Alzheimer xəstəliyi nədir, əlamətləri və müalicəsi necədir?

Mündəricat

Alzheimer xəstəliyi nədir və beyin fəaliyyətinə necə təsir göstərir?

Alzheimer xəstəliyi — beyindəki sinir hüceyrələrinin tədricən ölümü ilə nəticələnən və yaddaş itkisi, düşünmə qabiliyyətinin zəifləməsi, davranış dəyişiklikləri ilə müşahidə olunan xroniki, irəliləyici bir nevroloji pozuntudur. Bu xəstəlik xüsusilə yaşlılıqda unutqanlıqla başlasa da, zamanla şəxsin gündəlik həyat fəaliyyətlərini yerinə yetirmə qabiliyyətinə ciddi şəkildə təsir göstərir. Alzheimer xəstəliyi beyin funksiyalarını pozaraq, insanın məkan-zaman anlayışını, qərarvermə qabiliyyətini və şəxsi kimliyini zəiflədir. Xəstəlik erkən mərhələlərdə sakit keçsə də, irəlilədikcə davranış pozğunluqları və tam asılılıq vəziyyəti yaradır.

Alzheimer və demensiya arasındakı fərq nədir?

Demensiya – bir diaqnozdan çox, müxtəlif xəstəliklərin yaratdığı ümumi bir sindromdur. O, yaddaş, düşünmə, oriyentasiya, nitq, qərarvermə və gündəlik fəaliyyətlərə təsir edən beyin funksiyalarının kəskin şəkildə zəifləməsi ilə xarakterizə olunur. Demensiya bir xəstəlik adı deyil, bir simptomlar toplusudur. Onun arxasında duran səbəblər müxtəlif ola bilər: Alzheimer xəstəliyi, vaskulyar demensiya, Lewy bədəni demensiyası, Parkinsona bağlı demensiya, alkoqol zədələnməsi, hətta reversibl metabolik pozuntular belə demensiyaya yol aça bilər. Alzheimer xəstəliyi isə bu simptomlar toplusunun, yəni demensiyanın ən yayılmış səbəbidir və bütün demensiya hallarının 60–80%-nə səbəb olur. Yəni hər Alzheimer demensiyadır, lakin hər demensiya Alzheimer deyil.

Alzheimer spesifik beyin patoloji dəyişikliklərinə əsaslanır: beta-amiloid plaklar (neyronlararası boşluqlarda toplanan zülal yığınları) və tau zülalı dolaşıqları (neyronların daxilində anormal şəkildə yığılan zülallar) sinir hüceyrələrini zədələyir və onların arasında əlaqəni pozur. Bu proses ilk növbədə hipokamp adlanan və yaddaşa cavabdeh olan bölgəni zədələyir, sonra isə beynin digər sahələrinə yayılır.

Digər demensiya növlərində isə bu patoloji proseslər fərqli ola bilər. Məsələn, vaskulyar demensiyada əsas problem beyin qan dövranının pozulması, Lewy bədəni demensiyasında isə sinir hüceyrələrində Lewy adlanan qeyri-normal zülal yığınlarının yığılmasıdır.

Əlamətlər baxımından Alzheimer və digər demensiyalar arasında fərqlər ola bilər. Alzheimerdə ilk simptomlar adətən yaddaş itkisi və qısa müddətli hadisələrin unudulması ilə başlayır. Digər demensiya formalarında isə ilkin dəyişikliklər davranış, motor funksiyalar və ya vizual halüsinasiyalar ola bilər. Məsələn, Lewy bədəni demensiyası tez-tez görmə halüsinasiyaları və yuxu pozuntuları ilə müşayiət olunur.

Nəticə olaraq, demensiya – beyində baş verən degenerativ və ya zədələyici proseslərin nəticəsi olan ümumi bir pozuntudur. Alzheimer xəstəliyi isə bu pozuntunun ən geniş yayılmış formasıdır və spesifik neyrodegenerativ səbəblərə əsaslanır. Bu fərqi başa düşmək düzgün diaqnoz, effektiv müalicə planı və uzunmüddətli qayğı üçün çox vacibdir.

Xəstəliyin beyin hüceyrələrinə təsiri necədir?

Alzheimer xəstəliyi zamanı beyində qeyri-normal protein yığıntıları — beta-amiloid plaklar və tau zülalından ibarət dolaşıqlar formalaşır. Bu strukturlar sinir hüceyrələri arasında əlaqəni pozur və hüceyrə içindəki ötürücü sistemləri sıradan çıxarır. Nəticədə sinir hüceyrələri zədələnir və tədricən ölür. İlk olaraq hipokamp adlanan və yaddaşa cavabdeh olan beyin bölgəsində zərər müşahidə olunur, bu da yaddaş itkisi və öyrənmə çətinliyi ilə özünü göstərir. Xəstəlik irəlilədikcə beynin digər hissələri də təsirlənir və Alzheimerin mərhələləri daxilində düşünmə, məntiq, qərarvermə, davranış və bədən funksiyalarına nəzarət pozulur. Bu struktur dəyişikliklər Alzheimer və beyin dəyişiklikləri anlayışının əsasını təşkil edir və xəstəliyin neyrobioloji səbəbini izah edir.

Alzheimer xəstəliyinin ilkin və irəliləmiş əlamətləri hansılardır?

Alzheimer xəstəliyi tədricən irəliləyən və mərhələlərə bölünən nevroloji bir pozuntudur. Erkən mərhələlərdə əlamətlər çox incə və fərq edilməyəcək qədər yüngül ola bilər, lakin zamanla gündəlik həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə pozacaq səviyyəyə çatır. İrəlilədikcə yaddaş itkisi, düşüncə pozğunluğu, məkan və zaman oriyentasiyası problemləri, davranış dəyişiklikləri və dil bacarıqlarında geriləmə müşahidə olunur. Hər bir əlamət xəstəliyin mərhələsinə uyğun fərqli intensivlikdə özünü göstərə bilər. Aşağıda Alzheimerin ilkin və irəliləmiş əlamətləri əsas qruplara ayrılaraq təqdim olunur.

Yaddaş itkisi və gündəlik fəaliyyətlərdə çətinlik

Alzheimer xəstəliyinin ilkin və ən tanınan əlaməti yaddaş itkisi ilə bağlıdır. Bu yaddaş pozuntusu, xüsusilə qısa müddətli xatirələrin saxlanmasında çətinlik şəklində özünü göstərir. Xəstə təkrar-təkrar eyni sualı verir, yaxınlarda baş vermiş hadisələri unudur, gündəlik planlarını qarışdırır və vacib tarixləri yadda saxlaya bilmir. Zamanla bu pozuntu sadəcə unutqanlıqla məhdudlaşmır – telefon nömrəsi yığmaq, yemək hazırlamaq, alış-veriş siyahısı hazırlamaq kimi gündəlik fəaliyyətlərdə çətinlik yaranır. Xəstə tanış əşyaların funksiyasını unuda və ya sadə addımları icra etməkdə acizlik göstərə bilər. Bu əlamətlər tədricən artaraq insanın müstəqil yaşamasına əngəl törədir və onun daim müşahidə altında qalmasına ehtiyac yaradır.

Yaddaş itkisi

Vaxt və məkan oriyentasiyasında qarışıqlıq

Alzheimer xəstəliyi zamanı insanın zamana və məkana oriyentasiya bacarığı zəifləyir. Bu əlamət ilkin mərhələlərdə saat, gün və tarixləri qarışdırmaqla başlayır və daha sonralar tanış mühitlərdə belə yönünü itirmə ilə davam edir. Məsələn, xəstə səhər yeməyini günorta yeməyi ilə səhv sala bilər və ya yay aylarında qış paltarı geyinmək istəyər. Vaxt və məkan anlayışındakı bu qarışıqlıq beynin koqnitiv planlaşdırma və oriyentasiya mərkəzlərinin zədələnməsi ilə əlaqədardır. Daha irəliləmiş mərhələlərdə insan öz yaşadığı evin ünvanını, qohumlarının adını və ya getdiyi yerin məqsədini belə unuda bilər. Bu vəziyyətlər xəstənin təhlükəli şəraitə düşməsinə səbəb ola və gündəlik həyatda əlavə nəzarət zərurəti yarada bilər.

Dil problemləri və danışıqda çətinlik

Alzheimer xəstəliyində nitq funksiyaları da getdikcə zəifləyir. İlk vaxtlar xəstə bəzi sözləri unutmağa başlayır və danışarkən “şey”, “o biri” kimi qeyri-müəyyən sözlərlə əvəzləyir. Danışıqda fasilələr, söz tapmaqda çətinlik, cümlələri yarımçıq buraxmaq və ya yanlış sözlərdən istifadə etmək tez-tez rast gəlinən hallardandır. Daha irəliləmiş mərhələlərdə xəstə başqalarının dediklərini tam anlamır, suallara uyğun cavab verə bilmir və fikirlərini ardıcıl ifadə etməkdə çətinlik çəkir. Bəzi hallarda isə artıq sözləri tamamilə unutduğu üçün ünsiyyət qurmaq mümkün olmur. Bu dil pozğunluqları Alzheimer və danışıq qabiliyyəti arasındakı əlaqəni göstərir və həm ailə üzvləri, həm də tibb heyəti üçün xüsusi kommunikasiya üsullarının tətbiqini zəruri edir.

Davranış və şəxsiyyət dəyişikliyi

Alzheimer xəstəliyinin irəliləmiş mərhələlərində xəstənin şəxsiyyətində və emosional vəziyyətində nəzərəçarpacaq dəyişikliklər baş verir. Əvvəllər sakit və mehriban insan birdən-birə əsəbi, aqressiv və ya narahat ola bilər. Bəzən əsassız şübhələr yaranır, xəstə yaxınlarının ona qarşı pis niyyətli olduğunu düşünür, əşyalarının oğurlandığını zənn edir. Bu davranış pozuntuları beynin frontal və temporal paylarının zədələnməsi ilə bağlıdır. Həmçinin hallüsinasiyalar, paranoya, həddindən artıq narahatlıq və ya depressiya kimi psixoloji dəyişikliklər də müşahidə oluna bilər. Alzheimer və davranış dəyişikliyi arasında sıx əlaqə olduğundan, xəstəyə yanaşmada səbirli, anlayışlı və xüsusi psixoloji dəstək vacib rol oynayır.

Sosial uzaqlaşma və təşəbbüskarlığın azalması

Alzheimer xəstəliyi yalnız yaddaşı və nitqi deyil, həm də insanın sosial münasibətlərə və gündəlik həyata marağını azaldır. Xəstə əvvəlcə sevdiyi fəaliyyətlərdən – kitab oxumaq, dostlarla görüşmək, televiziya izləmək və ya ailə tədbirlərinə qatılmaqdan geri çəkilməyə başlayır. Bu sosial uzaqlaşma, həm xəstəliyin yaratdığı ruhi yorğunluqla, həm də özündə baş verən dəyişikliklərdən utanmaqla əlaqədar ola bilər. Təşəbbüskarlığın azalması isə artıq xəstənin motivasiya və maraq səviyyəsində zəifləmə deməkdir. Bu hal tez-tez Alzheimerin psixoloji simptomları sırasına daxil edilir və müalicədə təkcə dərmanlar deyil, həm də ətraf mühitin motivasiyaedici təşkilinə ehtiyac duyulur.

Alzheimerin yaranma səbəbləri və risk faktorları hansılardır?

Alzheimer xəstəliyi bir çox müxtəlif səbəbin və risk faktorunun bir araya gəlməsi nəticəsində inkişaf edir. Bu faktorlar arasında genetika, yaş, ürək-damar sağlamlığı və həyat tərzi xüsusilə önə çıxır. Alzheimerin dəqiq səbəbləri hələ də tam izah olunmasa da, müasir tədqiqatlar bəzi əsas mexanizmləri və risk amillərini üzə çıxarıb. Xəstəliyin yaranmasında həm irsi meyillilik, həm də həyat boyu yığılan bioloji və psixososial təsirlər rol oynayır. Aşağıda bu faktorlar ayrı-ayrılıqda izah olunur:

Genetik meyillilik

Alzheimer xəstəliyinin inkişafında genetik faktorlar önəmli yer tutur. Xüsusilə erkən yaşda başlayan forma (familiar Alzheimer) birbaşa gen mutasiyaları ilə əlaqələndirilir. PSEN1, PSEN2 və APP adlı genlərdə baş verən dəyişikliklər bu tip irsi Alzheimer hallarına səbəb olur. Daha geniş yayılan və gec yaşda başlayan tipdə isə APOE-e4 geni daşıyan insanlarda risk əhəmiyyətli dərəcədə artır. Bu gen beyin hüceyrələrində yağların daşınmasında iştirak edir və Alzheimer və irsiyyət arasındakı əlaqəni izah edir. Genetik meyillilik təkcə xəstəliyin yaranmasına deyil, onun necə və nə qədər sürətlə irəliləyəcəyinə də təsir göstərə bilər. Lakin genetik risk faktoruna sahib olmaq, mütləq Alzheimerə tutulmaq demək deyil – ətraf mühit və həyat tərzi amilləri də önəmlidir.

Yaş faktoru və sinir hüceyrələrinin degenerasiyası

Alzheimer xəstəliyinin ən güclü risk faktorlarından biri yaşdır. Xəstəlik adətən 65 yaşdan sonra başlayır və yaş artdıqca onun yayılma ehtimalı da yüksəlir. Yaşlandıqca beyində neyronların (sinir hüceyrələrinin) təbii degenerasiyası — yəni zədələnməsi və ölümü — baş verir. Bu proses Alzheimerin beyin dəyişiklikləri fonunda daha da sürətlənir. Qoca yaşlarda immun sistemin zəifləməsi, oksidativ stressin artması və hüceyrədaxili zülalların yığılması Alzheimerin yaranması üçün münbit zəmin yaradır. Bu səbəbdən yaşla əlaqədar yaddaş itkisi ilə Alzheimer xəstəliyi arasındakı fərqi ayırd etmək və erkən diaqnostika vacibdir.

Kardiovaskulyar sağlamlıq və beyin qan dövranı

Ürək-damar sistemi və beyin qan dövranı Alzheimer xəstəliyinin səbəbləri içində mühüm yer tutur. Hipertoniya (yüksək təzyiq), xolesterol yüksəkliyi, ateroskleroz və şəkərli diabet kimi xəstəliklər beyinə gedən qan axınını zəiflədir. Bu da beyin toxumalarının oksigenlə təchizatını azaldaraq sinir hüceyrələrinin zədələnməsinə səbəb olur. Vaskulyar sağlamlığın pozulması həm Alzheimer, həm də vaskulyar demensiya riskini artırır. Ürək-damar sağlamlığının qorunması – sağlam qidalanma, mütəmadi idman və təzyiqin nəzarətdə saxlanması – beyin funksiyalarının uzun müddət sağlam qalmasında mühüm rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, sağlam ürək, sağlam beyin deməkdir.

Həyat tərzi faktorları və zehni aktivlik

Alzheimerin inkişafına təsir edən amillər arasında həyat tərzi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Maraq və intellektual fəaliyyətlərin azlığı, tənhalıq, fiziki hərəkətsizlik və siqaret istifadəsi kimi faktorlar Alzheimer riskini artıran həyat tərzi nümunələridir. Eyni zamanda, bədən və beyin üçün faydalı vərdişlər – balanslı qidalanma, sosial münasibətlərin aktiv qalması, müntəzəm fiziki və zehni məşqlər – Alzheimerdən qorunmaq baxımından vacibdir. Beyni aktiv saxlamaq üçün oxumaq, yeni bacarıqlar öyrənmək, dil və musiqi ilə məşğul olmaq koqnitiv ehtiyatı artırır və xəstəliyin başlanmasını gecikdirə bilər. Bu səbəblə Alzheimerlə bağlı preventiv yanaşmalarda təkcə dərmanlara deyil, yaşam tərzinə də diqqət yetirilməlidir.

Alzheimer xəstəliyi necə diaqnoz olunur?

Alzheimer xəstəliyinin diaqnozu tək bir testlə qoyulmur. Diaqnostika prosesi kompleks şəkildə aparılır və müxtəlif üsulların birləşdirilmiş nəticəsinə əsaslanır. Məqsəd həm Alzheimerin tipik əlamətlərini müəyyənləşdirmək, həm də bu simptomlara səbəb ola biləcək digər nevroloji və sistemik xəstəlikləri istisna etməkdir. Doğru diaqnoz həm xəstənin həyat keyfiyyətinin qorunması, həm də düzgün müalicə planının qurulması baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.

Klinik qiymətləndirmə və yaddaş testləri

Alzheimer diaqnozunun ilk mərhələsi xəstənin simptomlarının və davranışlarının həkim tərəfindən ətraflı qiymətləndirilməsi ilə başlayır. Kliniki qiymətləndirmə zamanı pasiyentin yaddaşı, diqqəti, dil bacarığı, yönəlikliyi və problem həll etmə qabiliyyəti yoxlanılır. Ən çox istifadə olunan testlər arasında Mini-Mental State Examination (MMSE) və Montreal Cognitive Assessment (MoCA) kimi qısa koqnitiv qiymətləndirmə alətləri yer alır. Bu testlər yaddaş itkisi, qərarsızlıq, zaman və məkan çaşqınlığı kimi erkən Alzheimer əlamətlərini aşkar etməyə kömək edir.

MRT və KT müayinələri ilə beyin strukturlarının analizi

Alzheimerin diaqnozunda maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) və kompüter tomoqrafiyası (KT) mühüm rol oynayır. Bu görüntüləmə metodları sayəsində beyin toxumalarında yaranmış struktur dəyişikliklər – məsələn, hipokampda kiçilmə və ümumi beyin atrofiyası – müşahidə olunur. Bu dəyişikliklər Alzheimer xəstəliyinə spesifikdir və digər növ demensiyalarla differensiasiya aparmağa kömək edir. Eyni zamanda bu müayinələr beyin şişi, insult, damar tıxanıqlığı kimi başqa nevroloji xəstəlikləri istisna etməyə də imkan verir. Beyindəki vizual dəyişikliklər xəstəliyin hansı mərhələdə olduğunu da göstərə bilir.

Laborator testlər və digər istisna diaqnozlar

Alzheimer diaqnozu qoyulmadan öncə qan analizləri və digər laborator testlər vasitəsilə qalxanabənzər vəzin funksiyası, B12 vitamini səviyyəsi, qaraciyər və böyrək funksiyaları, elektrolit balansı kimi göstəricilər yoxlanılır. Bu analizlər bəzi qeyri-Alzheimer tipli demensiya hallarını və ya reversibl koqnitiv pozuntuları (məsələn, depressiya, hormonal disbalans) aşkarlamaq və istisna etmək məqsədi daşıyır. Həmçinin bəzi hallarda beldən beyin-omurilik mayesi götürülərək orada amiloid və tau zülallarının səviyyəsi yoxlanılır ki, bu da daha dəqiq molekulyar diaqnostika imkanı yaradır. İrəliləyən tədqiqatlar Alzheimer diaqnozunda PET scan və biomarker testləri kimi yeni texnologiyaları da gündəmə gətirmişdir.

Alzheimer xəstəliyinin müalicəsi necə aparılır?

Alzheimer xəstəliyinin hal-hazırda tam sağaldıcı müalicəsi mövcud deyil, lakin müalicə üsulları sayəsində xəstəliyin irəliləməsi yavaşladılır, simptomlar yüngülləşdirilir və həm xəstənin, həm də yaxınlarının həyat keyfiyyəti yaxşılaşdırılır. Müalicə adətən dərman, psixoloji dəstək, davranış terapiyaları və həyat tərzi dəyişikliklərinin birgə tətbiqi ilə aparılır. Yanaşma fərdi olaraq seçilməlidir və xəstəliyin mərhələsinə uyğun şəkildə planlanmalıdır.

Dərman preparatları (donepezil, memantin və s.)

Alzheimer müalicəsində istifadə olunan dərmanlar əsasən iki kateqoriyaya bölünür: xolinesteraza inhibitorları (məsələn, donepezil, rivastigmin, galantamin) və NMDA reseptor antagonistləri (əsasən memantin). Donepezil və digər xolinesteraza inhibitorları beyin sinir hüceyrələri arasındakı əlaqəni yaxşılaşdıraraq yaddaş zəifliyini və koqnitiv enişi yavaşladır. Memantin isə daha çox orta və irəliləmiş mərhələlərdə istifadə olunur və xəstənin gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirməsini dəstəkləyir. Bu dərmanlar Alzheimerin əlamətlərini tamamilə aradan qaldırmasa da, xəstənin həyatına müsbət təsir göstərir və beyin funksiyalarını stabil saxlamağa kömək edir.

Psixoloji və davranış terapiyaları

Alzheimer xəstələrində depressiya, narahatlıq, aqressivlik, halüsinasiyalar və yuxu pozuntuları tez-tez rast gəlinir. Bu simptomların idarə olunmasında psixoloji terapiyalar əhəmiyyətli rol oynayır. Xüsusilə kognitiv terapiya, musiqi terapiyası, şəxsiyyət yönümlü psixososial yanaşmalar xəstənin emosional vəziyyətini stabilləşdirməyə və ətraf mühitə uyğunlaşmasına kömək edir. Davranış terapiyaları isə təkrarlanan narahatedici davranışların azaldılmasında və gündəlik həyatın strukturlaşdırılmasında istifadə olunur. Bu yanaşmalar dərmansız idarəetməni mümkün edir və ailə üzvlərinin yükünü azaldır.

Xəstə və ailə üçün dəstək proqramları

Alzheimer yalnız xəstənin deyil, onun yaxın ətrafının da həyatını dəyişir. Ona görə də müalicə planına ailəvi dəstək və təhsil proqramları daxil edilməlidir. Ailə üzvləri və baxıcılar üçün təşkil olunan təlimlərdə xəstə ilə düzgün ünsiyyət, stressin idarəsi, qidalanma və təhlükəsizlik məsələləri öyrədilir. Həmçinin qrup terapiyaları və dəstək icmaları emosional yükün azaldılmasında faydalı olur. Alzheimer xəstəsinə qulluq edən şəxsin emosional və fiziki tükənməsi tez-tez rast gəlinən bir haldır və bu səbəbdən onların da psixoloji dəstəyə ehtiyacı olur.

Qidalanma, idman və beyin üçün stimullaşdırıcı fəaliyyətlər

Sağlam və balanslı qidalanma Alzheimerin gedişinə müsbət təsir göstərir. Omega-3 yağ turşuları, antioxidantlarla zəngin tərəvəz və meyvələr, D vitamini, B qrupu vitaminləri və aralıq dənizi pəhrizi Alzheimer xəstələri üçün tövsiyə edilir. Fiziki aktivlik – məsələn, gəzinti, yüngül idman və yoga – həm beyin qan dövranını yaxşılaşdırır, həm də depressiv simptomları azaldır. Bundan əlavə, beyin stimullaşdırıcı fəaliyyətlər – puzzle həll etmək, kitab oxumaq, musiqi dinləmək, xatirələr üzərində danışmaq – xəstənin koqnitiv rezervini qorumağa və irəliləyişi yavaşlatmağa kömək edir.

Alzheimer xəstəsinə qulluq və gündəlik dəstək necə olmalıdır?

Alzheimer xəstələrinə göstərilən gündəlik qulluq yalnız fiziki ehtiyacları qarşılamaqla məhdudlaşmır. Bu proses həm də emosional dayaq, psixoloji sabitlik və təhlükəsiz mühitin yaradılmasını tələb edir. Qulluq zamanı əsas məqsəd xəstənin özünü mümkün qədər müstəqil hiss etməsini təmin etmək və dəyişən koqnitiv vəziyyətinə uyğunlaşmaqdır. Hər mərhələdə xəstənin bacarıqları və məhdudiyyətləri nəzərə alınmalı, dəstək planı fərdi olaraq formalaşdırılmalıdır.

Rutin və təhlükəsiz mühitin təmin olunması

Alzheimer xəstələri üçün sabit gündəlik rejim və tanış mühit zehni qarışıqlığın və narahatlığın azalmasına kömək edir. Gündəlik fəaliyyətlər – oyanmaq, yemək, gəzinti və istirahət – eyni saatlarda yerinə yetirilməlidir. Bu sabitlik xəstənin oriyentasiyasını gücləndirir. Evdə kəskin künclər, sürüşkən səthlər, açıq elektrik naqilləri və təhlükəli əşyalar uzaqlaşdırılmalıdır. Həmçinin qapılara sadə təsvirlər və yön göstəriciləri əlavə edilməklə xəstənin sərbəst hərəkəti asanlaşdırıla bilər. Yaxşı işıqlandırma, səssiz və sakit mühit də davranış pozuntularının azalmasına şərait yaradır.

Kommunikasiya bacarıqlarının uyğunlaşdırılması

Alzheimer xəstələri ilə ünsiyyətdə sadə, aydın və sakit dildə danışmaq vacibdir. Qarşı tərəfin anlayışı zəiflədikcə cümlələr qısaldılmalı, eyni sualların təkrarlanmasına səbirlə yanaşılmalı və vizual dəstək (şəkillər, jestlər) istifadə olunmalıdır. Xəstənin diqqətini cəmləmək üçün adla müraciət etmək, göz təması qurmaq və tək bir fikir üzərində qalmaq tövsiyə olunur. Əgər xəstə yanlış fikir və ya xatirə ifadə edirsə, onu düzəltmək əvəzinə, təhlükəsiz şəkildə yönləndirmək daha uyğundur. Bu yanaşma həm onların emosional stabilliyini qoruyur, həm də ünsiyyətin davamlı olmasını təmin edir.

Emosional dayaq və baxıcıların rolu

Alzheimer xəstəsi ilə uzunmüddətli təmasda olan şəxslər – ailə üzvləri və baxıcılar – yalnız fiziki deyil, həm də emosional və sosial dəstək təqdim etməlidirlər. Xəstə öz şəxsiyyətində və yaddaşında dəyişiklikləri hiss etdikcə özünü güvənsiz və qorxmuş hiss edə bilər. Bu vəziyyətdə anlayışlı olmaq, fiziki toxunuş (əl tutmaq, qucaqlaşmaq), sabit münasibət və müsbət emosiyalar təqdim etmək çox önəmlidir. Baxıcılar həmçinin öz psixoloji sağlamlıqlarını da qorumağı unutmamalıdırlar, çünki bu, tükənmişlik sindromunun qarşısını alır. Əlavə dəstək üçün baxıcı təlimləri, psixoloji məsləhətlər və dəstək qruplarına qatılmaq tövsiyə olunur.

Alzheimer qorunmaq mümkündürmü?

Alzheimer xəstəliyinə qarşı tam qoruyucu bir üsul mövcud olmasa da, risk faktorlarını azaldan yaşam tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin başlanmasını gecikdirə və ya qarşısını ala bilər. Sağlam qidalanma, zehni və fiziki aktivlik, sosial əlaqələr və stressin idarə olunması beyin funksiyalarını uzun müddət qorumağa kömək edir.

Zehni aktivliyin qorunması və davamlı öyrənmə

Müntəzəm kitab oxumaq, yeni bacarıqlar öyrənmək, dil və yaddaş oyunları oynamaq beyin hüceyrələri arasındakı əlaqələri gücləndirir. Bu cür fəaliyyətlər Alzheimerin qarşısının alınması üçün effektiv zehni məşqlərdir.

Zehni fəaliyyətin saxlanması

Fiziki aktivlik və sağlam qidalanma

Gündəlik fiziki hərəkət – gəzinti, yüngül idman və ya rəqs – beyin qan dövranını yaxşılaşdırır. Aralıq oruc, Aralıq dənizi tipi pəhriz və Omega-3 ilə zəngin qidalar beyin sağlamlığını qorumağa kömək edir.

Stressin idarə olunması və sosial əlaqələrin gücləndirilməsi

Daimi sosial ünsiyyət və stressə qarşı texnikalar (meditasiya, nəfəs məşqləri) psixoloji balansı qoruyur. Tənhalıq və depressiya Alzheimer riskini artırdığı üçün sosial çevrənin aktiv saxlanması vacibdir.