İnsanların bir çoxu yaşlandıqca saçlarının ağarmasını normal qarşılayır. Lakin son illərdə gənclər arasında da saçların erkən ağarması halları artmaqdadır. Bu vəziyyət estetik narahatlıqla yanaşı, bəzi hallarda sağlamlıqla bağlı problemlərin xəbərçisi də ola bilər. Bəzi insanlar saçlarının ağarmasını təbii yaşlanma prosesi ilə əlaqələndirsə də, əslində bu prosesə təsir edən çoxsaylı daxili və xarici faktorlar mövcuddur. Genetik meyillilik, vitamin çatışmazlığı, xəstəliklər, yaşam tərzi, stress və qidalanma pozuntuları kimi amillər saçlara təsir edərək onların vaxtından əvvəl rəngini itirməsinə səbəb ola bilər.
Bu məqalədə saçların tez ağarmasının əsas səbəblərini addım-addım araşdıracağıq. İlk olaraq, saçların tez ağarmasına səbəb olan amilləri sadalayacağıq, daha sonra isə bu faktorların hər birinin saçın piqmentasiyasına necə təsir etdiyini ətraflı şəkildə izah edəcəyik. İndi isə keçək əsas səbəblərin izahına.
- Genetik faktorlar
- Yaşlanma prosesi
- B12 vitamini çatışmazlığı
- Biotin və fol turşusu əskikliyi
- Vitamin D və E çatışmazlığı
- Tiroid və digər hormon pozuntuları
- Otoimmün xəstəliklər (vitiligo və s.)
- Güclü və uzunmüddətli stress
- Sağlam olmayan pəhriz və qidalanma
- Zərərli vərdişlər: siqaret, spirt, qəhvə
- Kimyəvi saç məhsulları və toksinlər
- Həddindən artıq günəş şüalarına məruz qalmaq
- Qeyri-normal yuxu və su qəbulu rejimi
- Xroniki yorğunluq və orqanizmin tükənməsi
1. Genetik faktorlar
1. Genetik faktorlarSaç ağarması hallarında ən güclü amillərdən biri genetik meyillilikdir. Əgər ailənizdə bir neçə nəsil boyunca gənc yaşda saçlarda ağarmalar müşahidə olunubsa, bu hal sizdə də təkrarlana bilər. Genetik saç problemləri insanın saç follikullarında melanin istehsalına təsir edərək təbii rəngin itməsinə səbəb olur. Bu halda, sağlam qidalanma və həyat tərzi prosesi yavaşlatsa da, tamamilə qarşısını almaq mümkün olmur. Saçın erkən yaşda ağarması xüsusilə genetik amillərlə sıx bağlıdır və tez-tez 20-25 yaşlarında özünü göstərir.
Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında irsi faktlar çox güclü yer tutur və digər səbəblərlə birlikdə müşahidə oluna bilər. Bu halı azaltmaq üçün saç üçün vitamin kompleksləri faydalı ola bilər. Saç rəngi dəyişməsi genetik olaraq baş verdikdə adətən lokal deyil, ümumi olur. Həm qadınlarda, həm kişilərdə bu tendensiya eyni şəkildə təkrarlana bilər. Saçın rəngi dəyişdikcə öz təbii parlaqlığını da itirir.
Saç sağlamlığı üçün erkən yaşdan etibarən düzgün qulluq və balanslı qidalanma vacibdir. Genetik faktorların dəyişdirilməsi mümkün olmasa da, təsirini azaltmaq mümkündür. Mütəxəssislər bu vəziyyətdə melanin artırıcı məhsullar və antioksidantlarla zəngin qidaları tövsiyə edir. Nəticə olaraq, genetik mənşəli ağarmada dərhal panikaya düşmək əvəzinə, mütəmadi dəstək tədbirləri görülməlidir.
2. Yaşlanma prosesi
Saç ağarması insanın bioloji yaşlanma prosesinin təbii nəticələrindən biridir. Yaş artdıqca saç follikullarında yerləşən melanosit hüceyrələrinin sayı və aktivliyi azalır. Bu da saçlarda melanin azalması ilə nəticələnərək saçın təbii rəngini itirməsinə səbəb olur. Qocalıqla bağlı saç ağarması həm kişi, həm qadınlarda fərqli yaş mərhələlərində başlayır və genetikə görə dəyişir.
Bu proses 30 yaşdan sonra başlayıb 50 yaşa qədər sürətlənə bilər. Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında yaşlanma təbiidir və heç bir xəstəlik göstəricisi olmaya bilər. Bu hal bəzən saçda rəng dəyişikliyi ilə yanaşı struktur dəyişikliklərinə də səbəb olur. Saç sağlamlığı yaşlandıqca zəifləyir və daha çox qulluq tələb edir. Bu dövrdə saç üçün faydalı qidalar qəbul etmək vacibdir.
Ət, yumurta, qoz, dəniz məhsulları və süd məhsulları saç follikullarının qidalanmasını yaxşılaşdırır. Hormon balanssızlığı da yaşlandıqca daha çox ortaya çıxaraq ağarmaya təsir edə bilər. Saçın rəngi itdikcə parıltısı və elastikliyi də azalır. Saç ağarması üçün ev üsulları bu mərhələdə təsirli ola bilər, lakin nəticələr daha gec üzə çıxır. Yaş artdıqca saçların tərkibi dəyişdiyindən əlavə vitamin və mineral dəstəyi də faydalı olur.
3. B12 vitamini çatışmazlığı
Saç ağarması hallarında ən çox rast gəlinən səbəblərdən biri B12 vitamini əskikliyi və saç arasında olan birbaşa əlaqədir. Bu vitamin bədən hüceyrələrinin, o cümlədən saç follikullarının normal işləməsi üçün vacibdir. Əskikliyi zamanı saçlar tədricən rəngini itirərək bozlaşmağa başlayır. Vitamin çatışmazlığı yalnız saç rənginə deyil, ümumi saç sağlamlığına da mənfi təsir edir. Bu zaman saç tökülməsi və ağarma birlikdə müşahidə edilə bilər.
Saçlar yalnız ağarmır, eyni zamanda nazikləşir və qırılmağa başlayır. Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında B12 çatışmazlığı xüsusilə gənclər üçün təhlükəlidir. B12 orqanizmdə fol turşusu ilə birlikdə işləyərək saç hüceyrələrini qoruyur. Qidalanmada ət, yumurta, süd məhsulları və balıq çatışmadıqda bu vitaminin səviyyəsi sürətlə düşə bilər. Saç rəngi dəyişməsi bu vəziyyətdə ani şəkildə baş verir və bölgəvi ola bilər.
Mütəxəssislər saç niyə tez ağarır? sualına cavab olaraq tez-tez B12 əskikliyinə işarə edirlər. Gündəlik qidalanmada bu vitaminin yer almaması ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Saç üçün vitamin kompleksləri seçərkən içində B12-nin olması mütləq nəzərə alınmalıdır. Əgər bu vəziyyət uzun müddət davam edərsə, saçda bozlaşma geridönməz ola bilər. Bunun qarşısını almaq üçün qidalanma vərdişlərinə diqqət edilməli və ehtiyac varsa, həkim nəzarətində əlavələr qəbul edilməlidir.
4. Biotin və fol turşusu əskikliyi
Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında biotin və fol turşusu çatışmazlığı mühüm yer tutur. Bu iki vitamin saç hüceyrələrinin bölünməsi və piqment istehsalında əsas rol oynayır. Biotin B kompleks vitaminlərindən biridir və saç sağlamlığı üçün çox önəmlidir. Onun əskikliyi saçların həm tökülməsi, həm də rəng dəyişikliyi ilə nəticələnə bilər. Saç rəngi dəyişməsi zamanı saçlar əvvəlcə solğunlaşır, sonra isə tədricən bozlaşmağa başlayır.
Fol turşusu isə qanın oksigen daşıma qabiliyyətinə təsir göstərir və bu da dolayısı ilə saç follikullarını qidalandırır. Əgər bu vitaminlər qidada çatışmırsa, saçlarda melanin azalması baş verir. Nəticədə saçın erkən yaşda ağarması riski artır. Bu vitaminləri yumurta, ispanaq, qara çörək və paxlalı məhsullardan almaq mümkündür. Saç üçün faydalı qidalar arasında bu iki vitaminlə zəngin olan məhsullar ilk sıradadır.
Biotin əlavələri və fol turşusu kapsulları da faydalı ola bilər. Lakin bu cür əlavələri həkim məsləhəti ilə istifadə etmək lazımdır. Saç ağarmasına qarşı nə etmək olar? sualının cavabı kimi bu vitaminlərin balanslı qəbulu göstərilə bilər. Fol turşusu xüsusilə hamiləlik dövründə qəbul edilsə də, ümumi saç tökülməsi və ağarma üçün də faydalıdır.
5. Vitamin D və E çatışmazlığı
Saçların tez ağarması bəzən geniş yayılmış vitamin əskikliyi nəticəsində meydana çıxır. Xüsusilə Vitamin D və E çatışmazlığı bu prosesdə mühüm rol oynayır. Bu vitaminlər orqanizmdə antioksidant funksiyası daşıyaraq saç hüceyrələrində degenerasiyanın qarşısını alır. D vitamini günəş şüaları ilə sintez olunduğundan, qapalı mühitdə yaşayanlarda bu əskiklik daha çox müşahidə olunur.
E vitamini isə dərinin elastikliyini və saç dərisinin qidalanmasını təmin edir. Bu vitaminlər çatışmadıqda saçda rəng dəyişikliyi baş verir və saçlar parlaqlığını itirir. Həmçinin saç tökülməsi və ağarma paralel şəkildə inkişaf edə bilər. Gün ərzində 15-20 dəqiqə günəşdə olmaq D vitamini üçün kifayət edir. Əlavə olaraq balıq yağı, yumurta sarısı və qaraciyər bu vitamini təbii şəkildə təmin edə bilər.
E vitamini isə badam, fındıq və avokadoda bol miqdarda mövcuddur. Saç sağlamlığı üçün biotin qədər bu vitaminlərin də əhəmiyyəti böyükdür. Ağ saçlar təbii olaraq necə aradan qaldırılır? deyə düşünənlər üçün bu vitaminlərin qəbulu başlanğıc ola bilər. Beləliklə, gündəlik rasionda bu vitaminlərə yer vermək saçların təbii görünüşünü bərpa etməyə kömək edir.
6. Tiroid və digər hormon pozuntuları
Saçların tez ağarması tez-tez hormon balanssızlığı ilə əlaqəli ola bilər. Xüsusilə tiroid pozuntusu və saç rəngi arasında güclü əlaqə var. Hipotiroidizm və ya hipertiroidizm hallarında orqanizmdə maddələr mübadiləsi yavaşlayır və ya sürətlənir, bu da saç hüceyrələrinə təsir göstərir. Ağ saçların yaranma səbəbləri bu pozuntular nəticəsində baş verə bilər. Tiroid vəzi kifayət qədər hormon ifraz etmədikdə, saçlar rəngini itirir və quruyur.
Saçlar yalnız rəngini yox, həm də elastikliyini və gücünü itirir. Bu vəziyyətdə saç rəngi dəyişməsi daha sürətli baş verir və bəzi bölgələrdə ləkələnmiş görüntü yarana bilər. Hormon balansını bərpa etmək üçün endokrinoloq nəzarətində dərman qəbul edilməlidir. Saçın erkən yaşda ağarması hormon pozuntuları ilə bağlı olduqda mütləq laborator müayinə ilə təsdiqlənməlidir. Bu pozuntular qadınlarda daha çox menstruasiya pozğunluqları və stresslə birgə müşahidə olunur.
Həmçinin kişilərdə də testosteron səviyyəsindəki dəyişikliklər saçları təsirləndirə bilər. Saç sağlamlığı bu cür daxili sistematik problemlərə qarşı həssasdır. Uzun müddətli hormonal disbalans nəticəsində saçlarda melanin azalması müşahidə olunur. Nəticədə, saçlar rəngsiz, cansız və yaşlı görüntü alır.
7. Otoimmün xəstəliklər (vitiligo və s.)
Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında autoimmun xəstəliklər və saç rəngi arasındakı əlaqə tibb dünyasında geniş şəkildə tanınır. Bu xəstəliklərdə orqanizm öz hüceyrələrinə qarşı reaksiya göstərir və bu da melanin istehsal edən hüceyrələrin məhv olmasına səbəb ola bilər. Saçlarda melanin azalması müşahidə edildikdə, saçlar əvvəlcə solğunlaşır, sonra isə tamamilə ağarır. Vitiligo, lupus və alopesiya areata kimi xəstəliklər bu tip prosesləri sürətləndirə bilər.
Bu xəstəliklər zamanı saç ağarması təkcə başda deyil, qaş, saqqal və bədən tüklərində də özünü göstərə bilər. Saç rəngi dəyişməsi lokal və ya sistematik şəkildə baş verə bilər. Bu zaman saçın strukturu da zəifləyir və qırılmağa meyilli olur. Otoimmün problemlər bir çox hallarda saç sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Həkim nəzarətində immun sistemi tənzimləyən müalicə üsulları faydalı ola bilər.
Boz saçlara qarşı müalicə bu hallarda yalnız simptomatik şəkildə aparılır. Tam sağalma mümkün olmasa da, prosesin yavaşlaması mümkündür. Bu səbəbdən saç niyə tez ağarır? sualının cavabında bu cür xəstəliklərin yoxlanması vacibdir. Autoimmun xəstəliklərə sahib olan şəxslər mütəmadi olaraq həkim nəzarətində olmalıdır.
8. Güclü və uzunmüddətli stress
Saç ağarması ilə psixoloji stres arasında birbaşa əlaqə olduğu elmi olaraq sübut olunub. Uzunmüddətli və daimi stress adrenal hormonların artmasına səbəb olaraq melanosit hüceyrələrinin fəaliyyətini zəiflədir. Nəticədə saç rəngi dəyişməsi baş verir və ağarma prosesi başlayır. Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında emosional yüklənmə xüsusilə gənclərdə daha təsirli olur.
Həyat tərzi, iş təzyiqləri, ailə problemləri və sosial gərginliklər bu vəziyyəti daha da gücləndirə bilər. Saçın erkən yaşda ağarması çox zaman bu faktora bağlıdır. Stressin yaratdığı hormonal dəyişikliklər hormon balanssızlığı ilə nəticələnə bilər. Bu da saç tökülməsi və ağarma prosesini paralel şəkildə sürətləndirir. Stress həm də immun sistemini zəiflədir ki, bu da dəri və saç problemləri üçün risk yaradır.
Günümüzdə gənc yaşda belə ağ saç problemi ilə qarşılaşmaq normal hal almağa başlayıb. Bu vəziyyətdə stres menecmenti, meditasiya və istirahət vacib rol oynayır. Saç ağarmasına qarşı nə etmək olar? deyə düşünənlər üçün ilk addım stressi azaltmaq olmalıdır. Psixoloq və ya nevroloq yardımı da bu vəziyyətin idarə olunmasına kömək edə bilər.
9. Sağlam olmayan pəhriz və qidalanma
Saç ağarması bəzən düzgün olmayan və balanssız qidalanma ilə birbaşa əlaqəlidir. Uzun müddət davam edən sağlam olmayan pəhriz nəticəsində orqanizm vacib vitamin və minerallardan məhrum qalır. Saç üçün faydalı qidalar arasında protein, dəmir, sink, mis və B qrupu vitaminləri xüsusi yer tutur. Bu maddələrin çatışmazlığı saçda qırılma ilə nəticələnə bilər.
Xüsusilə saçın erkən yaşda ağarması qeyri-sağlam pəhrizlə sıx əlaqələndirilir. Tək məhsulla qidalanma və ya sıx pəhrizlər bu riski artırır. Yağlı, qızardılmış və turşulu yeməklər saç sağlamlığına zərərlidir. Qida rasionunda qırmızı ət, yumurta, süd məhsulları, tərəvəz və quru meyvələrin yer alması vacibdir. Saç rəngi dəyişməsi əgər qidalanma ilə bağlıdırsa, bu vəziyyət düzgün rasionla tənzimlənə bilər.
Həmçinin boz saçlara qarşı müalicə məqsədilə qidalanma strategiyası qurulmalıdır. Qəhvə və şəkərli içkilər saç hüceyrələrinin oksigenlə qidalanmasını zəiflədir. Qida əlavələri bəzən lazımlı ola bilər, lakin təbii yolla almaq daha sağlamdır. Nəticədə, saç ağarmasının qarşısı üçün ilk addım doğru və balanslı qidalanmadır.
10. Zərərli vərdişlər: siqaret, spirt, qəhvə
Saç ağarması hallarında zərərli vərdişlər və saç dəyişikliyi arasında möhkəm əlaqə mövcuddur. Siqaret çəkmək, spirtli içki qəbul etmək və həddindən artıq qəhvə içmək ağ saçların yaranma səbəblərini artırır. Bu vərdişlər orqanizmdə sərbəst radikalların sayını artıraraq pigment itkisinin səbəblərinə çevrilir. Siqaretin saçlara təsiri xüsusilə qan dövranını zəiflətməklə saç follikullarını zəiflədir. Nəticədə saçlarda melanin azalması baş verir və saç tez bir zamanda rəngini itirir.
Spirtli içkilər isə qaraciyər funksiyasını zəiflədərək toksinlərin orqanizmdə qalmasına səbəb olur. Bu da saç rəngi dəyişməsi ilə nəticələnə bilər. Qəhvə isə bədəndəki bəzi mineralların sorulmasını azaldır, xüsusilə də dəmirin. Saç sağlamlığı baxımından bu vərdişlər uzun müddətdə böyük risk yaradır. Siqaretin tərkibindəki nikotin saçları qurudur və incəldir.
Alkoqol maddələr mübadiləsini pozaraq hormon balanssızlığına səbəb ola bilər. Qəhvə isə sinir sistemini həddən artıq aktivləşdirərək psixoloji stres və saçların ağarmasına yol açır. Toksinlərdən azad bir orqanizm saçların sağlam qalmasına və piqmentlərini qorumasına kömək edər. Dəyişiklik üçün gec deyil – saç rəngini qorumağın yolları bu vərdişlərin tərk edilməsindən keçir.
11. Kimyəvi saç məhsulları və toksinlər
Saçların tez ağarması təkcə daxili faktorlarla deyil, istifadə etdiyimiz kosmetik məhsullarla da əlaqəli ola bilər. Kimyəvi saç məhsulları və toksinlər saç follikullarına zərər verərək saç rəngi dəyişməsi prosesini sürətləndirə bilər. Şampunlar, boyalar, saç spreyləri və düzləşdiricilər tərkibindəki amonyak, sulfat və peroksid kimi maddələrlə saçın piqment strukturunu pozur. Bu maddələr saçın qoruyucu lipid qatını dağıdaraq saçlarda melanin azalmasına səbəb ola bilər. Uzun müddət bu məhsullardan istifadə ağ saçların yaranma səbəbləri sırasında yer almağa başlayır.
Saçlar yalnız rəngini itirmir, həm də quruyur, qırılır və tökülür. Bəzi saç boyaları isə piqment hüceyrələrini öldürərək ağarma prosesini daha da sürətləndirir. Təbii və bitki mənşəli saç müalicəsi alternativləri bu baxımdan daha təhlükəsiz seçimlərdir. Saç sağlamlığı üçün az kimyəvi tərkibli məhsullara üstünlük verilməlidir. Əgər mütəmadi saç boyası istifadə olunursa, qoruyucu serum və maskalardan istifadə tövsiyə olunur.
Saçlara qulluq və təbii məhsullar sayəsində piqmentlər bir qədər qoruna bilər. Zərərli maddələrin yığılması saç dərisini də zəiflədir və iltihabi proseslərə səbəb ola bilər. Bu isə dəri və saç problemləri üçün zəmin yaradır. Beləliklə, uzunmüddətli perspektivdə kimyəvi məhsullardan uzaq durmaq saç rəngini qorumağın yolları arasında ən effektiv üsullardan biridir.
12. Həddindən artıq günəş şüalarına məruz qalmaq
Saç ağarması hallarında həddindən artıq günəşə məruz qalmaq da tez-tez nəzərə çarpar. Günəş şüaları, xüsusilə UV radiasiyası saçın strukturuna və piqmentinə ciddi zərər verə bilər. Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında ətraf mühit faktorları da daxil edilir və günəş ilk sıralarda gəlir. Saç dərisinin yanıqları və quruluğu da bu prosesə təsir göstərə bilər. Saç rəngi dəyişməsi bu halda tədricən olur və xüsusilə yay aylarında sürətlənir.
Saç sağlamlığı üçün UV qoruyucu spreylər və baş örtüklərindən istifadə etmək tövsiyə olunur. Günəş altında çox vaxt keçirmək yalnız dərini deyil, saçları da yaşlandırır. Melanin hüceyrələri ultrabənövşəyi şüaların təsiri ilə zəifləyir və rəng istehsal etmə qabiliyyətini itirir. Bu, saçın erkən yaşda ağarması ilə nəticələnə bilər.
Günəşin təsiri ilə saçlar da tez-tez tökülə bilər. Günəş altında qalan saçlar kövrək və mat görünməyə başlayır. Saç üçün xüsusi SPF qoruyucu vasitələr bu riskin qarşısını ala bilər. Günəşin zərərindən qorunmaq həm də boz saçlara qarşı müalicə tədbirlərinin bir hissəsi hesab olunur.
13. Qeyri-normal yuxu və su qəbulu rejimi
Saçların tez ağarması bəzən adi görünən, lakin orqanizm üçün vacib olan rejim pozuntuları ilə də əlaqəli ola bilər. Qeyri-normal yuxu və su qəbulu rejimi insanın bioloji ritmini pozaraq hormon sistemində dəyişikliklərə səbəb olur. Bu dəyişikliklər hormon balanssızlığı və stress hormonlarının artması ilə nəticələnir. Nəticədə saçlarda melanin azalması baş verir və saçlar tədricən ağarır. Uzun müddət yuxusuzluq saçların bərpası və qidalanması üçün lazım olan zamanı əngəlləyir.
Saç sağlamlığı yuxu zamanı aparılan regenerasiya proseslərinə birbaşa bağlıdır. Yuxusuzluq həm də saç tökülməsi və ağarma riskini artırır. Az su içmək isə saç dərisinin qurumasına və qidalanmamasına səbəb olur. Saç dərisinin qidalanması üçün gündə ən azı 1.5-2 litr su içilməlidir. Ağ saçların yaranma səbəbləri arasında bu tip sadə, lakin təsirli faktorlar çox zaman nəzərdən qaçırılır.
Su balansı pozulduqda saçlar elastikliyini və canlılığını itirir. Vitamin çatışmazlığı ilə birlikdə bu hallar daha da təhlükəli ola bilər. Həm yuxu, həm su balansı orqanizmin ümumi sağlamlığı ilə yanaşı saç rəngi dəyişməsi riskini də tənzimləyir. Bütün bədən sistemləri arasında balans olduqda saçlar da daha gec ağarmağa meyilli olur. Bu baxımdan sadə vərdişləri düzgün qurmaq saç ağarmasının qarşısı üçün əsas şərtlərdəndir.
