Təzyiq nədir?
Təzyiq (ya da dərəcə) insanın qan dolaşım sistemi içindəki qan damarlarının içində tərəqqi edən qüvvədir. Təzyiq iki əsas göstəricə əsaslanır: sistolik təzyiq və diastolik təzyiq.
- Sistolik təzyiq: Bu, qanın qan dolaşım sistemi vasitəsilə qan damarlarının tərəqqi etdiyi zaman kiçik arterlərdəki maksimum təzyiqdir. Sistolik təzyiq hər iki qarpızdan birində maksimum nöqtədə qeyd olunur.
- Diastolik təzyiq: Bu, qan damarlarının tərəqqi olmadığı vaxtda kiçik arterlərdəki minimum təzyiqdir. Bu dövrdə qan damarları gevşəyir və qan dolaşım sistemi bir sonrakı təzyiq dövrünə hazırlanır.
Təzyiq normal olaraq mm cıva (mmHg) ilə ölçülür. Normal təzyiq dəyərləri tipik olaraq 120/80 mmHg (sistolik təzyiq / diastolik təzyiq) kimi qeyd olunur. Təzyiq dəyərləri şəxslər arasında fərqlənə bilər və yaşa, cinsə, sağlamlıq vəziyyətinə və həyat üslubuna görə dəyişə bilər.
Aşağıdakı təzyiq dəyərləri skalasına əsasən təzyiq dəyərləri müxtəlif kateqoriyalarda qiymətləndirilir:
- Normal təzyiq: 120/80 mmHg və ya daha aşağı dəyərlər.
- Prehipertension: 120-139/80-89 mmHg aralığında dəyərlər.
- Hipertension (yüksek təzyiq): 140/90 mmHg və ya daha yüksək dəyərlər.
Hipertension (yüksək təzyiq) uzun müddət davam etdiyində sağlamlıq problemlərinə və komplikasiyalara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən hipertensionun nəzarət altında saxlanılması və müalicəsi mühüm olduğu təklif olunur. Dəqiq təzyiq qiymətləri və sağlamlığınızla bağlı olan hər hansı bir təzyiq probleminiz varsa, bir sağlamlıq mütəxəssisinə müraciət etmək ən doğru yol olar.
Təzyiq, əsasən aşağıdakı faktorlər tərəfindən təsirlənir:
- Ürək funksiyası: Ürək, qanı damarlar boyunca pompalayaraq təzyiqin yaradılmasında əsas rol oynar. Sistolik təzyiq, qan pompalandığı zaman, diastolik təzyiq isə ürəyin dinləndiyi vaxtlarda yaradılır.
- Qan həcmini: Qan həcmi, qanın dolaşım sistemi boyunca hər dövrdə neçə litrlik bir həcmdə olduğunu təyin edir. Qan həcminin artması təzyiqi yüksəldə, azalması isə təzyiqin enməsinə səbəb olur.
- Qan damarlarının tonusu: Qan damarları, qanın axmasını tənzimləyən tonusa malikdir. Ehtiyac olduğunda damarlar daralır (vasokonstriksiya) və təzyiqi artırır. Tam əksinə, damarlar genişlədikdə (vazodilatasiya) təzyiq aşağı düşə bilər.
- Kanın viskoziteti: Kanın viskoziteti, qanın qarışıq və yoğunluğunu təyin edir. Qanın viskozitesi artıq olduğunda, onun daha çətindən dolaşması və təzyiqin yüksəlmiş olması mümkündür.
- Hormonlar: Bir neçə hormon, təzyiqin tənzimlənməsində rolu olan kan damarlarının tonusunu və sıxılmasını tənzimləyir. Bunlar arasında adrenalin, renin, angiotensin və aldosteron kimi hormonlar aiddir.
- Diqqət edilməli: Təzyiq, bir sıra digər faktorlar tərəfindən də təsirlənə bilər. Bunlar arasında stres, qidalanma, tərkibində natrium (tuz) miqdarı, fiziki aktivlik səviyyəsi və həyat üslubu kimi faktorlar sayılabilər.
Təzyiqi nə sala bilər? Ev üsulu müalicə.
Təzyiği ev şəraitində müdafiə altına almaq üçün aşağıdakı tədbirləri görmək məsləhət görülür. Bunlar birbaşa təzyiqi azaldacaq şeylər deyil, lakin sağlamlığınızı dəstəkləyəcək və təzyiqinizi normallaşdırmağa kömək edəcək faktorlardır:
- Sağlam qidalanma: Düzgün və sağlam qidalanma təzyiqinizi idarə edəcək ən əsas addımlardan biridir. Aşağı natrium (tuz) miqdarına, yüksək lifli qida məhsullarına və sağlam yağlar (əsasən zeytun yağı) tərkibinə diqqət edin. Yağsız et, tərəvəzlər, meyvələr və tam buğda məhsulları kimi sağlam məhsulları qidalanmanızda prioritet etmək önəmlidir.
- Fiziki aktivlik: Düzənli fiziki aktivlik təzyiqinizi düzəltməyə yardım edir. Hər gün ən azı 30 dəqiqə süren yürüş, yüngül aerobik təlimlər, yüngül qabaqlama və təzyiqi normal həddə azaldan idman hərəkətləri etmək faydalı olar.
- Duz miqdarını azaltmaq: Duz (natrium) miqdarını azaltmaq təzyiqi azaldır. Yeməkləri duz ilə qatmayın və işlənmiş, hazır məhsulların tuz miqdarını gözdən keçirin. Yerində çətinliklər baş verirsə, duz əvəzinə istifadə edə biləcəyiniz müxtəlif baharatlar və dadlandırıcılar ilə yeməklərə dad verə bilərsiniz.
- Çətinlikdən uzaq durmaq: Uzunmüddətli stres və qorxu, təzyiqə təsir edə bilər. Mümkünsə, stresi idarə edən və rahatlatmağa kömək edən təcrübələri tətbiq edin. Meditasiya və ya yoga kimi təlimlər, təzyiqinizi azaldaraq sizi rahatlatmağa kömək edə bilər.
- Sağlam yuxu: Yetərli və keyfiyyətli yuxu almaq da təzyiqi idarə etmək üçün əhəmiyyətlidir.
Təzyiqi salan qidalar:
Aşağıdakı qidalar təzyiqi salmağa və təzyiqi idarə etməyə kömək edə bilər:
Yüksək potasiyumlu məhsullar: Potasiyum təzyiqi aşağı salmağa kömək edən ən əhəmiyyətli mineralardan biridir. Banan, avokado, qabıq, ıspanak, kartof, incir kimi potasiyum açısından zəngin məhsulları qəbul etmək faydalıdır.
Yüksək lifli məhsullar: Lifli qidalanma, təzyiqi azaldaraq sizi sağlam saxlamağa kömək edir. Tam buğday məhsulları, yulaf, xiyar, tərəvəzlər, meyvələr və dəniz məhsulları kimi lifli məhsulları qidalanmanızda prioritet etmək önəmlidir.
Zeytun yağı və sağlam yağlar: Zeytun yağı və digər sağlam yağlar (avokado yağı, ceviz yağı, kətan tohumu yağı kimi) sağlam dərəcədə yağ asitləri təchiz edir və təzyiqi azaldır.
Yer fıstığı və fındıq: Yer fıstığı və fındıqda olan faydalı yağlar, proteinlər və minerallar təzyiqi salmağa və təzyiqi idarə etməyə kömək edir.
Nənə: Nənə kimi bitkilər antioksidantlar və nitrit oksid vasitəsilə damarları genişlədərək təzyiqi düşürə bilər.
Bu qidalar yalnız təzyiqi idarə etməyə və təzyiqin normallaşdırılmasına kömək edə bilər. Əksər təzyiq problemləri mütəxəssis tərəfindən dəqiqləşdirilməlidir və lazımi dəyərləri və məqsədləri ölçmək üçün müayinələr edilməlidir.
Təzyiqi qaldırmağın üsulları:
Evdə tablet olmadan təzyiqi artıra bilərsiniz, əlinizdə ən sadə şeylər var. Ev üsullarının ən böyük üstünlüyü təcili yardım kimi istifadə edilə bilən nümunələrin mövcudluğudur. Ancaq məhsullara fərdi həssaslıq və allergiyanın olması nəzərə alınmalıdır.
Duzlu qidalar. Evdəki təzyiqi artırmaq üçün duzlu bir məhsul – turşu xiyar, pomidor, göbələk və ya feta pendir yemək lazımdır. Natrium xlorid və ya xörək duzu qan təzyiqini artırmağa kömək edəcəkdir. Amma qədərində olmalıdır.
Qəhvə. Bir fincan güclü, şirin qəhvə təzyiqi artırmaq üçün klassik bir köməkçidir. Bununla birlikdə, ehtiyatla yadda saxlamağa və kofeini aşmamağa dəyər. Qəhvədən 20 dəqiqə sonra təzyiqi yenidən ölçmək məsləhətdir. Göstəricilər artmağa başlamışsa, əlavə qəhvə tələb olunmur.
Su. Təzyiqi qaldırmaq lazımdırsa … sadəcə bir fincan su için. Bir-iki. Qəribə məsləhət? Amma yox. Sadə dildə aşağı təzyiq-ləng və ya yavaş qan axını.1-2 stəkan su düşündüyünüzdən çox ola bilər. Birincisi, suyun temperaturunu bədən istiliyinə gətirmək üçün bədənin gərginləşməsi lazımdır. Qan dövranı yaxşılaşacaq, dövran edən qanın həcmi artacaq və təzyiq artacaq. İkincisi, təmiz su qanın incəlməsinə kömək edir.
Ayaq-ayaq mövqeyi. Bədəninizin hazırda yerləşdiyi duruş birbaşa təzyiqə təsir göstərir. Buna görə hipertansif xəstələrə ayaq üstə oturmaq tövsiyə edilmir. Bu duruşla əzalardakı təzyiq azalacaq və gövdədə artacaq.Təzyiqiniz kəskin şəkildə aşağı düşərsə, oturun və ayağınızı ayağınızın üstünə atın.
Şokolad. Şokoladın təzyiqi artırdığı doğrudurmu?
20-ci əsrin sonlarında Amerikada araşdırmalar aparıldı. Onların sözlərinə görə, şokoladın tərkibində polifenollar var (daha doğrusu, kakao paxlasında). Polifenollar ateroskleroz, insult və infarktın təbii profilaktikasıdır.
Polifenol – flavonoid çeşidinin qan təzyiqini aşağı salma qabiliyyətinə sahib olduğu ortaya çıxdı. Ancaq bu ifadə yalnız ən azı 70% tünd şokolad üçün doğrudur.
Şokolad təzyiqi artırır? Xeyr, süd və ağ şokolad heç təsir etmir. Ancaq acı 70% şokolad aşağı təzyiqi normallaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir.
Yazılan bütün vasitələrdən əlavə həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.
