Ağciyər iltihabı ciddi tənəffüs sistemi xəstəliklərindən biridir və müxtəlif səbəblərdən qaynaqlana bilər. İstər bakterial infeksiya, istər viral infeksiya, istərsə də göbələk infeksiyası kimi amillər bu problemin yaranmasına səbəb ola bilər. Xəstəliyin yayılması xüsusilə COVID-19, tüberküloz və digər yoluxucu xəstəliklər fonunda daha da artmışdır.
Bu yazıda pneumoniya, bronxit, plevrit, ağciyər absesi kimi geniş yayılmış ağciyər xəstəlikləri, onların yaranma səbəbləri, simptomları və effektiv müalicə üsulları barədə məlumat veriləcək. Eyni zamanda, tənəffüs yolları infeksiyası, astma ilə əlaqəli iltihab, interstisial ağciyər xəstəlikləri, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) kimi problemlərin immunitet sistemi ilə əlaqəsini və xroniki xəstəliklərin təsiri haqqında da danışacağıq.
Əgər siz tənəffüs yollarının qorunması, iltihabın qarşısının alınması yolları və ağciyər sağlamlığı ilə bağlı ətraflı və faydalı məlumat almaq istəyirsinizsə, bu yazını sonuna qədər oxumağı tövsiyə edirik. Xüsusilə uşaqlarda ağciyər iltihabı, yaşlılarda pnevmoniyanın fəsadları və ağciyər xəstəliklərindən qorunma yolları haqqında da ətraflı məlumat əldə edəcəksiniz. Unutmayın, sağlam tənəffüs sistemi güclü immunitet sistemi deməkdir!
Ağciyər iltihabı (pnevmoniya) nədir?
Ağciyər iltihabı tibbi adı ilə pnevmoniya tənəffüs sistemi infeksiyalarından biri olub, ağciyər toxumasında iltihabi proseslər ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət nəticəsində ağciyər alveolları (hava kisəcikləri) maye və ya irinlə dolaraq tənəffüs çətinliyi yaradır. Pnevmoniya həm yüngül, həm də ağır formalarda özünü göstərə bilər və müalicə olunmadıqda ciddi ağciyər xəstəlikləri və tənəffüs çatışmazlığı ilə nəticələnə bilər. Xüsusilə uşaqlarda, yaşlı insanlarda və zəif immun sisteminə malik şəxslərdə daha təhlükəli hesab olunur. Ağciyər iltihabı bəzi hallarda allergik reaksiyalar nəticəsində daha da ağırlaşa bilər və tənəffüs yollarında iltihabi proseslərin şiddətlənməsinə səbəb ola bilər.
Bu xəstəlik müxtəlif mikroorqanizmlər, o cümlədən bakteriyalar (Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila), viruslar (COVID-19, qrip virusu) və göbələklər tərəfindən törədilə bilər. Müxtəlif növləri mövcuddur və tənəffüs yolları infeksiyası, ağciyər ödemi, autoimmun xəstəliklər kimi faktorlarla da əlaqəli ola bilər. Ağciyər iltihabı haqqında daha ətraflı məlumat almaq üçün yazının davamında səbəbləri, əlamətləri, diaqnostik üsulları, müalicə və qorunma yolları barədə oxuya bilərsiniz.
Ağciyər iltihabının əsas səbəbləri
Ağciyər iltihabı ciddi tənəffüs sistemi xəstəliklərindən biri olub, müxtəlif infeksiyalar və ekoloji faktorlarla əlaqəlidir. Bu xəstəlik əsasən bakterial infeksiya, viral infeksiya və göbələk infeksiyası kimi mikroorqanizmlərdən qaynaqlanır. Bununla yanaşı, bəzi həyat tərzi və ekoloji faktorlar da pnevmoniyaya birbaşa səbəb olmasa da, onun inkişaf riskini artıra bilər. Aşağıda ağciyər iltihabının əsas səbəbləri barədə ətraflı məlumat əldə edə bilərsiniz.
- Bakterial infeksiyalar
- Viral infeksiyalar
- Göbələk infeksiyaları
- Həyat tərzi və ekoloji faktorlar
Bakterial infeksiyalar
Ağciyər iltihabı ən çox bakterial infeksiya nəticəsində yaranır və ciddi tənəffüs sistemi problemlərinə səbəb ola bilər. Pnevmoniya, bronxit, plevrit və hətta ağciyər absesi kimi xəstəliklərə yol açan bakteriyalar arasında ən geniş yayılmış törədici Streptococcus pneumoniae hesab olunur. Bundan əlavə, Staphylococcus aureus ağır iltihabi proseslər yaradaraq ağciyər ödemi və digər fəsadlara səbəb ola bilər. Mycoplasma pneumoniae isə xüsusilə yüngül formalı pnevmoniyaya, lakin uzunmüddətli tənəffüs problemlərinə gətirib çıxara bilər. Daha nadir hallarda, Legionella pneumophila su və havalandırma sistemlərindən yayılaraq ciddi yoluxucu xəstəliklər törədə bilər. Bu infeksiyalar əsasən immunitet sistemi zəif olan şəxslərdə ağır gedişat göstərir. Bakterial pnevmoniyanın simptomlarına yüksək hərarət, güclü öskürək və bəlğəmli tənəffüs çətinliyi daxildir. Antibiyotik müalicəsi bakterial pnevmoniyanın əsas müalicə üsuludur və düzgün istifadə olunmadıqda xəstəlik daha ağırlaşa bilər. Ağciyər xəstəliklərindən qorunma yolları arasında profilaktik tədbirlər və tənəffüs yollarının qorunması mühüm rol oynayır.
Viral infeksiyalar
Ağciyər iltihabı təkcə bakterial infeksiya deyil, həm də viral infeksiya nəticəsində meydana gələ bilər. COVID-19, qrip virusu və müxtəlif tənəffüs yolları infeksiyaları bu xəstəliyin viral formalarına səbəb ola bilər. Xüsusilə COVID-19 ağır ağciyər ödemi və iltihabi proseslər yaradaraq tənəffüs çətinliyi ilə müşayiət olunur. Tənəffüs sistemi viruslar tərəfindən zədələndikdə, bədən oksigeni daha çətin qəbul edir və bu xəstəliyin şiddətini artırır. Viral infeksiyalar nəticəsində yaranan pnevmoniya simptomları arasında yüksək hərarət, quru öskürək və nəfəs darlığı yer alır. Bu infeksiyalar immunitet sistemi zəif olan insanlarda daha ağır gedişat göstərə bilər. Xəstəliyin diaqnozu üçün həkim müayinəsi və diaqnostika, xüsusilə rentgen və CT müayinəsi vacibdir. Ağciyər xəstəliklərindən qorunma yolları arasında peyvəndlər və şəxsi gigiyena əsas rol oynayır. Tənəffüs yollarının qorunması üçün insanlarla təmasda olarkən maska taxmaq və sağlam qidalanmaq tövsiyə olunur. Beləliklə, viral infeksiyalara qarşı tədbirlər görmək və immunitet sistemini gücləndirmək pnevmoniya riskini azaltmaq üçün vacibdir.
Göbələk infeksiyaları
Ağciyər iltihabı nadir hallarda olsa da, göbələk infeksiyası nəticəsində də yarana bilər. Bu infeksiyalar əsasən zəif immunitet sistemi olan insanlarda, xüsusilə xroniki xəstəliklərin təsiri altında inkişaf edir. Candida, Aspergillus və Histoplazma kimi göbələklər tənəffüs sistemi üzərində dağıdıcı təsir göstərə bilər. Pnevmoniya və digər ağciyər xəstəlikləri ilə müşayiət olunan göbələk infeksiyaları, əsasən, tüberküloz, xərçəng müalicəsi alanlar və orqan transplantasiyası keçirmiş şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Göbələk pnevmoniyası zamanı simptomlar bakterial və ya viral infeksiyalarla oxşarlıq göstərə bilər, lakin uzun müddət davam edən öskürək və nəfəs darlığı ilə seçilir. İmmunitet sistemi zəif olan xəstələrdə infeksiya daha ağır gedişat göstərə bilər. Göbələk infeksiyalarının müəyyən edilməsi üçün həkim müayinəsi və diaqnostika vacibdir. Ağciyər sağlamlığı üçün təmiz hava, düzgün qidalanma və ağciyərləri gücləndirən qidalar qəbul etmək tövsiyə olunur. Ağciyər xəstəliklərindən qorunma yolları arasında gigiyena və infeksiyaya qarşı tədbirlər əsas rol oynayır.
Həyat tərzi və ekoloji faktorlar
Ağciyər iltihabı bəzi ekoloji və həyat tərzi faktorları nəticəsində yaranmasa da, onların təsiri ilə xəstəliyə yoluxma riski arta bilər. Tütün istifadəsinin təsiri ən önəmli risk faktorlarından biridir, çünki siqaret çəkmək tənəffüs yollarını qoruyan təbii mexanizmləri zəiflədir. Çirklənmiş havanın təsiri isə ağciyərlərə mənfi təsir edərək infeksiyalara həssaslığı artırır. Stress və immunitet arasında sıx əlaqə mövcuddur və uzunmüddətli stress immunitet sistemi zəiflədərək viral infeksiya və bakterial infeksiya riskini artırır. Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), astma ilə əlaqəli iltihab və interstisial ağciyər xəstəlikləri kimi problemlər tənəffüs sistemi funksiyasını zəiflədərək pnevmoniya riskini artırır. Sağlam həyat tərzi üçün ağciyərləri gücləndirən qidalar, vitamin C və immunitet dəstəkləyən qidalar qəbul etmək tövsiyə olunur. Tənəffüs yollarının qorunması üçün fiziki aktivlik və təmiz hava mühüm rol oynayır. Ağciyər xəstəliklərindən qorunma yolları arasında siqaretdən uzaq durmaq, hava çirkliliyindən qorunmaq və sağlam qidalanma əsas şərtlərdən biridir. Reabilitasiya və ağciyər gücləndirilməsi üsulları tənəffüs sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər. Beləliklə, sağlam həyat tərzi və ətraf mühit faktorlarına diqqət yetirmək pnevmoniya riskini azaltmaq üçün əhəmiyyətli addımlardır.
Ağciyər iltihabının simptomları
Ağciyər iltihabı müxtəlif səbəblərdən yarana bilən və fərqli simptomlarla özünü göstərən ciddi tənəffüs sistemi xəstəliyidir. Simptomlar infeksiyanın səbəbindən, xəstənin yaşından və immunitet sistemi vəziyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Xəstəlik bəzən yüngül gedişata malik olsa da, bəzi hallarda tənəffüs çatışmazlığı, yüksək hərarət və şiddətli ağrılarla müşayiət olunur. Xüsusilə uşaqlarda ağciyər iltihabı və yaşlılarda pnevmoniyanın fəsadları daha ağır ola bilər. Aşağıda bakterial infeksiya, viral infeksiya və göbələk infeksiyası nəticəsində yaranan pnevmoniyanın əsas simptomları qeyd olunmuşdur.
Ağciyər iltihabının əsas simptomları
- Öskürək (əvvəl quru olur, sonradan yaşıl və ya sarı rəngdə bəlğəm ifraz olunur)
- Bəlğəmli və ya quru öskürək (bəzən qanla qarışıq ola bilər)
- Yüksək qızdırma
- Nəfəs darlığı və ya təngnəfəslik (xüsusilə dərin nəfəs alarkən)
- Sinə ağrısı (xüsusilə nəfəs alarkən və ya öskürərkən)
- Yorğunluq və ümumi zəiflik (xüsusilə yaşlı və immun sistemi zəif insanlarda)
- Əzələ və bədən ağrıları (bəzən qripə bənzər simptomlar yarada bilər)
- Üşütmə və titrəmə hissi (xüsusilə gecələr daha çox hiss oluna bilər)
- Başağrısı və başgicəllənmə
- Tərləmə (xüsusilə gecə tər ifrazının artması)
- Nəfəs alarkən xırıltı səsin gəlməsi
- İştahsızlıq və çəki itkisi
- Bulantı və qusma
- Bel ağrısı (xüsusilə nəfəs alarkən və ya öskürərkən daha çox hiss olunur)
- Arterial təzyiqin enməsi və halsızlıq
- Ağır hallarda tənəffüs çatışmazlığı
Ağciyər iltihabı necə diaqnoz olunur?
Ağciyər iltihabı ciddi tənəffüs sistemi xəstəliklərindən biri olduğu üçün onun vaxtında və düzgün diaqnostikası böyük əhəmiyyət daşıyır. Bakterial infeksiya, viral infeksiya və ya göbələk infeksiyası kimi fərqli səbəblərdən qaynaqlanan pnevmoniyanın diaqnostikası xəstənin simptomlarına və bir sıra laborator və görüntüləmə testlərinə əsaslanır. Xəstəliyin dəqiq təyin olunması üçün müasir tibbi texnologiyalardan istifadə edilir. Aşağıda ağciyər iltihabının diaqnostik üsulları haqqında ətraflı məlumat verilib.
- 1. Həkim müayinəsi
- 2. Qan testləri və laborator diaqnostika
- 3. Rentgen və CT müayinəsi
- 4. Pulse oksimetri
- 5. Bəlğəm analizi və mikrobioloji testlər
- 6. Bronkoskopiya və ağciyər biopsiyası
- 7. Arterial qan qazı testi
- 8. Plevra mayesinin kulturası
1. Həkim müayinəsi
Ağciyər iltihabı diaqnozunda ilkin mərhələ həkim müayinəsi və xəstənin anamnezinin öyrənilməsidir. Həkim xəstənin öskürək, bəlğəm, qızdırma, sinə ağrısı, nəfəs darlığı kimi şikayətlərini dinləyərək pnevmoniya ehtimalını qiymətləndirir. Xəstə tənəffüs yolları infeksiyası, bakterial infeksiya, viral infeksiya və ya göbələk infeksiyası keçirmişsə, bu da nəzərə alınır. Stetoskop ilə ağciyərlər dinlənilərək ağciyər ödemi, xırıltılar, plevrit və ya ağciyər absesi olub-olmadığı yoxlanılır. Xəstənin yaxın zamanda COVID-19, tüberküloz və ya digər yoluxucu xəstəliklər keçirməsi haqqında məlumat toplanır. Xüsusilə xroniki xəstəliklərin təsiri, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) və astma ilə əlaqəli iltihab diaqnozu çətinləşdirə bilər. Tütün istifadəsinin təsiri və çirklənmiş havanın təsiri xəstənin vəziyyətinə təsir edən əlavə faktorlar ola bilər. Həkim xəstənin immunitet sistemi vəziyyətini qiymətləndirərək əlavə testlər təyin edə bilər. Həkim müayinəsi və diaqnostika pnevmoniyanın ilkin təyin edilməsi üçün əsas addımlardan biridir. Beləliklə, müvafiq müayinələr pnevmoniyanın diaqnozunda ilkin mərhələdir və müalicənin düzgün aparılması üçün vacibdir.
2. Qan testləri və laborator diaqnostika
Ağciyər iltihabı diaqnozunda qan testləri infeksiyanın növünü və orqanizmin ona reaksiyasını müəyyən etməyə kömək edir. Leukositlərin yüksək səviyyəsi adətən bakterial infeksiya, viral infeksiya və ya göbələk infeksiyası ehtimalını göstərir. C-reaktiv zülal (CRP) və Eritrositlərin Çökmə Sürəti (EÇS) iltihabi proseslərin aktivliyini qiymətləndirir. Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila və digər patogenlərin mövcudluğunu aşkar etmək üçün xüsusi qan analizləri aparılır. Arterial qan qazı testi qanda oksigen (O₂), karbon dioksid (CO₂) və pH səviyyəsini ölçərək tənəffüs çatışmazlığı olub-olmadığını müəyyən edir. Xüsusilə COVID-19 pnevmoniyası, ağciyər ödemi və ağır hallarda bu test müalicə strategiyasını təyin etmək üçün vacibdir. Tənəffüs yollarının qorunması və erkən diaqnostika xəstəliyin idarə olunmasını asanlaşdırır. Beləliklə, qan testləri pnevmoniyanın şiddətini və səbəbini müəyyənləşdirmək üçün əsas diaqnostik üsullardandır.
3. Rentgen və CT müayinəsi
Ağciyər iltihabı zamanı rentgen və CT müayinəsi pnevmoniyanın təsdiqlənməsi üçün ən vacib görüntüləmə üsullarındandır. Rentgen müayinəsi ağciyər toxumasında ağciyər absesi, plevrit və iltihabi proseslər olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün geniş istifadə olunur. Pnevmoniya nəticəsində ağciyər ödemi və ya ağciyər toxumasında sıxlaşma sahələri yarana bilər ki, bunlar da rentgen görüntüsündə aydın şəkildə görünür. Kompüter tomoqrafiyası (CT) isə daha dəqiq görüntü təqdim edərək interstisial ağciyər xəstəlikləri, xroniki xəstəliklərin təsiri və bakterial infeksiyaların yaratdığı dəyişikliklər barədə məlumat verir. Xüsusilə COVID-19 pnevmoniyası zamanı CT müayinəsi ağciyərlərdə buzlu şüşə görünüşü (ground-glass opacity) yarandığını göstərir ki, bu da xəstəliyin diaqnostikasını asanlaşdırır. Həkim müayinəsi və diaqnostika zamanı rentgen və CT müayinəsinin nəticələri mütləq nəzərə alınır və diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün digər testlərlə birgə qiymətləndirilir. Bəzən ilkin rentgen nəticələri qeyri-müəyyən ola bilər və CT müayinəsi tələb oluna bilər. Beləliklə, rentgen və CT müayinəsi pnevmoniyanın diaqnostikasında ən vacib görüntüləmə üsullarından biridir və düzgün müalicə planının qurulmasına kömək edir.
4. Pulse oksimetri
Ağciyər iltihabı zamanı oksigen səviyyəsinin azalması tənəffüs çatışmazlığının göstəricisi ola bilər. Pulse oksimetri cihazı qan oksigen səviyyəsini (%) ölçərək pnevmoniyanın ağırlıq dərəcəsini müəyyən edir. Normal oksigen səviyyəsi 95-100% arasında olsa da, pnevmoniya zamanı 92%-dən aşağı düşə bilər. Oksigen səviyyəsinin 88%-dən aşağı düşməsi ağır tənəffüs problemlərinə işarə edir və xəstəyə oksigen terapiyası tələb oluna bilər. Xüsusilə COVID-19 pnevmoniyası və ağır tənəffüs çatışmazlığı hallarında bu test vacibdir. Arterial qan qazı testi, oksigen və karbon dioksid səviyyələrini ölçərək ağciyər funksiyasının nə dərəcədə pozulduğunu müəyyən etməyə kömək edir. Tənəffüs məşqləri oksigen səviyyəsini normallaşdırmaq və ağciyərləri gücləndirən qidalar ilə birlikdə bərpa prosesini sürətləndirmək üçün vacibdir. İmmuniteti artıran dərmanlar və sağlam qidalanma və ağciyər funksiyası pnevmoniya sonrası reabilitasiyada önəmli rol oynayır. Oksigen çatışmazlığı ağciyər detoksu və reabilitasiya və ağciyər gücləndirilməsi proqramları ilə yaxşılaşdırıla bilər. Beləliklə, pulse oksimetri pnevmoniyanın gedişatını izləmək üçün əhəmiyyətlidir və xəstəliyin şiddətini qiymətləndirmək üçün istifadə edilir.
5. Bəlğəm analizi və mikrobioloji testlər
Ağciyər iltihabı diaqnozunda bəlğəm analizi və mikrobioloji testlər infeksiyanın növünü müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Pnevmoniya, bronxit, plevrit, ağciyər absesi kimi xəstəliklərin fərqləndirilməsi üçün bəlğəmdə olan mikroorqanizmlər yoxlanılır. Bakterial infeksiya xüsusilə Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila kimi patogenlər bəlğəm mədəniyyəti vasitəsilə müəyyən edilir. Bəlğəmin rəngi və konsistensiyası infeksiyanın növü barədə ilkin ipucu verə bilər – yaşıl və ya sarı bəlğəm bakterial infeksiyalara, şəffaf bəlğəm viral infeksiyalara işarə edir. Ağır hallarda bəlğəmdə qan olması tüberküloz və ya ağciyər absesi əlaməti ola bilər. Göbələk infeksiyası səbəbli pnevmoniya hallarında xüsusi laborator testlər aparılaraq Candida, Aspergillus və ya Histoplazma aşkarlanır. Bəlğəm analizi nəticəsində müəyyən edilən mikroorqanizmlərə uyğun olaraq antibiyotik müalicəsi və ya antifungal müalicə seçilir. Xüsusilə xroniki xəstəliklərin təsiri ilə immuniteti zəifləmiş xəstələrdə bəlğəm testi müalicənin effektivliyini artırmağa kömək edir. Bəlğəm toplama prosesinin düzgün aparılması üçün səhər vaxtı, yeməkdən əvvəl və ya həkimin təyin etdiyi xüsusi metodlarla nümunə götürülməsi tövsiyə olunur. Beləliklə, bəlğəm analizi pnevmoniyanın səbəbini dəqiqləşdirmək və düzgün müalicə aparmaq üçün mühüm diaqnostik vasitədir.
6. Bronkoskopiya və ağciyər biopsiyası
Ağciyər iltihabı diaqnozu bəzi hallarda adi testlərlə tam dəqiqləşdirilə bilmir və daha dərin müayinələr tələb olunur. Bronkoskopiya tənəffüs sistemi daxilinə xüsusi kamera ilə baxmaq və nümunələr götürmək üçün istifadə olunan prosedurdur. Xüsusilə xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH), interstisial ağciyər xəstəlikləri, autoimmun xəstəliklər, tüberküloz və naməlum mənşəli ağciyər xəstəlikləri zamanı bronkoskopiya tövsiyə edilə bilər. Ağır hallarda pnevmoniyanın fəsadları, məsələn, ağciyər absesi və ya tənəffüs yollarında şişkinlik olduqda bronkoskopiya diaqnozun dəqiqləşdirilməsinə kömək edir. Ağciyər biopsiyası ağciyər toxumasından kiçik bir hissənin götürülərək laborator analiz edilməsi prosedurudur və adətən şişlər və ya interstisial ağciyər xəstəlikləri aşkar edildikdə tətbiq edilir. Göbələk infeksiyaları və bəzi nadir pnevmoniya növlərinin təsdiqlənməsi üçün biopsiya lazım ola bilər. Bu prosedur invaziv olduğu üçün yalnız digər testlərin nəticələri qeyri-müəyyən olduqda və ya şübhəli vəziyyətlərdə aparılır. Həkim müayinəsi və diaqnostika nəticəsində bu üsulun lazım olub-olmadığı müəyyən edilir. Beləliklə, bronkoskopiya və ağciyər biopsiyası yalnız adi testlərlə diaqnoz qoyula bilmədikdə və ağır hallarda tətbiq olunan metodlardır.
7. Arterial qan qazı testi
Ağciyər iltihabı bəzi hallarda tənəffüs çatışmazlığı ilə nəticələnir və xəstənin qanındakı oksigen (O₂) və karbon dioksid (CO₂) səviyyəsinin ölçülməsi lazım gəlir. Arterial qan qazı testi (ABG) oksigenin ağciyərlərdə nə qədər effektiv şəkildə daşındığını müəyyən edən bir üsuldur. Xüsusilə COVID-19 pnevmoniyası, ağciyər ödemi, KOAH, tənəffüs yolları infeksiyası və ağır pnevmoniya hallarında bu test vacib ola bilər. Normal oksigen təzyiqi (PaO₂) 75-100 mmHg arasındadır, pnevmoniya zamanı bu göstərici düşə bilər. Test nəticələrinə əsasən xəstəyə oksigen terapiyası və ya süni tənəffüs cihazına ehtiyac olub-olmadığı müəyyən edilir. Tənəffüs yollarının qorunması üçün oksigen səviyyəsinin vaxtında izlənməsi pnevmoniyanın ağırlaşmasının qarşısını almağa kömək edir. Stress və immunitet pnevmoniya xəstələrinin oksigen səviyyəsinə təsir edə bilər, çünki yüksək stres vəziyyətində orqanizm daha çox oksigen tələb edir. Arterial qan qazı testi reanimasiya və ağır xəstə hallarında aparılır, çünki invaziv bir üsuldur. Xüsusilə yaşlılarda pnevmoniyanın fəsadları zamanı bu test həyati əhəmiyyət daşıya bilər.
8. Plevra mayesinin kulturası
Ağciyər iltihabı bəzi hallarda plevrit və plevral effuziya (plevra boşluğunda maye toplanması) ilə müşayiət olunur. Plevra mayesinin kulturası bu mayenin laborator analiz edilərək infeksiyanın səbəbini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Bakterial infeksiya, xüsusilə Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus və ya Legionella pneumophila səbəb olduğu pnevmoniya hallarında plevral maye toplanması mümkündür. Xəstədə ağciyər ödemi, sinə ağrısı və nəfəs darlığı olduqda plevral effuziyadan şübhələnilir. Plevra boşluğunda maye miqdarı normadan çox olduqda torasentez (plevral ponksiya) aparılaraq analiz üçün nümunə götürülür. Bu test tüberküloz, göbələk infeksiyası və ya xərçəng kimi xəstəliklərdən şübhələnildikdə də tətbiq edilə bilər. Plevral infeksiya varsa, xəstəyə uyğun antibiyotik müalicəsi və ya digər müalicə metodları təyin edilir. Beləliklə, plevra mayesinin kulturası yalnız plevrit və ağır hallarda infeksiyanın növünü dəqiqləşdirmək üçün istifadə edilən diaqnostik üsuldur.
Ağciyər iltihabının effektiv müalicə üsulları
Ağciyər iltihabı düzgün müalicə olunmadıqda tənəffüs sistemi üçün ciddi fəsadlara səbəb ola bilən bir xəstəlikdir. Pnevmoniya, bronxit, plevrit və ağciyər absesi kimi xəstəliklərdən fərqləndirilməsi üçün mütləq həkim müayinəsi və diaqnostika aparılmalıdır. Bakterial infeksiya, viral infeksiya və göbələk infeksiyası fərqli səbəblərdən qaynaqlandığı üçün onların müalicəsi də fərqlidir. Aşağıda ağciyər iltihabının əsas müalicə üsulları ətraflı izah edilmişdir.
- 1. Antibiyotik müalicəsi
- 2. Antiviral və simptomatik müalicə
- 3. Göbələk əleyhinə müalicə (Antifungal terapiya)
- 4. Oksigen və tənəffüs terapiyası
- 5. Maye qəbulu və damar daxili (IV) maye verilməsi
- 6. Plevral efüzyon və ağciyərdən mayenin boşaldılması
- 7. Evdə təbii müalicə üsulları və dəstəkləyici vasitələr
1. Antibiyotik müalicəsi
Ağciyər iltihabı bakterial infeksiya səbəbindən yaranmışdırsa, ən effektiv müalicə üsulu antibiyotik müalicəsi hesab olunur. Həkim müayinəsi və diaqnostika nəticələrinə əsasən xəstəyə rentgen və CT müayinəsi, bəlğəm testi və qan analizləri aparılır ki, bakterial törədici müəyyən edilsin. Antibiotiklər ağızdan (oral) və ya damar daxili (IV) təyin edilə bilər, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinə görə müalicə fərdiləşdirilir. Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) və autoimmun xəstəliklər olan xəstələrdə antibiotik müalicəsi daha ehtiyatla aparılır. İltihaba qarşı dərmanlar və dəstəkləyici terapiya xəstəliyin sağalma müddətini sürətləndirir. Tütün istifadəsinin təsiri və digər ekoloji faktorlar müalicənin təsirini azalda bilər. Beləliklə, bakterial pnevmoniya üçün antibiotiklər ən effektiv müalicə üsullarından biridir.
2. Antiviral və simptomatik müalicə
Ağciyər iltihabı viral infeksiya səbəbindən yaranmışdırsa, antibiotiklər təsirsiz olur və müalicə antiviral dərmanlarla aparılır. COVID-19, qrip virusu və digər tənəffüs yolları infeksiyaları nəticəsində yaranan pnevmoniyalarda antiviral dərmanlar xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinə uyğun təyin edilir. Virus mənşəli pnevmoniyada əsas məqsəd simptomların idarə olunmasıdır, buna görə yataq istirahəti, bol maye qəbulu və immuniteti artıran dərmanlar tövsiyə edilir. İmmunitet sistemi zəif olan xəstələrdə xəstəlik ağırlaşa bilər və əlavə olaraq oksigen terapiyası tələb oluna bilər. Rentgen və CT müayinəsi pnevmoniyanın viral və ya bakterial mənşəli olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir. İltihaba qarşı dərmanlar və ağrı kəsicilər bədən temperaturunu tənzimləməyə və xəstənin rahatlamasına kömək edir. Vitamin C və immunitet gücləndirən qidalar bədənin viruslarla mübarizəsini gücləndirir. Ağciyər infeksiyaları zamanı antiviral müalicənin təsirli olması üçün erkən müdaxilə vacibdir.
3. Göbələk əleyhinə müalicə (Antifungal terapiya)
Ağciyər iltihabı bəzi hallarda göbələk infeksiyası səbəbindən yarana bilər və bu zaman antibiotiklər təsirsiz olur. Candida, Aspergillus və Histoplazma kimi göbələklər tənəffüs sistemi xəstəliklərinə səbəb ola bilər, xüsusilə immunitet sistemi zəif olan şəxslərdə. Tüberküloz və ya xərçəng müalicəsi alan xəstələrdə göbələk mənşəli pnevmoniya riski daha yüksəkdir. Antifungal dərmanlar (məsələn, flukonazol spesifik göbələk törədicilərinə qarşı təyin edilir. Bəlğəm analizi və mikrobioloji testlər göbələk infeksiyasının dəqiq diaqnostikasına kömək edir. Sağlam qidalanma və ağciyər funksiyası dəstəkləyici müalicə üçün vacibdir. Reabilitasiya və ağciyər gücləndirilməsi göbələk infeksiyasından sonra bərpa prosesini sürətləndirə bilər. Evdə təbii müalicə üsulları dəstəkləyici rol oynasa da, əsas müalicə həkim tərəfindən təyin edilən antifungal dərmanlarla aparılmalıdır. Beləliklə, göbələk mənşəli pnevmoniyanın effektiv müalicəsi üçün antifungal terapiya tətbiq edilir.
4. Oksigen və tənəffüs terapiyası
Ağciyər iltihabı bəzən ağciyər ödemi, tənəffüs çatışmazlığı və hipoksemiya (qan oksigen səviyyəsinin azalması) kimi ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Pnevmoniya, bronxit və plevrit kimi xəstəliklərdə oksigen səviyyəsi düşdüyü üçün oksigen terapiyası vacib müalicə üsullarından biri sayılır. COVID-19, tüberküloz və ya interstisial ağciyər xəstəlikləri olan xəstələrdə oksigen dəstəyi həyat qurtarıcı ola bilər. Pulse oksimetri və arterial qan qazı testi oksigen səviyyəsini ölçmək və xəstəyə nə qədər oksigen lazım olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Ağır hallarda süni tənəffüs cihazı (ventilyator) tələb oluna bilər ki, bu da xəstənin tənəffüsünü dəstəkləyir. Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) və astma ilə əlaqəli iltihab olan şəxslərdə oksigen ehtiyacı fərqli ola bilər, buna görə oksigen terapiyası fərdiləşdirilir. İmmunitet sistemi zəif olan və ağır yoluxucu xəstəliklər keçirən xəstələrdə oksigen müalicəsi uzunmüddətli reabilitasiyanın bir hissəsi ola bilər. Rentgen və CT müayinəsi oksigen terapiyasına ehtiyac olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.
5. Maye qəbulu və damar daxili (IV) maye verilməsi
Ağciyər iltihabı zamanı bədənin maye balansının qorunması sağalma prosesinin sürətləndirilməsində mühüm rol oynayır. Pnevmoniya, bakterial infeksiya və viral infeksiya hallarında xəstə yüksək hərarət və tərləmə səbəbindən maye itirə bilər. IV mayelər (damar daxili maye müalicəsi) bədənin elektrolit balansını bərpa etmək və dehidrasiyanın qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Həkim müayinəsi və diaqnostika nəticələrinə əsasən xəstəyə lazım olan maye miqdarı təyin olunur. Vitamin C və immunitet dəstəyi üçün bəzən vitamin və mineralların maye şəklində venadaxili verilməsi tövsiyə edilir. Ağır hallarda antibiyotik müalicəsi də IV üsulla tətbiq edilə bilər, çünki bu dərmanların daha sürətli təsir etməsini təmin edir. Ağciyər xəstəlikləri zamanı bədənin güclü qalması üçün ağciyərləri gücləndirən qidalar və su balansı qorunmalıdır. Çirklənmiş havanın təsiri yüksək temperatur və susuzluq tənəffüs problemlərini daha da ağırlaşdıra bilər. Reabilitasiya və ağciyər gücləndirilməsi zamanı da maye balansına diqqət yetirmək vacibdir.
6. Plevral efüzyon və ağciyərdən mayenin boşaldılması
Ağciyər iltihabı bəzi hallarda plevrit və plevral efüzyon (plevra boşluğunda maye toplanması) ilə müşayiət oluna bilər. Pnevmoniya, ağciyər absesi, tüberküloz və ya bakterial infeksiya səbəbindən ağciyərlərin ətrafında maye toplanması baş verə bilər ki, bu da tənəffüsü çətinləşdirir. Həkim müayinəsi və diaqnostika nəticəsində rentgen və CT müayinəsi ilə bu maye yığılması aşkar edilir. Plevral ponksiya (torasentez) adlı prosedurla bu maye boşaldılır və laborator analiz üçün nümunə götürülür. Mayenin infeksiyalı olub-olmadığını müəyyən etmək üçün plevra mayesinin kulturası aparılır. Ağır hallarda maye təkrar yığıla bilər və bunun qarşısını almaq üçün uzunmüddətli drenaj sistemləri tətbiq edilə bilər. İmmunitet sistemi zəif olan və xroniki xəstəlikləri olan şəxslərdə bu vəziyyət daha çox müşahidə edilir. İltihaba qarşı dərmanlar və uyğun antibiotik müalicəsi maye yığılmasının qarşısını almağa kömək edə bilər. Beləliklə, plevral efüzyonun vaxtında boşaldılması tənəffüs sisteminin funksiyasını yaxşılaşdırır və xəstənin daha tez sağalmasına şərait yaradır.
7. Evdə təbii müalicə üsulları və dəstəkləyici vasitələr
Ağciyər iltihabı zamanı dərman müalicəsi əsas prioritet olsa da, evdə təbii müalicə üsulları sağalma müddətini sürətləndirə bilər. Təbii antibiotiklər və fitoterapiya və tənəffüs sağlamlığı üçün istifadə edilən bitki mənşəli vasitələr dəstəkləyici rol oynaya bilər. Zəncəfil, sarımsaq, bal, soğan və limon kimi qidalar immunitet sistemini gücləndirərək infeksiya ilə mübarizədə faydalıdır. Ağciyər detoksu üçün buxar inhalasiyası və isti bitki çayları nəfəs yollarını rahatladır. Tənəffüs məşqləri evdə rahat bir mühitdə edilə bilən və ağciyərləri gücləndirən üsullardandır. Sağlam qidalanma və ağciyər funksiyası üçün balanslı və qidalandırıcı bir pəhriz vacibdir. Soyuqdəymə və ağciyər infeksiyaları hallarında isti mayelər, bitki çayları və inhalasiya müsbət təsir göstərə bilər. Tütün istifadəsinin təsiri pnevmoniya zamanı bədəni daha da zəiflədə biləcəyi üçün siqaretdən uzaq durmaq tövsiyə edilir. Evdə təbii müalicə üsulları əsas müalicənin əvəzi olmamalıdır, lakin bərpa müddətini daha rahat keçirməyə kömək edə bilər.
Ağciyər iltihabı ilə bağlı tez-tez verilən suallar
Ağciyər iltihabı nədir?
Ağciyər iltihabı, pnevmoniya olaraq da bilinən, tənəffüs yolları infeksiyası nəticəsində ağciyərlərdə iltihabi proseslərin yaranmasıdır. Bu xəstəlik bakterial, viral və göbələk infeksiyası səbəbilə yarana bilər və ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Ağciyər iltihabının səbəbləri nələrdir?
Ağciyər iltihabı müxtəlif bakterial infeksiya, viral infeksiya və göbələk infeksiyası səbəbilə meydana gələ bilər. Xüsusilə, Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Mycoplasma pneumoniae və Legionella pneumophila kimi mikroorqanizmlər əsas səbəbkarlar sırasındadır.
Ağciyər iltihabının əlamətləri hansılardır?
Ağciyər iltihabı zamanı xəstələrdə yüksək hərarət, öskürək, sinə ağrısı və nəfəs darlığı müşahidə oluna bilər. Xüsusilə, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi (KOAH) və astma ilə əlaqəli iltihab yaşayan şəxslərdə simptomlar daha ağır ola bilər.
Ağciyər iltihabı necə diaqnoz edilir?
Ağciyər iltihabının diaqnozu həkim müayinəsi və diaqnostika yolu ilə aparılır. Xəstənin şikayətləri nəzərə alınaraq rentgen və CT müayinəsi vasitəsilə ağciyərlərdəki dəyişikliklər təhlil edilir.
Ağciyər iltihabı yoluxucudurmu?
Ağciyər iltihabı xüsusilə viral infeksiya və bakterial infeksiya səbəbilə yaranıbsa, yoluxucu ola bilər. Tənəffüs yollarının qorunması üçün gigiyenik qaydalara əməl etmək və immunitet sistemini gücləndirmək vacibdir.
Ağciyər iltihabının müalicəsi necə aparılır?
Ağciyər iltihabının müalicəsi xəstəliyin səbəbinə görə dəyişir. Antibiyotik müalicəsi bakterial mənşəli iltihablar üçün istifadə olunur, virus səbəbli infeksiyalarda isə immunitet gücləndirici üsullar tətbiq edilir. Evdə təbii müalicə üsulları ilə də bərpa prosesi sürətləndirilə bilər.
Ağciyər iltihabı olan xəstə nə qədər müddətdə sağalır?
Ağciyər iltihabının sağalma müddəti xəstənin ümumi vəziyyətindən və müalicəyə reaksiyasından asılıdır. Xroniki xəstəliklərin təsiri, yaş faktoru və immunitet sistemi bu prosesi uzada bilər.
Ağciyər iltihabının qarşısını necə almaq olar?
Ağciyər iltihabının qarşısını almaq üçün tənəffüs yollarının qorunması, sağlam qidalanma və ağciyər funksiyası dəstəklənməlidir. Tütün istifadəsinin təsiri və çirklənmiş havanın təsiri nəzərə alınaraq qoruyucu tədbirlər görülməlidir.
Ağciyər iltihabı uşaqlarda və yaşlılarda necə təsir göstərir?
Ağciyər iltihabı uşaqlarda ağciyər iltihabı və yaşlılarda pnevmoniyanın fəsadları kimi fərqli təsirlər göstərə bilər. Xüsusilə yaşlılarda ağırlaşmalara səbəb ola bilər, çünki immunitet sistemi zəifləyir.
Pnevmoniya təhlükəlidirmi?
Pnevmoniya ağırlaşdığı təqdirdə ağciyər absesi, plevrit və ağciyər ödemi kimi ciddi problemlərə yol aça bilər. Risk qrupunda olanlar üçün vaxtında müalicə vacibdir.
Ağciyər iltihabı risk faktorları hansılardır?
Ağciyər iltihabının risk faktorları arasında autoimmun xəstəliklər, tənəffüs sistemi problemləri, stress və immunitet zəifləməsi və xroniki xəstəliklərin təsiri yer alır.
Ağciyər iltihabı peyvəndlə qarşısı alına bilərmi?
Bəli, pnevmoniya peyvəndi vasitəsilə müəyyən bakteriyalar səbəbilə yaranan ağciyər iltihabının qarşısını almaq mümkündür. Bu xüsusilə COVID-19 və tüberküloz kimi infeksiyalara qarşı qoruyucu ola bilər.
Ağciyər iltihabı təkrar yaranma riski varmı?
Ağciyər iltihabı bir dəfə keçirdikdən sonra xroniki xəstəliklər və immunitet sistemi zəif olan insanlarda yenidən ortaya çıxa bilər. İltihabın qarşısının alınması yolları ilə risk azaldıla bilər.
Ağciyər iltihabı ilə bağlı nə vaxt həkimə müraciət etmək lazımdır?
Ağciyər iltihabı zamanı həkim müayinəsi və diaqnostika aparılması vacibdir, xüsusilə şiddətli öskürək, yüksək hərarət və nəfəs darlığı varsa, gecikmədən həkimə müraciət olunmalıdır.
Pnevmoniya peyvəndi nədir?
Pnevmoniyaya qarşı iki növ peyvənd mövcuddur: polisaxarid peyvəndi 5 il qoruma təmin edərək B hüceyrələrinə təsir edir və konjugat peyvəndi yaddaş və T hüceyrələrini də stimullaşdıraraq ömür boyu təsir göstərə bilər. 65 yaşdan yuxarı və risk qrupunda olan şəxslər üçün konjugat peyvəndi bir dəfə, polisaxarid peyvəndi isə 6 ay sonra vurulur və hər 5 ildən bir təkrarlanır.
Pnevmoniya hansı xəstəlikdir?
Pnevmoniya ağciyər xəstəlikləri kateqoriyasına aid olan və iltihabi proseslər səbəbilə yaranan ciddi bir infeksiyadır. Fitoterapiya və tənəffüs sağlamlığı, ağciyər detoksu və reabilitasiya və ağciyər gücləndirilməsi müalicəyə dəstək ola bilər.
