Bəzən nəfəs almaq bizə o qədər adi gəlir ki, bu prosesi nə vaxtsa çətinləşə biləcəyini düşünmürük. Amma astma ilə yaşayan insanlar üçün hər nəfəs bir mübarizə ola bilər. Astma — tənəffüs yollarının xroniki, yəni uzun müddət davam edən və zamanla həyat keyfiyyətini poza biləcək bir xəstəlikdir. Bu zaman bronxlar – yəni hava yolları – iltihablanır, daralır və nəticədə nəfəs almaq çətinləşir.
Əlamətləri adətən belə olur: nəfəs darlığı, öskürək, sinədə sıxılma və fitə bənzər xırıltılı nəfəs alma. Bu simptomlar bəzən yüngül olur, bəzən isə ciddi astma tutması ilə özünü göstərə bilər.
Astma təkcə bir yaş qrupuna aid deyil – uşaqlarda da, böyüklərdə də rast gəlinir. Xoşbəxtlikdən, müasir tibbin təklif etdiyi müalicə üsulları sayəsində bu xəstəlik nəzarətdə saxlanıla bilər və insan normal, aktiv həyatını davam etdirə bilər.
Bu yazıda astmanın yaranma səbəbləri, simptomları və müalicə yolları haqqında ən son və etibarlı məlumatlarla tanış olacaqsınız.
Astmanın yaranmasına səbəb olan amillər hansılardır?
Astma adətən bir anda, qəfil ortaya çıxan bir problem deyil. Bu xəstəliyin formalaşması illər ərzində müxtəlif amillərin birləşməsi ilə baş verir. Bəzən ailədə bu xəstəliyin olması risk faktorudur, bəzən də ətraf mühitdəki allergenlər və çirkli hava əsas rolu oynayır. Gəlin astmanı yaradan başlıca səbəblərə birlikdə baxaq.
Genetik meyl və ailədə astmanın genetik ötürülməsi
Tədqiqatlar göstərir ki, astma genetik komponentə malikdir və bu o deməkdir ki, ailədə astma, allergik rinit və ya atopik dermatit kimi allergik xəstəliklərə sahib olan insanlarda bu xəstəliyin inkişaf etmə riski daha yüksəkdir. Əgər ailənizdə astma, allergiya və ya atopik dermatit (allergik dəri xəstəliyi) olanlar varsa, bu sizdə də astmanın inkişaf etmə ehtimalını artırır. Araşdırmalar göstərir ki, valideynlərdən biri astma xəstəsidirsə, övladda bu risk iki qat artır. Hər iki valideyndə varsa, bu risk daha da yüksək olur. Bu sizi qorxutmasın — əksinə, bu məlumat sayəsində vaxtında tədbir görmək, profilaktika aparmaq və daha erkən müayinə imkanı yaranır. Uşaqlarda bu xüsusilə vacibdir: allergenlərlə təmasa qarşı həssas olmaq, düzgün qidalanma və mütəmadi nəzarət əlamətlərin erkən aşkar olunmasına kömək edir.
Allergenlər və ətraf mühit faktorları
Ətraf mühit astmanın formalaşmasında çox böyük rol oynayır. Evdəki toz gənələri, kif göbələkləri, ev heyvanlarının tükü və ya çöldəki polenlər kimi allergenlər bronxial yollarda iltihab yaradaraq astma simptomlarını kəskinləşdirə bilər. Bronxlar bu maddələrə qarşı reaksiya verdikdə orqanizmdə iltihab yaranır və nəfəs alma çətinləşir. Yaz və payız aylarında polen çoxluğu, evdə rütubət və kifin olması simptomları daha da ağırlaşdırır. Bəzən isə kimyəvi qoxular – məsələn, ətirlər, yuyucu vasitələr və dezodorantlar da tənəffüs yollarında qıcıq yaradaraq vəziyyəti pisləşdirə bilər. Nəticə? Gecə öskürəyi, gözlənilməz tutmalar və rahat nəfəs ala bilməmək. Buna görə də yaşadığınız mühitin təmiz və yaxşı havalandırılan olması, allergenlərlə minimum təmas astma ilə mübarizənin ilk və çox vaxt ən təsirli addımıdır.
Havanın çirkli olması və siqaret tüstüsünün astmaya təsiri
Astma xəstəliyinin formalaşması və mövcud simptomların kəskinləşməsində ətraf mühit faktorlarının rolu danılmazdır. Bu amillər arasında atmosferin çirkliliyi və siqaret tüstüsü xüsusilə təhlükəli təsirə malikdir. Sənaye müəssisələrindən çıxan tullantılar, avtomobil nəqliyyatının yaratdığı qazlar, tikinti materiallarından ayrılan mikroskopik hissəciklər – bütün bunlar tənəffüs yolları üçün ciddi təhlükə yaradır. Bu hissəciklər bronxial yolları qıcıqlandırır, astmalı şəxslərdə mövcud iltihab proseslərini dərinləşdirir və nəticədə nəfəs darlığı, öskürək və astma tutmaları daha tez-tez və daha şiddətli şəkildə baş verir. Xüsusilə böyük şəhərlərdə yaşayan insanlar üçün havanın keyfiyyəti ciddi bir sağlamlıq göstəricisinə çevrilmişdir. Gün ərzində davamlı olaraq çirkli havaya məruz qalmaq təkcə astma xəstələrini deyil, sağlam insanlarda da bu xəstəliyin inkişaf riskini artırır. Bu səbəbdən də hava keyfiyyətini izləmək, mümkün olduqca yaşıllıq zonalarında və təmiz havada vaxt keçirmək, xüsusilə risk qrupuna daxil olan insanlar – uşaqlar, yaşlılar və xroniki tənəffüs yolu xəstəlikləri olanlar üçün çox vacibdir.Siqaret tüstüsü astma üçün ən aqressiv tətikləyicilərdən biridir. Aktiv siqaret çəkən şəxslər bronxial yollarını davamlı olaraq zəhərli kimyəvi maddələrlə zədələyir və bu, tənəffüs funksiyalarını zəiflədir. Ancaq passiv siqaret çəkilməsi — yəni ətrafda siqaret çəkənlərin tüstüsünə məruz qalmaq — bəzən daha təhlükəlidir. Bu, xüsusilə uşaqlar üçün böyük risk daşıyır. Uşaq yaşlarında siqaret tüstüsünə məruz qalmaq astmanın yaranma ehtimalını artırmaqla yanaşı, digər xroniki tənəffüs problemlərinin də əsasını qoya bilər. Siqaretin təsiri təkcə tənəffüs yolları ilə məhdudlaşmır. O, immun sisteminin zəifləməsinə, allergenlərə qarşı həssaslığın artmasına və ümumilikdə orqanizmin müdafiə mexanizmlərinin zəifləməsinə səbəb olur. Bu isə astmalı şəxslərin tutmalara qarşı daha müdafiəsiz qalmasına gətirib çıxarır.
Soyuq hava, idman və emosional stres
Astma xəstələrinin gündəlik həyatında simptomları tətikləyən və həyat keyfiyyətinə təsir edən müxtəlif faktorlar mövcuddur. Bu faktorlar arasında soyuq hava, idman (fiziki gərginlik) və emosional stres mühüm yer tutur. Soyuq havada nəfəs alma bəzən sağlam insan üçün belə xoş olmaya bilər, təsəvvür edin ki, astmalı bir insan üçün bu nə qədər çətin ola bilər. Soyuq hava bronxların daralmasına səbəb olaraq astma simptomlarını artırır. Soyuq hava tənəffüs yollarının ani daralmasına səbəb olaraq bronxospazm adlanan halı yaradır. Bu vəziyyət xüsusilə astmalı şəxslərdə daha tez-tez müşahidə olunur. Küləkli və quru havalarda nəfəs alma daha da çətinləşir, bu isə öskürək, nəfəs darlığı və sinə sıxılması kimi simptomları artırır. Soyuq havaya məruz qalmaqla yanaşı, ani temperatur dəyişiklikləri də tətikləyici faktor ola bilər. Astmalı şəxslər soyuq havada açıq havaya çıxarkən burnu və ağzı ördən isti şərf istifadə etməli, mümkün qədər burunla nəfəs almalı və çöldə uzun müddət qalmamaq tövsiyə olunur.
Fiziki aktivlik zamanı bədən daha çox oksigenə ehtiyac duyur və nəfəs tezləşir. Bu da bronxial yollarda qıcıqlanma yaradaraq “fiziki gərginliklə əlaqəli astma” simptomlarına səbəb ola bilər. Ancaq bu, astmalı insanların idmandan tamamilə uzaq durmalı olduqları anlamına gəlmir. Əksinə, müvafiq dərman müalicəsi və əvvəlcədən planlaşdırılmış idman proqramı ilə astmalı şəxslər də fiziki aktiv həyat tərzi sürə bilər. Mütəmadi və nəzarətli idman bronxların elastikliyini artırır, ağciyər funksiyalarını gücləndirir və ümumi sağlamlığa müsbət təsir göstərir. İdmandan əvvəl isinmə hərəkətləri etmək, dərman spreylərindən istifadə (əgər həkim təyin edibsə), qapalı və nəmli mühitlərdə idman etmək faydalı ola bilər.
Bəzən astma yalnız fiziki amillərlə deyil, emosional durumla da sıx əlaqədə olur. Stres, həyəcan, qorxu və həddindən artıq duyğusal reaksiyalar bədəndə hormon balansını dəyişdirərək tənəffüs yollarının həssaslığını artırır. Bu da astma tutmalarını tətikləyə və ya daha şiddətli keçməsinə səbəb olur. Xüsusilə xroniki stressə məruz qalan şəxslərdə astma ilə bağlı narahatlıqlar daha tez-tez və daha ağır forma alır. Bu səbəbdən həm fiziki, həm də emosional sağlamlığa diqqət yetirmək astmanın effektiv idarəsində mühüm rol oynayır. Nəfəs məşqləri, meditasiya, psixoloji dəstək, emosional sabitliyi qorumaq məqsədilə həyat tərzi dəyişiklikləri faydalı ola bilər.
Astmanın simptomları necə olur?
Astmanın əlamətləri adətən tənəffüs yollarında daralma və iltihab nəticəsində yaranır. Simptomlar bəzən yüngül olur və zamanla keçib gedir, bəzən isə gözlənilmədən ağırlaşaraq “astma tutması” (bronxospazm) şəklində ortaya çıxır. Bu əlamətlər hər kəsdə fərqli şiddətdə özünü göstərə bilər — kimsə yalnız idman zamanı simptom yaşaya bilər, digəri isə gecə oyanacaq qədər güclü təngnəfəslik hiss edə bilər. Gəlin astma ilə ən çox əlaqələndirilən simptomlara daha yaxından baxaq.
Nəfəs darlığı və təngnəfəslik
Astmanın ən xarakterik əlamətlərindən biri nəfəs darlığıdır. Xəstələr adətən dərin nəfəs ala bilmədiklərini və “hava çatmadığını” hiss edirlər. Bu hiss çox zaman pillə qalxarkən, idman etdikdə və ya allergenlə təmasdan sonra ortaya çıxır. Uşaqlarda isə bu simptom “qaçanda tez yorulma” və ya “tez-tez dayanaraq nəfəs alma ehtiyacı” kimi təzahür edə bilər. Bu cür vəziyyətlərdə tənəffüs yolları daraldığı üçün ağciyərlər lazım olan oksigeni qəbul edə bilmir və nəticədə nəfəs almaq daha çətinləşir. Nəfəs darlığı və təngnəfəslik astmanın əsas xəbərdarlıq siqnallarındandır və bu simptomla qarşılaşan şəxslər mütləq olaraq oftalmoloq və ya tənəffüs yolları üzrə ixtisaslaşmış həkimə müraciət etməlidirlər.
Sinədə sıxılma və təzyiq hissi
Bəzən astma xəstələri sinələrində qəribə bir sıxılma və ya “ağır bir daş oturmuş kimi” bir təzyiq hiss etdiklərini bildirirlər. Bu hiss tənəffüs yollarının daralması və əzələ spazmı ilə əlaqədar olaraq yaranır. Xüsusilə gecə və ya səhər saatlarında, nəfəs almaq çətinləşdikdə bu təzyiq daha da aydın hiss olunur. Sinədə sıxılma bəzən narahatlıq və təşviş hissi ilə qarışa bilər, bu da astmanın psixoloji tərəflərinə işarədir. Əgər siz də zaman-zaman belə bir hisslə qarşılaşırsınızsa, bu simptomu “normal” sayaraq keçməmək və bronxial astma ehtimalını yoxlatmaq vacibdir.
Gecələr və səhərlər artan öskürək
Öskürək astmanın ən yayılmış, lakin çox vaxt nəzərə alınmayan simptomlarından biridir. Xüsusilə gecə saatlarında və səhərlər yuxudan oyanarkən öskürək artarsa, bu astmaya işarə ola bilər. Gecə öskürəyi uşaqlarda daha çox rast gəlinir və valideynlər bunu tez-tez “sadə soyuqdəymə” ilə səhv salırlar. Halbuki tənəffüs yollarında gecə saatlarında artan iltihab və bronxların həssaslığı öskürəyə səbəb olur. Bu öskürək adətən quru və uzunmüddətli olur, bəlğəmli olmur. Əgər siz hər səhər yuxudan öskürəklə oyanırsınızsa və ya uşağınız gecələr tez-tez öskürürsə, bu miotik simptomlar deyil — bu, çox zaman astmanın simptomlarıdır.
Xırıltılı və fit kimi nəfəsalma
Astma zamanı daralmış tənəffüs yollarından hava keçərkən yaranan xırıltılı, fitə bənzər səs həm həkimlərin, həm də xəstənin özü üçün vacib siqnaldır. Bu səs adətən nəfəs alarkən və ya verərkən eşidilir, bəzən isə elə güclü olur ki, kənardakı insanlar da onu hiss edə bilir. Xırıltılı nəfəsalma uşaqlarda daha tez-tez müşahidə olunur və çox vaxt valideynləri narahat edir. Bu simptom astma üçün tipik hesab olunsa da, digər tənəffüs problemləri ilə də qarışa bilər. Ona görə də bu cür səsi müşahidə etdikdə mütləq mütəxəssisə müraciət edilməlidir. Əgər nəfəs aldıqda xırıltı eşidirsinizsə, bu, bronxların daralmağa başladığının və astma tutmasının yaxınlaşdığının ilk siqnalı ola bilər.
Astma necə diaqnoz olunur?
Astmanın doğru diaqnozu həm uğurlu müalicənin, həm də xəstənin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasının açarıdır. Bəzən illərlə öskürürük, nəfəs almaqda çətinlik çəkirik, tez yoruluruq — amma bu halları ya allergiyaya, ya da gündəlik yorğunluğa bağlayıb keçirik. Halbuki bu əlamətlər, sakit-səssiz irəliləyən astmanın xəbərçisi ola bilər. Astma diaqnozu vaxtında qoyulsa, həm müalicə daha effektiv olur, həm də həyat keyfiyyətiniz xeyli yaxşılaşır. Əgər tez-tez nəfəs darlığı, gecə öskürəyi, ya da fitə bənzər nəfəsalma kimi hallar yaşayırsınızsa, pulmonoloqa (ağciyər həkiminə) müraciət etmək üçün illəri gözləməyə dəyməz.
Həkimlər astmanı təsdiqləmək üçün təkcə sizdən soruşduqları şikayətlərlə kifayətlənmirlər. Bu diaqnoz adətən bir neçə mərhələdən ibarət olur və xüsusi testlər vasitəsilə dəqiqləşdirilir. İndi gəlin, bu testlərin nəyə əsaslandığına və necə aparıldığına daha yaxından baxaq.
Spirometriya və nəfəs testləri
Spirometriya — astmanın diaqnostikasında “qızıl standart” sayılan əsas testlərdən biridir. Bu test zamanı siz dərin nəfəs alırsınız və sonra bütün gücünüzlə nəfəsi cihazın içərisinə verirsiniz. Cihaz isə ağciyərlərin hava ilə dolma və boşalma qabiliyyətini ölçür. Bu nəticələrə əsaslanaraq həkim tənəffüs yollarında hər hansı daralma olub-olmadığını təyin edə bilir. Spirometriya tamamilə ağrısız və qısa vaxt aparan bir prosedurdur. Həkimin “indi nəfəsi tam verin” deməsi bəzən bir az gülməli də ola bilər, amma bu testin nəticəsi diaqnoz üçün çox əhəmiyyətlidir. Astma diaqnozu üçün spirometriya testibəzən təkcə diaqnoz deyil, həm də xəstəliyin nəzarətdə olub-olmadığını qiymətləndirmək üçün də təkrarlanır.
Peak Flow ölçümü
Peak Expiratory Flow (PEF) testi — yəni “pik axın sürəti” ölçümü — daha çox ev şəraitində xəstənin özünün gündəlik istifadə etdiyi sadə, lakin effektiv bir üsuldur. Bu test bronxların nə qədər açıq olduğunu müəyyənləşdirməyə kömək edir. Xəstə xüsusi cihaz vasitəsilə nəfəsini ölçür və bu dəyər gün ərzində, xüsusilə səhər və axşam saatlarında dəyişə bilər. Əgər bu dəyişikliklər kəskindirsə, bu astmanın aktivliyini göstərir. Bu test həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə çox rahat tətbiq olunur. Etiraf edək ki, hər gün bu cihazla nəfəsi ölçmək bir az bezdirici görünə bilər, amma bu məlumatlar həkiminizə çox dəyərli ipucları verir. Peak flow ölçümü astma nəzarəti üçün ən praktik vasitələrdən biridir.
Allergiya testləri və klinik müayinə
Çox vaxt astma allergik komponentlə müşayiət olunur, bu səbəbdən də allergiya testləri diaqnostik prosesin vacib hissəsidir. Dəri testləri və ya qan analizləri vasitəsilə hansı maddələrin sizdə allergik reaksiya yaratdığı müəyyən edilir. Bu maddələr polen, toz gənəsi, ev heyvanlarının tükü və ya bəzi qida məhsulları ola bilər. Əgər müəyyən allergenlər astma tutmalarınızı tətikləyirsə, onların həyatınızdan çıxarılması və ya minimuma endirilməsi müalicədə böyük irəliləyiş yarada bilər. Əlbəttə ki, bu testlər tək başına kifayət deyil — klinik müayinə, yəni həkimin sizi dinləyərək və suallar verərək topladığı anamnez də çox vacibdir. Çünki bəzən bir cümləniz belə düzgün diaqnoz üçün həkimin yolunu işıqlandıra bilər. Astmanın diaqnostikasında allergiya testləri xəstəliyin səbəblərini və şiddətini daha yaxşı anlamağa kömək edir.
Astmanın müalicəsi necə aparılır?
Astma tam sağalan bir xəstəlik olmasa da, düzgün müalicə ilə tam nəzarətdə saxlamaq mümkündür. Məqsəd — simptomların qarşısını almaq, tutmaları minimuma endirmək və xəstənin gündəlik həyatını məhdudlaşdırmadan davam etdirməsini təmin etməkdir. Astma müalicəsində fərdi yanaşma əsas prinsipdir, yəni hər xəstə üçün müalicə planı onun yaşına, simptomların şiddətinə və həyat tərzinə uyğun olaraq müəyyən olunur. İndi isə astmanın müasir müalicə üsullarına daha ətraflı baxaq.
İnkişaf etmiş inhalyator terapiyaları
Astma müalicəsinin əsasını inhalyatorlar təşkil edir və bu yanaşma həm effektiv, həm də sürətlidir. İnhalyatorlar vasitəsilə dərman birbaşa ağciyərlərə daxil olur və təsiri dərhal hiss edilir. İki əsas növ var: qısa təsirli bronx genişləndiricilər (məsələn, salbutamol) – tutma zamanı istifadə olunur və uzunmüddətli nəzarət üçün kortikosteroid inhalyatorlar – gündəlik istifadə edilərək bronxlardakı iltihabı azaldır. Bu müalicə üsulu demək olar ki, hər yaşda effektivdir və düzgün texnika ilə istifadə olunduqda yan təsirləri minimumdur. Bəzən insanlar inhalyatoru “mənə ağır dərman lazım deyil” deyə qəbul etmək istəmirlər, amma əslində bu cihaz həyat keyfiyyətini artıran əsas açardır.
Sistemik dərmanlar və bioloji müalicə
Daha ağır və davamlı astma formalarında ağızdan qəbul edilən dərmanlar və ya iynə şəklində tətbiq olunan bioloji preparatlar istifadə oluna bilər. Kortikosteroid tabletlər qısa müddətlik kəskinləşmələrdə verilir, lakin uzun müddət istifadəsi yan təsirlər yarada bilər. Buna görə də, yalnız həkim nəzarəti ilə və lazım gəldikdə istifadə olunur. Bioloji müalicə isə son illərdə astmanın ağır formalarına qarşı inqilabi bir yanaşmadır. Məsələn, anti-IgE (omalizumab) və anti-IL5 əsaslı preparatlar immun sistemin reaksiyasını tənzimləyərək allergik astmanın qarşısını alır. Hər xəstəyə uyğun olmaya bilər, amma uyğun pasiyentlərdə nəticələr çox müsbətdir. Əgər klassik müalicələr yetərli deyilsə, bioloji terapiya sizin üçün yeni bir başlanğıc ola bilər.
Alergiyaya qarşı immunoterapiya (AIT)
Əgər astmanızın əsas səbəbi allergiyadırsa, o zaman allerqiya ilə mübarizə yalnız dərmanlarla yox, səbəbin özü ilə də aparılmalıdır. Alergenə qarşı immunoterapiya (AIT) bu baxımdan çox effektiv bir yanaşmadır. Burada məqsəd – allergenə qarşı orqanizmin dözümlülüyünü artırmaqdır. Bu, dilaltı damcılar və ya iynə şəklində bir neçə il ərzində tətbiq olunan bir müalicədir. Təsiri yavaş-yavaş özünü göstərir, amma nəticə uzunmüddətli və sabit olur. Bəzən astma və allergiyadan əziyyət çəkən insanlar “nə etsəm də keçmir” deyirlər — belə hallarda AIT, yəni səbəbə yönəlmiş müalicə onların həyatını dəyişdirə bilər.
Qeyri-dərman dəstəkləri
Dərmanlar astmanın əsas müalicə üsulu olsa da, dərmanlardan kənar yanaşmalar da çox vacib rol oynayır. Nəfəs məşqləri, fizioterapiya, stressin idarə olunması, siqaretdən uzaq durmaq, ev mühitinin allergenlərdən təmizlənməsikimi tədbirlər astma nəzarətində tamamlayıcı rol oynayır. Bəzən sadə görünən bir dəyişiklik — məsələn, evdə HEPA filtrli hava təmizləyici qurğu istifadə etmək — tutma sayını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Həmçinin, fiziki aktivlik və ağır olmayan idman növləri (məsələn, üzgüçülük) düzgün planlama ilə astmalı insanlar üçün faydalı ola bilər. Unutmayın ki, astma ilə yaşamaq mümkündür — sadəcə onu düzgün tanımaq və nəzarətdə saxlamaq kifayətdir.
Astmanın qarşısını almağın yolları nələrdir?
Astma ilə yaşamaq mümkündür, amma onun qarşısını almaq və tutmaların sayını azaltmaq üçün gündəlik həyatımızda bəzi vərdişləri dəyişmək çox vacibdir. Müalicədən əlavə, düzgün həyat tərzi, ətraf mühitin təmizliyi və allergenlərlə mübarizə də azı dərman qədər təsirlidir. Aşağıda astmanın qarşısını almaqda kömək edə biləcək əsas tövsiyələrlə tanış ola bilərsiniz.
Alergenlər və tətikləyicilərdən uzaq qalmaq
Astmanın ən böyük tətikləyicilərindən biri allergenlərdir. Toz gənələri, ev heyvanlarının tükü, polen, kif göbələkləri və bəzi kimyəvi maddələr astma tutmalarını başlada bilər. Bu səbəbdən evin təmiz saxlanması, allergenləri azaldacaq tədbirlər görmək və allergiya testlərindən keçmək faydalıdır. Məsələn, evdə xalçaları azaltmaq, yumşaq oyuncaqları tez-tez yumaq və yataq dəstlərini antiallergen materiallardan seçmək sadə, amma təsirli addımlardır. Əgər tətikləyici məlumdursa, ondan uzaq qalmaq bəzən dərmandan da güclü təsir edir.
Daxili mühitin havalandırılması və təmizliyi
Evin havası nə qədər təmizdirsə, nəfəs də bir o qədər rahat olur. Rütubətli, havasız və tozlu mühitlər astma xəstələri üçün olduqca təhlükəlidir. Bu səbəbdən gündəlik havalandırma, rütubətə nəzarət və hava təmizləyici cihazlardan istifadə etmək tövsiyə olunur. Bəzən sadə bir hava filtiri və gündəlik pəncərə açmaq belə nəfəs alma keyfiyyətini xeyli yaxşılaşdırır. Xüsusilə uşaq otaqları bu baxımdan xüsusi diqqət tələb edir.
Stressin idarə olunması və fiziki aktivlik
Bəli, stres təkcə psixoloji deyil, fiziki sağlamlığa da ciddi təsir göstərir — astma da daxil olmaqla. Gərginlik zamanı bədəndə kortizol və adrenalin kimi hormonlar artır, bu isə tənəffüs yollarında spazm yarada bilər. Ona görə də stressi idarə etmə bacarıqları (məsələn, nəfəs məşqləri, meditasiya və ya sadə gəzinti) faydalıdır. Həmçinin fiziki aktivlik də düzgün planlandıqda tənəffüs sistemi üçün faydalıdır. Astmalı insanlar üçün uyğun idman növləri arasında üzgüçülük, yoga və yüngül gediş ilk sırada gəlir.
Siqaretdən tam uzaq durmaq
Siqaret və onun tüstüsü astmanın həm yaranma səbəblərindən biridir, həm də mövcud simptomları daha da ağırlaşdırır. Təkcə siqaret çəkmək yox, passiv siqaret tüstüsünə məruz qalmaq da astmalı şəxslər üçün təhlükəlidir. Uşaqlar və yaşlılar bu baxımdan daha həssasdır. Siqareti tərgitmək bəzən çətin görünə bilər, amma bu qərar təkcə sizin deyil, ətrafınızdakıların sağlamlığı üçün də vacibdir. Hər nəfəsin dəyərini düşünərək, daha təmiz bir nəfəs üçün siqaretdən imtina etməyə dəyər.
Uşaqlarda və yaşlılarda fərdi yanaşma
Astmanın gedişi yaşa görə fərqli ola bilər. Uşaqlarda astma daha çox virus infeksiyalarından sonra aktivləşir və bəzi hallarda yeniyetməlik dövründə keçib gedə bilər. Amma bu, mütləq deyil — erkən diaqnostika və düzgün müalicə ilə uşaq böyüyəndə daha az problem yaşayır. Yaşlılarda isə astma çox vaxt digər xəstəliklərlə qarışdırılır (məsələn, KOAH). Ona görə hər yaş qrupu üçün fərdi yanaşma, həkim nəzarəti və uyğun müalicə planı çox önəmlidir.
Astma ilə bağlı tez-tez verilən suallar nələrdir?
Astma ilə bağlı insanlar arasında tez-tez ortaya çıxan suallar var ki, onların cavablandırılması həm maarifləndirici, həm də narahatlıqları aradan qaldırıcı ola bilər. Aşağıda bu suallara qısa və aydın cavablarla tanış ola bilərsiniz.
Astma tam sağalırmı?
Astma tamamilə sağalan bir xəstəlik hesab olunmur, lakin düzgün müalicə ilə simptomlar tam nəzarət altına alınaraqxəstəlik uzun illər ərzində aktiv olmayan vəziyyətdə qala bilər. Bir çox insan normal həyat yaşayır, səyahət edir, idmanla məşğul olur — sadəcə mütəmadi olaraq nəzarətdə qalmaq və həkimin tövsiyələrinə əməl etmək kifayətdir.
Uşaqlarda astma keçici ola bilərmi?
Bəli, bəzi uşaqlarda astma simptomları yetkinlik dövründə azala və ya tamamilə yox ola bilər. Ancaq bu, hər uşaq üçün keçərli deyil. Xəstəliyin gedişatına düzgün nəzarət edilməzsə, simptomlar yetkinlikdə də davam edə bilər. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə uşaqlarda daha yaxşı nəticələr verir.
Astma idman etməyə mane olurmu?
Əsla yox! Astmalı insanlar da aktiv həyat tərzi sürə bilərlər, sadəcə olaraq idman zamanı özlərini necə hiss etdiklərinə diqqət etməli və lazım olduqda dərmanlarını əvvəlcədən istifadə etməlidirlər. Məşhur idmançılar arasında da astma ilə yaşayan çox sayda uğurlu insan var. Üzgüçülük və yoga bu baxımdan çox faydalı seçimlərdir.
Astma və allergiya əlaqəlidirmi?
Bəli, astmanın çox hallarda allergik mənşəli olduğu sübut olunub. Bu tipə “allergik astma” deyilir və daha çox polen, toz gənəsi və heyvan tükü kimi allergenlərə qarşı həssas insanlarda rast gəlinir. Allergiyaların müəyyən olunması və onlardan uzaq qalmaq astmanın daha effektiv idarə olunmasına kömək edir.
Astma təhlükəli ola bilərmi?
Astma nəzarətsiz və müalicəsiz qalarsa, həyat üçün təhlükəli ola bilər. Xüsusilə ağır tutmalar zamanı tənəffüs dayanması riski yaranır. Amma narahat olmağa əsas yoxdur — müasir tibbi vasitələrlə bu risklər asanlıqla aradan qaldırıla bilər. Sadəcə olaraq mütəmadi həkim nəzarəti və düzgün müalicə protokoluna
