyyətinə uyğun tərtib edilməlidir. Beynin plastikliyi sayəsində bu fərqləri müəyyən qədər aradan qaldırmaq mümkündür. Nəticə olaraq, disleksiyalı uşaqların beyin fəaliyyətinə uyğun təhsil yanaşmaları uğurlu nəticələr verə bilər.
3. Ətraf mühit faktorları
Disleksiya təkcə genetik və nevroloji səbəblərlə deyil, eyni zamanda ətraf mühit faktorları ilə də əlaqəli ola bilər. Hamiləlik dövründə ananın siqaret çəkməsi, spirtli içki qəbul etməsi və ya infeksiyalara məruz qalması dölün beyin inkişafına mənfi təsir edə bilər. Eyni zamanda doğuş zamanı oksigen çatışmazlığı və ya erkən doğuş da risk faktorudur. Az çəkili və ya vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə disleksiya riski daha yüksək ola bilər. Uşaqlıqda qeyri-kafi qidalanma, vitamin çatışmazlığı və emosional travmalar da beynin inkişafını zəiflədə bilər. Aşağı sosial-iqtisadi statusa malik ailələrdə uşaqların təhsil imkanları məhdud ola bilər, bu da dil bacarıqlarının formalaşmasına mənfi təsir göstərə bilər. Dilə kifayət qədər məruz qalmamaq, zəif ünsiyyət mühiti və stimullaşdırıcı mühitin olmaması da riski artırır. Məsələn, erkən yaşlarda kitablarla təmasda olmamaq, valideynlərlə interaktiv oxu prosesinin aparılmaması bu riskləri yüksəldir. Disleksiya bəzən uşaq inkişafında gecikmələr, diqqət dağınıqlığı və ya emosional qeyri-sabitlik fonunda da ortaya çıxa bilər. Ətraf mühitin təsiri ilə yanaşı, psixoloji faktorlar da bu vəziyyəti şiddətləndirə bilər. Məktəb mühitində dəstəyin olmaması, müəllimlərin və valideynlərin vəziyyəti başa düşməməsi uşağın özünəinamını azalda bilər. Erkən müdaxilə ilə bu ətraf mühit faktorlarının təsiri azaldıla bilər. Unutmayın ki, disleksiyalı uşaqlar üçün müsbət öyrənmə mühiti və anlayışlı yanaşma uğurun əsas açarıdır.
Disleksiyanın növləri hansılardır?
Disleksiya hər insanda eyni şəkildə təzahür etmir və bu səbəblə müxtəlif növlərə bölünür. Hər bir disleksiya növü fərqli beyin funksiyaları ilə əlaqəli olduğundan, simptomları və müdaxilə yolları da fərqlidir. Bu növləri tanımaq, düzgün diaqnoz və uyğun tədris metodlarının seçilməsi baxımından olduqca vacibdir. Aşağıda ən çox tanınan 6 əsas disleksiya növü və onların xüsusiyyətləri izah olunur.
1. Fonoloji disleksiya
Disleksiyanın fonoloji növü fərdin sözləri səslərə ayırmaqda və səsləri birləşdirərək oxumaqda çətinlik çəkməsi ilə xarakterizə olunur. Sözləri fonetik baxımdan deşifrə etmək qabiliyyəti zəif inkişaf edir. Bu növ adətən erkən yaşlarda, oxuma öyrənməyə başladıqda daha çox üzə çıxır. Əsas çətinlik tanımadığı və ya mürəkkəb sözlərin oxunması zamanı müşahidə olunur.
2. Səthi disleksiya
Disleksiyanın səthi növü fərdin sözləri bütövlükdə tanımaqda və vizual yaddaş vasitəsilə oxumaqda çətinlik yaşaması ilə xarakterizə olunur. Bu şəxslər sözləri hərf-hərf oxumağa meyillidirlər ki, bu da oxu sürətini zəiflədir. Xüsusilə nizamsız yazılışa malik sözlərdə bu tip daha qabarıq görünür. Orfoqrafik yaddaş zəifliyi əsas səbəbdir.
3. Vizual disleksiya
Disleksiyanın vizual növündə əsas problem vizual emal sistemində yaranır. Fərd hərfləri və sözləri görsə də, onları düzgün sırada tanımaqda və yadda saxlamaqda çətinlik çəkir. Hərf qarışdırmaları və tərsinə oxuma bu tipə xasdır. Vizual diqqət və ardıcıllıq zəifliyi ilə əlaqələndirilir.
4. İlkin disleksiya (birincili)
Disleksiyanın ilkin növü adətən genetik mənşəlidir və həyat boyu davam edir. Beynin dil və oxu ilə bağlı sahələrindəki fərqliliklərə əsaslanır. Bu növ ailə üzvləri arasında da müşahidə oluna bilər və erkən yaşlardan etibarən özünü büruzə verir. Oxu və yazma bacarıqlarında davamlı zəifliklə müşahidə olunur.
5. İkincili disleksiya (inkişaf)
Disleksiyanın ikincili forması doğuşdan əvvəl və ya sonra baş verən beyin inkişafı pozuntuları ilə əlaqələndirilir. Məsələn, oksigen çatışmazlığı və ya erkən doğuş bu riski artırır. Bu növ müalicə və təhsil müdaxiləsi ilə zamanla daha yaxşı idarə oluna bilər. Əlamətləri həyatın erkən mərhələlərində ortaya çıxır.
6. Travmatik disleksiya
Disleksiyanın travmatik növü sonradan baş verən beyin zədələri, qəzalar və ya nevroloji problemlər nəticəsində ortaya çıxır. Əvvəllər mövcud olan oxu-yazı bacarıqları zədələnmədən sonra zəifləyə və ya tam itə bilər. Əsasən yetkinlərdə və ya travma keçirmiş uşaqlarda rast gəlinir. Müalicə reabilitasiya və yenidən öyrənmə əsaslı yanaşmalarla aparılır.
Disleksiya diaqnozu necə qoyulur?
Disleksiya qan analizi və ya görüntüləmə testləri ilə aşkar edilə bilən sadə bir vəziyyət deyil. Bu səbəbdən, diaqnoz prosesində müxtəlif sahələri əhatə edən kompleks qiymətləndirmələrə ehtiyac duyulur. Əsas məqsəd fərdin dil və oxu bacarıqlarını, idrak fəaliyyətlərini və emosional vəziyyətini dərindən təhlil etməkdir. Aşağıda bu qiymətləndirmənin əsas mərhələləri geniş şəkildə izah olunur.
- Disleksiya üçün psixoloji, pedaqoji və dil testləri
- Görmə, eşitmə və nevroloji testlər
- Müəllim və valideyn müşahidələri
Disleksiya üçün psixoloji, pedaqoji və dil testləri
Disleksiya diaqnozu zamanı tətbiq edilən psixoloji, pedaqoji və dil testləri fərdin oxu, yazı və dil bacarıqlarını əhatəli şəkildə qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Bu testlər uşağın intellekt səviyyəsini, qavrama bacarıqlarını, diqqət və yaddaş funksiyalarını analiz etməyə imkan verir. Ən çox istifadə edilən testlər arasında WISC-V, Woodcock-Johnson, CTOPP-2 və TOWL yer alır. Bu testlər fonoloji emal, söz tanıma, yazılı ifadə və hecalama kimi disleksiyaya xas zəif sahələri üzə çıxarır. Mütəxəssis, həmçinin uşağın oxu sürəti, dəqiqliyi və mətn anlaması kimi göstəriciləri də qiymətləndirir. Əldə edilən nəticələr əsasında uşağın hansı sahələrdə çətinlik yaşadığı və hansı bacarıqlarının güclü olduğu müəyyən olunur. Bu, fərdi təhsil planı hazırlamaq üçün əsas baza rolunu oynayır. Psixoloji testlər eyni zamanda uşağın emosional vəziyyəti, özünəinamı və motivasiya səviyyəsini də dəyərləndirir. Bu testlər sayəsində bəzən disleksiyaya bənzər lakin fərqli öyrənmə çətinlikləri də aşkar edilə bilər. Logopedik testlər isə uşağın fonem ayrımı, tələffüz və nitq strukturlarını necə emal etdiyini qiymətləndirir. Xüsusilə dil əsaslı disleksiya hallarını müəyyən etmək üçün bu testlər həlledici əhəmiyyətə malikdir. Mütəxəssislər test nəticələrini normativ göstəricilərlə müqayisə edərək diaqnozun dəqiqliyini təmin edir. Testlər birbaşa təlimə əsaslandığı üçün uşaq üçün həm təhlükəsiz, həm də motivasiyaedici bir mühitdə aparılır. Əlavə olaraq, test nəticələri valideynlər və müəllimlərlə bölüşülərək birgə dəstək strategiyaları hazırlanır. Bu cür kompleks qiymətləndirmə disleksiyanın dərinliklərini daha yaxşı anlamağa və uyğun müdaxilələrə yol açmağa imkan verir.
Görmə, eşitmə və nevroloji testlər
Disleksiya diaqnostikası zamanı ilkin mərhələlərdən biri fərdin görmə, eşitmə və nevroloji funksiyalarının qiymətləndirilməsidir. Bu testlərin əsas məqsədi disleksiyaya bənzər simptomlar yarada biləcək digər tibbi vəziyyətləri istisna etməkdir. Görmə testləri uşağın oxu prosesində vizual qavramanı necə həyata keçirdiyini müəyyənləşdirmək üçün aparılır. Eşitmə testləri isə səslərin ayırd edilməsində, fonemləri tanımaqda hər hansı bir pozğunluğun olub olmadığını göstərir. Nevroloji testlər vasitəsilə isə beynin dil emal edən bölgələrinin funksiyası qiymətləndirilir. Əgər bu bölgələrdə hər hansı bir funksional pozuntu aşkar edilərsə, bu, disleksiya əlamətlərini daha da gücləndirə bilər. Bu testlər eyni zamanda beyin zədələnməsi, travma və ya digər nevroloji səbəblərin mövcudluğunu yoxlamağa kömək edir. Müxtəlif alətlər və test metodları ilə həyata keçirilən bu mərhələ diaqnozun etibarlılığını artırır. Xüsusilə vizual pozuntular və eşitmə çətinlikləri olan uşaqlarda oxu problemi disleksiya ilə səhv salına bilər. Buna görə də bu testlər diaqnostik yanaşmanın ayrılmaz hissəsidir. Bu mərhələdə həkim digər mümkün diaqnozları da gözdən keçirir və disleksiya ehtimalını daha dəqiq müəyyənləşdirir. Bu testlər nəticəsində disleksiya ilə yanaşı mövcud ola biləcək digər öyrənmə pozuntuları da üzə çıxarıla bilər.
Müəllim və valideyn müşahidələri
Disleksiya adətən məktəb mühitində ilk dəfə müəllimlərin diqqətini çəkir və valideynlərin gündəlik müşahidələri ilə təsdiqlənir. Bu səbəbdən diaqnostika prosesində müəllim və valideynlərin müşahidələri əvəzsiz informasiya mənbəyidir. Müəllimlər uşağın oxu sürəti, diqqəti yayındırması, tapşırıqları başa düşməkdə çətinlik çəkməsi kimi davranışlarını sinifdə birbaşa müşahidə edir. Valideynlər isə evdə ev tapşırıqlarını yerinə yetirmə, kitab oxumağa maraq, sözləri qarışdırma kimi halları müşahidə edirlər. Disleksiya diaqnozunda bu müşahidələr uşağın gündəlik həyatında qarşılaşdığı real problemləri əks etdirir. Bu baxımdan, müəllim anketləri, valideyn sorğuları və müşahidə formaları geniş istifadə olunur. Mütəxəssislər bu məlumatları psixoloji və pedaqoji test nəticələri ilə müqayisə edərək obyektiv nəticələr əldə edirlər. Disleksiya simptomları hər uşaqda eyni şəkildə özünü göstərmədiyi üçün, fərdi müşahidələr fərqliliyi anlamaq baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bəzən valideynlər bu simptomları sadəcə tənbəllik və ya diqqətsizlik kimi qiymətləndirə bilər, lakin mütəxəssisin düzgün istiqamətləndirməsi ilə bu yanlış yanaşma dəyişdirilir. Müəllimlər isə uşağın akademik göstəricilərini həmyaşıdları ilə müqayisə edərək daha dəqiq vəziyyəti ortaya qoyurlar. Disleksiya diaqnozunda bu cür müşahidələr uşağın hansı sahələrdə dəstəyə ehtiyacı olduğunu müəyyən etməyə kömək edir. Bu səbəbdən diaqnostik prosesin ilk mərhələlərindən etibarən onların iştirakı vacibdir. Beləliklə, disleksiya ilə bağlı ilkin şübhələr çox vaxt bu iki mənbənin müşahidələri ilə formalaşır.
Disleksiya müalicə üsulları və dəstək yolları
Disleksiya bir dərmanla tam şəkildə müalicə olunan bir vəziyyət deyil, lakin düzgün müdaxilə və uyğun dəstək vasitəsilə effektiv şəkildə idarə oluna bilər. Müalicə əsasən fərdin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmış tədris yanaşmaları, dil terapiyası, texnoloji alətlər, həmçinin ailə və müəllim dəstəyi üzərində qurulur. Bu prosesin uğuru erkən diaqnoz, sistemli təlim və davamlı psixoloji dəstəklə sıx bağlıdır. Aşağıda bu sahədə ən çox istifadə edilən təsirli üsullara nəzər salacağıq.
- Xüsusi təhsil proqramları
- Disleksiya müalicəsində texnologiyadan istifadə
- Disleksiya ilə bağlı ailə və müəllim dəstəyi
Xüsusi təhsil proqramları
Disleksiya tədrisə fərdi yanaşma tələb edən bir öyrənmə pozuntusudur və bu səbəblə xüsusi təhsil proqramları vacib rol oynayır. Bu proqramlar uşağın oxu, yazı və anlayış bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün nəzərdə tutulur. Fonetik əsaslı metodlar, yəni sözlərin səs strukturuna fokuslanan üsullar disleksiya təhsilində əsas yer tutur. Fərdiləşdirilmiş dərs planları uşağın güclü və zəif tərəflərini nəzərə alaraq tərtib edilir. Bu metodlarda təkrarlar, strukturlaşdırılmış tapşırıqlar və praktiki məşqlər əsas götürülür. Eyni zamanda oxuma sürəti, söz tanıma və mətn anlaması üzərində də mütəmadi işlənilir. Multisensor metodlar, yəni vizual, eşitmə və toxunma elementlərinin birgə istifadəsi ilə öyrənmənin effektivliyi artırılır. Təhsil proqramlarına logopedik və psixoloji dəstək də daxil edilir. Proqramlar çox vaxt kiçik qruplar və ya fərdi dərslər şəklində təşkil olunur. Hər bir tədris planı zamanla yenidən qiymətləndirilir və uşaqda inkişaf olduqca dəyişdirilir. Disleksiyası olan uşaqlar üçün məktəbdə diferensial yanaşma və müəllimlərin təlimi də önəmlidir. Bu yanaşmalar uşağın özünü dəyərli və müvəffəqiyyətli hiss etməsinə imkan verir. Dərs materialları sadələşdirilmiş şəkildə təqdim olunur və oxu stressi minimuma endirilir. Bütün bu yanaşmaların məqsədi uşağın potensialını tam ortaya çıxarmaq və onu sosial və akademik həyatda dəstəkləməkdir. Bu cür proqramlar olmadan disleksiyalı uşaqlar məktəb mühitində ciddi adaptasiya çətinliyi yaşaya bilər.
Disleksiya müalicəsində texnologiyadan istifadə
Disleksiya ilə mübarizədə texnologiya müasir dövrün ən güclü yardımçılarından biridir. Səsli kitablar, audio dərslər və xüsusi hazırlanmış mobil tətbiqlər uşağın məlumatı daha rahat qavramasına kömək edir. Bu cür texnologiyalar eşitmə yolu ilə öyrənmə stilinə sahib uşaqlar üçün xüsusilə təsirlidir. Oxuma çətinliyi yaşayan fərdlər üçün oxunan mətnin eyni anda vizual və audio formatda verilməsi yaddaş və qavramanı gücləndirə bilər. Disleksiya üçün hazırlanmış yazı tipləri (məsələn, “OpenDyslexic” fontu) hərflərin daha aydın oxunmasını təmin edir. Ekran filtrləri və rəngli səhifə arxa planları da görmə yüklənməsini azaldaraq oxu prosesini asanlaşdırır. Təhsil platformalarında xüsusi interaktiv tapşırıqlar, oyun əsaslı öyrənmə alətləri və test sistemləri disleksiyalı uşaqlar üçün adaptiv yanaşmalar təqdim edir. Bu texnologiyalar eyni zamanda uşağın tədris prosesinə motivasiyasını artırır. Mobil tətbiqlər fərdi nəticələri izləməyə və uşağın inkişafını sistemli olaraq təhlil etməyə imkan verir. Bu texnologiyalardan istifadə ev tapşırıqları zamanı valideynlərə də dəstək rolu oynayır. Əlavə olaraq, rəqəmsal tədris materialları ilə müəllimlər dərsi daha əlçatan və fərdiləşdirilə bilən formada təqdim edə bilirlər. Disleksiya texnologiyaları sayəsində uşaqlar öz tempində öyrənir və təzyiqsiz şəkildə inkişaf edir. Eyni zamanda bu alətlər distant təhsildə də effektiv şəkildə tətbiq oluna bilər. Texnologiyanın məqsədi disleksiyalı uşaqların məlumatı qəbul və emal etmə yollarını daha uyğun hala gətirməkdir. Nəticədə, bu yanaşma müasir pedaqoji metodlarla tam inteqrasiya olunaraq uşağın inkişafına real töhfə verir.
Disleksiya ilə bağlı ailə və müəllim dəstəyi
Disleksiya yalnız mütəxəssis müdaxiləsi ilə deyil, eyni zamanda ailə və müəllim dəstəyi ilə daha effektiv şəkildə idarə oluna bilər. Valideynlər və müəllimlər uşağın yaşadığı çətinlikləri başa düşməli və bu prosesi anlayışla qarşılamalıdır. Tənqid və müqayisə əvəzinə təşviq və dəstək əsas prinsip olmalıdır. Valideynlər evdə birgə oxu saatları, səslə müşayiət olunan kitablar və oyun əsaslı öyrənmə üsulları ilə övladlarına dəstək ola bilərlər. Uşağın hiss etdiyi təzyiqin azaldılması və özünəinamın artırılması uğurlu inkişafın təməlidir. Müəllimlər isə sinifdə fərdi yanaşma tətbiq etməli, tədris materiallarını uyğunlaşdırmalı və dəyərləndirmə metodlarını dəyişməlidirlər. Bu, uşağın özünü həmyaşıdları ilə bərabər səviyyədə hiss etməsinə imkan verir. Müəllim-valideyn əməkdaşlığı sayəsində öyrənmə prosesi daha məqsədyönlü və koordinasiyalı şəkildə aparılır. Disleksiya hallarında valideyn-müəllim görüşləri sadəcə dərəcə vermək üçün yox, inkişaf planı hazırlamaq məqsədi daşımalıdır. Ailə içində pozitiv öyrənmə atmosferi yaradılmalı və uşağın çətinliyi deyil, uğuru mərkəzdə saxlanmalıdır. Həmçinin, ailə psixoloqundan və ya disleksiya üzrə təlim keçmiş mütəxəssisdən məsləhət almaq faydalı ola bilər. Uşağın məktəb mühiti və ev mühiti arasında uyğunluq yaratmaq onun emosional sabitliyini qorumağa kömək edir. Davamlı motivasiya, təşviq və anlayış mühiti disleksiya ilə yaşamağı asanlaşdırır. Müəllimlərə bu sahədə mütəmadi təlimlər keçirilməli, valideynlər üçün isə maarifləndirici seminarlar təşkil olunmalıdır.
Disleksiya haqqında tez-tez verilən suallar
Disleksiya zəka geriliyi deməkdirmi?
Disleksiya zəka ilə əlaqəli deyil və bu pozuntuya sahib fərdlər normal və ya yüksək intellektə sahib ola bilərlər. Bu, sadəcə disleksiya uşaq psixologiyası çərçivəsində fərqli öyrənmə tərzini ifadə edir.
Disleksiya hansı yaşda müəyyən edilir?
Disleksiya çox vaxt ibtidai məktəb dövründə, uşağın oxu və yazı bacarıqları inkişaf etməyə başladıqda müəyyən olunur. Disleksiya erkən diaqnoz vəziyyətin idarə olunmasında həlledici rol oynayır.
Disleksiya irsidir?
Disleksiya çox hallarda ailəvi xarakter daşıyır və genetik keçid vasitəsilə nəsildən-nəslə ötürülə bilər. Bu səbəblə disleksiya genetikdirmi sualına cavab, əksər hallarda bəli şəklində verilir.
Disleksiyanın tam müalicəsi varmı?
Disleksiya üçün hazırda tam müalicə mövcud deyil, lakin uyğun yanaşmalarla əlamətlər xeyli yüngülləşdirilə bilər. Dəyişkənliyə uyğun disleksiya korreksiya üsulları mütəmadi şəkildə tətbiq edilməlidir.
Disleksiya üçün hansı mütəxəssislərə müraciət etmək lazımdır?
Disleksiya diaqnozu və müdaxiləsi üçün uşaq psixoloqu, xüsusi təhsil üzrə mütəxəssis və logopedlə işləmək vacibdir. Eyni zamanda disleksiya üçün logopedik yardım dil bacarıqlarının inkişafı üçün əsas rol oynayır.
Disleksiyası olan uşaqlar adi məktəbdə təhsil ala bilərmi?
Disleksiya olan uşaqlar uyğun yanaşma və fərdi dəstək olduqda adi məktəblərdə uğurla təhsil ala bilərlər. Disleksiya üçün məktəb proqramları bu uşaqların tədrisə inteqrasiyasına dəstək verir.
Disleksiyalı uşaqlar üçün evdə valideynlər nə edə bilər?
Disleksiya ilə yaşayan uşaqlara evdə müntəzəm məşqlərlə dəstək göstərmək və oxuma fəaliyyətlərini təşviq etmək vacibdir. Disleksiya olan uşaqlara dəstək üçün ailənin rolu olduqca əhəmiyyətlidir.
Disleksiya və diqqət dağınıqlığı eyni şeydirmi?
Disleksiya və diqqət dağınıqlığı fərqli pozuntular olsa da, bəzən bir uşaqda hər ikisi eyni anda müşahidə edilə bilər. Bu vəziyyətə disleksiya və diqqət çatışmazlığı adı altında kompleks yanaşma tələb olunur.
Disleksiya olan şəxslər cəmiyyətdə uğurlu ola bilərmi?
Disleksiya olan şəxslər yaradıcılıq, problem həlli və vizual düşünmə sahələrində üstün ola bilər və düzgün dəstəklə uğur qazana bilərlər. Əslində, disleksiyalı uşaqlarda özünə inam inkişaf etdikdə bu potensial daha tez üzə çıxır.
Disleksiya olan uşaqlar üçün xüsusi təhsil proqramları mövcuddurmu?
Disleksiya olan uşaqlar üçün strukturlaşdırılmış və mərhələli təhsil planları mövcuddur. Bu disleksiya üçün fərdi yanaşma onların real ehtiyaclarına uyğun olaraq hazırlanmalıdır.
Disleksiya ilə yaşamaq mümkündürmü?
Disleksiya ilə yaşamaq mümkündür və bir çox insan bu vəziyyəti qəbul edib fərdi potensialına uyğun şəkildə inkişaf edə bilir. Əsas odur ki, disleksiya ilə yaşamaq anlayışı düzgün yönləndirmə və səbirli dəstək mühitində həyata keçsin.
