Hepatit C, hepatit C virusu (HCV) tərəfindən törədilən bir qan yolu ilə ötürülən infeksiyadır. Bu virus, əsasən, qan və qan məhsulları ilə təmas yolu ilə insanlardan insana keçir. HCV, qaraciyərə ziyan verir və uzunmüddətli infeksiya hallarında xroniki hepatit, siroz və hətta qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər. Bu məqalədə hepatit C-nin əlamətləri, təsirləri və ümumi məlumatları haqqında danışılacaq.
Hepatit C-nin Yayılması və Risk Faktorları
Hepatit C, əsasən, qan yolu ilə ötürülür. Bu, qeyri-steril tibbi avadanlıqların istifadəsi, qan transfüzyonları və organ köçürülmələri zamanı riski artırır. Həmçinin, şəxsi gigiyena məhsullarının (məsələn, dırnaq qayçıları və təraş bıçaqları) paylaşılması və qorunmasız cinsi əlaqədə olan şəxslər də risk altındadır. Anadan övladına ötürülmə riski azdır, lakin hamilə qadınlar virusu övladlarına ötürə bilərlər.
Əlamətləri
Hepatit C-nin əlamətləri şəxsədən şəxsə dəyişir və çox vaxt xəstəlik simptomsuz irəliləyir. Xroniki hepatit C halında əlamətlər illər sonra, hətta onilliklər sonra ortaya çıxa bilər. Əlamətlərə aşağıdakılar daxildir:
- Yorğunluq
- İştahsızlıq
- Sarılıq (dəri və göz ağlarının saralması)
- Qarın ağrısı
- Qarışıqlıq, unutkanlıq və konsentrasiya çətinlikləri
- İshal və qusma
- Qaranlıq sidik və açıq rəngli dış
- Qarın şişkinliyi və ayaqlarda şiş
Hepatit C xəstəliyi necə yoluxur?
Hepatit C xəstəliyi, hepatit C virusu (HCV) ilə yoluxma nəticəsində yaranır. Bu virus, əsasən, qan vasitəsilə ötürülür. Yoluxma üsulları arasında aşağıdakılar daxildir:
- Qanla Təmas: Enfekte olmuş şəxsin qanı ilə doğrudan təmas hepatit C-yə yoluxmanın ən yayğın yoludur. Bu, eyni iynələrin və ya şprislərin paylaşılması ilə narkotik maddələrin istifadəsi zamanı baş verə bilər.
- Qeyri-steril Tibbi Avadanlıq: Qeyri-steril tibbi və ya dental avadanlıqların istifadəsi, dəriyə və ya toxumalara müdaxilə edən prosedurlar zamanı HCV ilə yoluxma riskini artırır.
- Tatu və Pirsinq: Steril olmayan alətlər və mürekkep vasitəsilə edilən tatu və pirsinq prosedurları da hepatit C ilə yoluxma riskini artıra bilər.
- Qan Məhsullarının Transfüzyonu və Organ Köçürülməsi: Xüsusilə 1992-ci ildən əvvəl, qan məhsullarının və organların yoxlanılması üçün geniş miqyaslı testlərin tətbiq edilmədən əvvəl, qan transfüzyonları və organ köçürülmələri yolu ilə HCV ilə yoluxma riski yüksək idi.
- Anadan Övlada Yoluxma: Hepatit C virusu həmçinin doğum zamanı anadan övlada keçə bilər, lakin bu nisbətən nadir hallarda baş verir.
- Qorunmasız Cinsi Əlaqə: Hepatit C-nin cinsi yolla ötürülməsi mümkündür, xüsusilə qorunmasız cinsi əlaqə və birdən çox cinsi tərəfdaşın olması halında. Lakin, bu yoluxma üsulu nisbətən az yayılmışdır.
Təsirləri
Hepatit C, əgər müalicə edilməzsə, karaciğərdə ciddi zədələnməyə və digər sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xroniki hepatit C-nin təsirləri arasında siroz, karaciğər xərçəngi, karaciğər çatışmazlığı və ölüm riskinin artması var. Bu xəstəliyin ilərləməsi, karaciğərin normal funksiyasını pozur və ciddi sağlamlıq məsələlərinə yol açır.
Hepatit C Diaqnoz və Müalicəsi
Hepatit C-nin diaqnozu qan testləri ilə qoyulur. Bu testlər, virusun genetik materialını (RNA) və ya virusa qarşı immunitet sisteminin reaksiyasını (antikorları) aşkar edir. Müalicə seçimləri, xəstəliyin mərhələsindən və karaciğərin zədələnmə dərəcəsindən asılıdır. Son illərdə, doğrudan təsirli antiviral dərmanlar (DAA) sayəsində hepatit C-nin müalicəsi xeyli irəliləyib. Bu dərmanlar, çox vaxt virusu tamamilə məhv edə bilir və xəstəliyin ilərləmə riskini azaldır.
Hepatit C-nin müalicəsi, son illərdə əhəmiyyətli irəliləyişlər sayəsində xeyli yaxşılaşıb. Müalicə, əsasən, virusun tamamilə məhv edilməsini və xəstəliyin ilərləməsinin qarşısının alınmasını hədəfləyir. Müalicədə istifadə olunan əsas dərmanlar doğrudan təsirli antiviral dərmanlardır (DAA). Bu dərmanlar, hepatit C virusunun çoxalmasını blok edir və çox güman ki, xəstəliyi tamamilə sağaldır.
- DAA-ların Tətbiqi: DAA müalicəsi, xəstəliyin genotipinə və xəstənin karaciğərindəki zədələnmə dərəcəsinə bağlı olaraq müxtəlif rejimlərdə tətbiq edilir. Müalicə müddəti, adətən, 8-dən 12 həftəyə qədər davam edir.
- Yan Təsirlər: DAA-ların yan təsirləri əvvəlki müalicə metodlarına nisbətən daha azdır, lakin bəzi xəstələrdə yorğunluq, baş ağrısı və mədə bulanması kimi yan təsirlərə səbəb ola bilər.
- Sağalma Nisbəti: DAA-ların istifadəsi ilə sağalma nisbəti çox yüksəkdir, bəzi hallarda 90%-dən çoxdur.
Müalicə Planının Seçilməsi
- Fərdi Yanaşma: Müalicə seçimində, xəstənin fərdi vəziyyəti, virusun genotipi, karaciğərin zədələnmə dərəcəsi və digər sağlamlıq problemləri nəzərə alınır.
- Mütəxəssis Məsləhəti: Hepatit C-nin müalicəsi üçün hepatoloq və ya infeksion xəstəliklər üzrə mütəxəssislə məsləhətləşmək vacibdir.
Qeyd Ediləcək Məsələlər
- Müalicədən Sonra Nəzarət: Müalicədən sonra virusun məhv edildiyini təsdiqləmək üçün qan testləri tələb olunur. Həmçinin, karaciğərin sağlamlıq vəziyyətinin monitorinqi davam etdirilməlidir.
- Xroniki Hallar və Qarşılıqlı Təsirlər: Xroniki hepatit C hallarında və karaciğər sirozu olan xəstələrdə müalicə daha mürəkkəb ola bilər. Bu xəstələr, mümkün qarşılıqlı təsirlər və yan təsirlər üçün diqqətlə izlənilməlidir.
Qorunma və Profilaktika
Hepatit C-dən qorunmaq üçün ən yaxşı yol, riskli davranışlardan uzaq durmaq və yüksək standartlarda şəxsi gigiyenaya əməl etməkdir. Narkotik istifadəçiləri üçün steril iynələrin istifadəsi, tibbi prosedurlar zamanı steril avadanlıqların istifadəsi, şəxsi gigiyena məhsullarının paylaşmamaq və qorunmasız cinsi əlaqədən çəkinmək önəmlidir. Hal-hazırda hepatit C-yə qarşı peyvənd yoxdur, buna görə də infeksiyanın qarşısını almaq üçün tədbirlər həyata keçirilməlidir.
Hepatit C, dünya üzrə milyonlarla insanı təsir edən ciddi bir sağlamlıq problemidir. Xəstəliyin erkən aşkarlanması və müalicəsi, qaraciyərə ciddi ziyanın qarşısını ala bilər. Xəstəliyin yayılmasını azaltmaq üçün ictimai sağlamlıq tədbirləri və şəxsi qorunma strategiyaları vacibdir. Hepatit C ilə mübarizədə təhsil və məlumatlandırma, xəstəliyin qarşısının alınması və onunla mübarizədə əsas rol oynayır.
