Yaz allergiyası hər il minlərlə insanın həyat keyfiyyətini aşağı salan, xüsusilə də açıq havada vaxt keçirməyi sevənlər üçün ciddi narahatlıq yaradan bir problemdir. Baharın gəlişi ilə təbiət oyanır, lakin bu oyanışla birlikdə polen allergiyası, yazda toz allergiyası və mövsümi allergiya kimi halların artması da qaçılmaz olur.
Xüsusilə yaz aylarında burun axması, yazda səpkilər, yazda nəfəs darlığı və yazda göz sulanması kimi əlamətlər allergiyanın gündəlik həyatı necə çətinləşdirə biləcəyini göstərir. Bəzi hallarda yaz allergiyası uşaqlarda daha şiddətli keçir və allergik uşaqlar üçün tədbirlər xüsusi diqqət tələb edir. Bu yazıda yaz allergiyası nədir, yaz allergiyası əlamətləri nələrdir, yaz allergiyası səbəbləri və yazda allergiyadan qorunmaq yolları haqqında ətraflı danışılacaq.
Eyni zamanda yaz allergiyasına qarşı nə etməli, yaz allergiyasına qarşı dərman, yaz allergiyası üçün spreylər və yaz allergiyası üçün bitki çayları kimi praktik və effektiv metodlara da yer veriləcək. Həmçinin yazda allergiya üçün nə yeməli, yazda immuniteti gücləndirmək və allergik dərmanların təsiri barədə tövsiyələr də oxucularla paylaşılacaq.
Əgər siz də yazda burun tıxanıqlığı, allergik öskürək kimi problemlərlə qarşılaşırsınızsa, bu məqalə sizin üçün faydalı olacaq. Yazın gətirdiyi gözəlliklərdən doya-doya faydalanmaq üçün yaz allergiyasına qarşı tədbirlər görmək və yazda sağlam qalmaq mümkündür. Bu yazıda sadalanan bütün sualların cavabını tapacaq, allergiyalı fəsillərdə necə rahat nəfəs alacağınızı öyrənəcəksiniz. Oxumağa davam edin və yazda allergiya ilə mübarizə üçün bilinməsi vacib olan hər şeylə tanış olun!
Yaz allergiyasının əsas səbəbləri hansılardır?
Yaz allergiyasının əsas səbəbləri hansılardır?Yaz allergiyası hər il minlərlə insanı narahat edən, həyat keyfiyyətini azaldan mövsümi sağlamlıq problemidir. Bu vəziyyət bir çox amillə əlaqəli olub, həm irsi faktorlarla, həm də ətraf mühitin təsirləri ilə ortaya çıxır. Bu yazıda yaz allergiyası səbəbləri ilə bağlı ən vacib amilləri izah edəcəyik.
- Genetik faktorların təsiri
- Polen və tozcuq təsirləri
- Ətraf mühitin və havanın təsiri
- Otlar və alaq bitkilərinin rolu
Genetik faktorların təsiri
Yaz allergiyası bir çox hallarda genetik meyillə əlaqələndirilir və ailə tarixi bu baxımdan önəmli rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, valideynlərindən birində allergik xəstəlik olan uşaqlarda yazda allergiya riski təxminən 30%, hər iki valideyndə varsa bu risk 60%-ə qədər artır. Belə şəxslərdə immun sisteminin müəyyən allergenlərə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi irsi xüsusiyyət ola bilər. Yaz allergiyası uşaqlarda erkən yaşlarda özünü büruzə verə bilər, lakin diaqnoz üçün bir neçə yaz mövsümünün müşahidəsi vacibdir.
Genetik meyilli şəxslərdə mövsümi allergiya əlamətləri daha şiddətli keçir. Bu şəxslərin tənəffüs yolları daha həssas olur və yazda nəfəs darlığı kimi simptomlar daha tez-tez baş verir. Genetik faktorlar allergiyanın xroniki forma almasına da səbəb ola bilər. İrsi meyillilik allergik bronxit riskini də artırır. Genetik olaraq allergiyaya meyilli şəxslər üçün allergik xəstəliklərin qarşısını almaq çətinləşə bilər.
Bu səbəbdən, profilaktik tədbirlər erkən yaşlardan tətbiq olunmalıdır. Nəzarətsiz qaldıqda bu vəziyyət daha ağır allergik reaksiyalara çevrilə bilər. Beləliklə, genetik faktorlar allergiyanın əsas və dəyişməz səbəblərindən biridir.
Polen və tozcuq təsirləri
Yaz allergiyası ən çox çiçəklənmə dövründə havaya yayılan polen və tozcuqlarla əlaqələndirilir. Bitkilərin, ağacların və otların çiçəklənməsi zamanı yaydıqları mikroskopik hissəciklər allergik reaksiyalara səbəb olur. Bu hissəciklər burun, göz və ağız vasitəsilə orqanizmə daxil olaraq allergik rinit və yazda burun tıxanıqlığı kimi simptomlar yaradır. Əsasən fevral ayından başlayaraq ağac polenləri aktivləşir və bu proses may ayına qədər davam edir.
İyunda isə ot polenləri və yazda toz allergiyası artmaqdadır. Küləklə uzaq məsafələrə yayılan polenlər hətta ağac və ot olmayan ərazilərdə belə allergiyaya səbəb ola bilər. Yaz aylarında burun axması və göz sulanması da bu səbəbdən yaranır. Ot polenləri xüsusilə iyun və iyul aylarında daha aktiv şəkildə havada dolaşır. Alaq otlarının polenləri isə yay ortasından payızadək təsirli olur. Yaz allergiyası əlamətləri polenlə ilk təmasdan qısa müddət sonra ortaya çıxır.
Bu səbəblə polen səviyyəsinin yüksək olduğu günlərdə açıq havada qalma müddəti məhdudlaşdırılmalıdır. Yaz allergiyası üçün maska taxmaq və müvafiq paltar geymək kimi tədbirlər əhəmiyyətlidir. Bu amillər allergiyaya qarşı həssas insanların gündəlik həyatını çətinləşdirə bilər. Nəticə olaraq, polen və tozcuqlar yazda allergiyanın əsas və dəyişkən səbəblərindəndir.
Ətraf mühitin və havanın təsiri
Yaz allergiyası yalnız bioloji deyil, eyni zamanda ekoloji faktorlarla da sıx bağlıdır. Havanın çirklənməsi allergik reaksiyaların meydana çıxmasında mühüm rol oynayır. Meşə yanğınlarının tüstüsü, sənaye tullantıları və avtomobil qazları havadakı allergenlərin miqdarını artırır. Bu da mövsümi xəstəliklər və allergik reaksiyaların tezliyini yüksəldir.
Eyni zamanda kif göbələkləri və toz hissəcikləri də havada asılı vəziyyətdə qalaraq tənəffüs yollarına daxil ola bilər. Belə hallarda yazda göz sulanması və öskürək kimi simptomlar ortaya çıxır. Allergiya testləri nəticəsində bir çox şəxsin hava keyfiyyətindən mənfi təsirləndiyi sübut olunub. Havanın rütubət səviyyəsi və temperatur dəyişiklikləri də bu prosesi gücləndirə bilər. Allergiya əleyhinə dərmanlar bu cür təsirləri azaltsa da, əsas səbəbi aradan qaldırmır. Xüsusilə şəhər mühitində yaşayan insanlar daha çox risk altındadır.
Yazda sağlam qalmaq üçün yaşadığınız ərazidəki hava keyfiyyət göstəricilərini izləmək tövsiyə olunur. Çöldən qayıtdıqdan sonra paltar və saçdakı allergenlərin təmizlənməsi vacibdir. Bu cür mühit faktoru allergiyanın davamlı hal almasına səbəb ola bilər. Ekoloji təsirlər bəzən təkcə allergiya deyil, allergik xəstəliklərin başlanğıc nöqtəsi ola bilər. Bu səbəbdən ətraf mühitə qarşı tədbir görmək yaz allergiyasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
Otlar və alaq bitkilərinin rolu
Yaz allergiyası yay aylarında artan ot və alaq bitkilərinin təsiri ilə də güclənə bilər. Çəmən otları, ambrosiya, yovşan və digər alaq otları havaya yüksək miqdarda polen buraxır. Bu polenlər yazda allergiya ilə mübarizə aparan şəxslər üçün ciddi problemə çevrilir. Yazda səpkilər və qaşınmaların səbəbləri arasında bu ot polenləri də yer alır. Küləklə uzaqlara yayılan bu hissəciklər ev şəraitində belə allergiyaya səbəb ola bilər.
Çəmən otları içində Timothy Grass, çovdar və John’s Wort kimi növlər xüsusilə allergik reaksiyalara yol açır. Yaz allergiyasına qarşı tədbirlər arasında bu bitkilərlə təmasdan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Bu tip bitkilər iyun və iyul aylarında polen buraxılmasının zirvəsinə çatır. Şəhər ətraflarında, kəndlərdə və bağ sahələrində bu otlara rast gəlinməsi çox geniş yayılmış haldır. Yazda allergiyaya qarşı sprey istifadə edilməsi bəzən bu təsirləri azalda bilər.
Alaq otları ilə zəngin ərazilərdə yaşayan şəxslər daha çox risk altındadır. Eyni zamanda yazda allergiya üçün nə yeməli və allergiya üçün pəhriz mövzuları da bu hissəciklərlə əlaqəlidir. Bu bitkilərin geniş yayılması allergiyanın qarşısını almağı çətinləşdirir. Beləliklə, ot və alaq bitkiləri yaz allergiyası səbəbləri arasında ən geniş yayılmış amillərdən biridir.
Yaz allergiyasının ən çox rastlanan əlamətləri
Yaz allergiyası mövsümi dəyişikliklərlə birlikdə insan orqanizmində bir sıra fiziki reaksiyalara səbəb olur. Hər il eyni aylarda təkrarlanan bu hallar, əsasən polen allergiyası, mövsümi allergiya və ətraf mühit təsirləri ilə əlaqədardır. Yazda allergiya keçirən şəxslər digər xəstəliklərlə qarışdırıla biləcək simptomlar yaşadıqları üçün tez-tez səhv diaqnozlarla üzləşirlər. Aşağıda yaz allergiyası zamanı ən çox müşahidə olunan simptomlar təqdim olunur:
- Asqırma
- Burun axıntısı
- Burun tıxanıqlığı
- Burunda qaşınma
- Boğazda və ağızda qaşınma
- Gözlərdə qaşınma və sulanma
- Dəri səpkiləri və qaşınma
- Qulaqlarda tıxanma hissi
- Nəfəs darlığı və xırıltı
- Öskürək
- Baş ağrısı
- Qoxu və dad hissində azalma
- Döş qəfəsində sıxılma hissi
- Yorğunluq və enerjisizlik
- Əsəbilik və yuxu pozğunluğu
- Gözaltı qaralma və şişlik
- Tez-tez burun qanaması
- Boğaz ağrısı və yanğı hissi
Yaz allergiyasının diaqnostikası necə aparılır?
Yaz allergiyası əlamətləri bir çox hallarda digər xəstəliklərlə qarışdırıla bilər və bu səbəbdən düzgün diaqnostika olduqca vacibdir. Allergik simptomlar bəzən virus infeksiyaları və ya tənəffüs yolu xəstəlikləri ilə səhv salına bilər. Buna görə də yaz allergiyası olan şəxslərdə fərqli test və analizlər əsasında diaqnoz qoyulmalıdır. Bu bölmədə yaz allergiyasının dəqiq diaqnozu üçün istifadə olunan müasir müayinə metodlarından bəhs ediləcək.
1. Qanın ümumi analizi və iltihabi göstəricilər
Yaz allergiyası şübhəsi olan pasiyentlərdə ilk addım olaraq qan analizi aparılır. Ümumi qan analizi ilə orqanizmdə iltihabi prosesin olub-olmaması müəyyən edilir. Burada əsas diqqət eozinofillərin səviyyəsinə yönəldilir, çünki bu hüceyrələr allergik reaksiyalar zamanı artma meyli göstərir. Eyni zamanda CRP (C-reaktiv protein) testi də aparılaraq bədənin hər hansı kəskin iltihabi vəziyyətdə olub-olmadığına baxılır. CRP qan analizi infeksiya ilə allergiyanın fərqləndirilməsi üçün mühüm göstəricidir.
Əgər CRP normadadır, lakin allergik simptomlar davam edirsə, bu, mövsümi allergiya ehtimalını artırır. Ümumi qan testləri allergiyanın diaqnostikası üçün ilkin və vacib addımlardan biridir. Eyni zamanda bu analizlər nəticəsində digər səbəblər də istisna edilə bilər. Müasir laboratoriyalarda bu analizlər sürətli və dəqiq şəkildə aparılır. İltihab göstəricilərinin analiz olunması düzgün müalicə strategiyasının qurulmasına da kömək edir.
Bununla yanaşı, qanda olan digər göstəricilər də nəzərə alınaraq allergik xəstəliklərin olub-olmaması qiymətləndirilir. Qan analizləri hər yaşda pasiyent üçün təhlükəsiz və effektiv müayinə metodudur. Bu üsul erkən diaqnostikanın əsas alətlərindən biri sayılır.
2. İmmunoglobulin E və allergiyaya qarşı anticisimlər
Yaz allergiyası diaqnozunda İmmunoglobulin E (IgE) səviyyəsinin ölçülməsi mühüm rol oynayır. IgE allergik reaksiyalar zamanı immun sisteminin verdiyi cavabın göstəricisidir. Qanda ümumi IgE səviyyəsinin yüksəlməsi bədənin hər hansı bir allergenə qarşı həssaslıq göstərdiyini göstərir. Bundan əlavə, spesifik IgE testi ilə konkret hansı allergenlərə qarşı reaksiya verildiyi müəyyən edilə bilər.
Bu testlər sayəsində yazda polenə həssaslıq, toz allergiyası və digər allergik faktorlar dəqiq müəyyənləşdirilir. Allergik pasiyentlərin müalicə planlamasında bu analizlərdən əldə edilən nəticələr əsas götürülür. IgE səviyyəsi bəzən yüksək ola bilər, lakin bu, təkbaşına allergiya diaqnozu üçün kifayət deyil. Əldə edilən məlumatlar dəri testləri və klinik əlamətlərlə birgə qiymətləndirilməlidir. Bu üsulla yaz allergiyası əlamətləri virus mənşəli digər xəstəliklərdən fərqləndirilə bilər.
IgE analizi həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə istifadə edilə bilən, qeyri-invaziv bir üsuldur. Bəzi hallarda allergiya üçün pəhriz və müalicə planı bu nəticələrə əsasən hazırlanır. Antihistamin dərmanlar və digər müdaxilə üsulları da bu diaqnostikanın nəticəsinə görə təyin edilir. Yaz allergiyası uşaqlarda bu analizlə daha tez və etibarlı müəyyən edilə bilər. IgE testləri allergik xəstəliklərin nəzarətdə saxlanması üçün vacib informasiya verir. Bu testlərə əsaslanan fərdi yanaşma daha effektiv nəticə verir.
3. Prik-test və dəri testlərinin rolu
Yaz allergiyası üçün ən dəqiq diaqnostika üsullarından biri də prik-test və ya allergik dəri testidir. Bu üsulda, çox az miqdarda allergen maddələr dəriyə tətbiq olunur və reaksiyalar müşahidə edilir. Yazda allergiya ilə əlaqəli olan polen, toz, ev heyvanı tükləri və digər allergenlər test vasitəsilə yoxlanılır. Prik-test sayəsində allergiyaya qarşı təbii üsullar və ya dərman müalicəsi daha hədəfli şəkildə seçilə bilər.
Test nəticələri adətən 15–20 dəqiqə ərzində alınır. Dərinin qızarması, şişməsi və qaşınması testin müsbət nəticə verdiyini göstərir. Bu üsul həm böyüklər, həm də allergik uşaqlar üçün tədbirlər planlanmasında effektivdir. Prik-testin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, spesifik allergenlər birbaşa və lokal şəkildə yoxlanılır. Bu test müasir allerqoloji təcrübədə ən geniş istifadə edilən metodlardan biridir. Hər bir pasiyentə fərdi yanaşma imkanı yaradır.
Dəri testləri sayəsində allergik bronxit və digər ağır formaların qarşısı vaxtında alına bilər. Prik-test qeyri-invazivdir və xəstə üçün ağrısızdır. Nəticə olaraq, bu metodun nəticələri digər laborator testlərlə birlikdə qiymətləndirildikdə mövsümi allergiya diaqnozu daha dəqiq qoyula bilir.
Yaz allergiyasından qorunmaq üçün evdə görüləcək tədbirlər
Yaz allergiyası xroniki xarakter daşıdığı üçün onun tam müalicəsi mümkün deyil, lakin düzgün tədbirlər sayəsində simptomların qarşısını almaq mümkündür. Xüsusilə ev şəraitində həyata keçirilən qoruyucu addımlar allergenlə təmas səviyyəsini azaltmaqla xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəldə bilər. Yaz aylarında allergiya riskini azaldan bu tədbirlər həm allergik reaksiyaların qarşısını alır, həm də uzunmüddətli təsirləri minimuma endirir. Aşağıda evdə tətbiq edilə biləcək effektiv üsullar izah edilir.
- Evi allergenlərdən təmiz saxlamaq
- Çöldən evə gətirilən allergenlərə qarşı tədbirlər
- Havanın keyfiyyətinə nəzarət və filtrasiya sistemləri
- Qidalanma və həyat tərzi dəstəyi
1. Evi allergenlərdən təmiz saxlamaq
Yaz allergiyası zamanı evin təmizliyi allergen yükünü azaltmaq üçün vacib şərtdir. Toz gənələri, kif göbələkləri və polen qalıqları ev mühitində yığıla bilər və allergik rinit kimi simptomları artırar. HEPA filtrlə təchiz olunmuş tozsoranlar istifadə edilməli, xalçalar və yumşaq mebellər müntəzəm təmizlənməlidir. Yataq dəstləri, yastıqlar və çarpayı örtükləri 55 dərəcədən yüksək temperaturda yuyulmalı, xüsusilə də həftədə bir dəfə dəyişdirilməlidir.
Pambıq və sintetik materiallardan hazırlanmış örtüklər toz yığılmasının qarşısını alır. Yazda polenə həssaslıq olan şəxslər evdə bitki və çiçək saxlamaqdan çəkinməlidirlər. Kitab, dekorativ əşyalar və açıq rəflərdəki əşyalar toz yığdığı üçün minimal istifadə edilməlidir. Pəncərələr yalnız günortadan sonra, tozcuqların daha az olduğu vaxtlarda açılmalıdır. Havalandırma zamanı hava təmizləyiciləri və rütubət nəzarət cihazları istifadə edilməsi məsləhətdir. Evdə buxar generatorları və su ilə təmizləmə cihazları allergenləri məhdudlaşdırmağa kömək edir.
Kimyəvi təmizləyici vasitələr yerinə sirkə və karbonat əsaslı təbii vasitələr seçilməlidir. Allergik reaksiyalar zamanı başqasından yardım almaq da faydalı ola bilər. Təmizlik zamanı maska taxmaq və pəncərəni açmaq da mühüm addımdır.
2. Çöldən evə gətirilən allergenlərə qarşı tədbirlər
Yaz allergiyası olan şəxslər çöldə olduqları zaman paltarlara, saçlara və dəriyə polen və tozcuqlar yapışa bilər. Evə qayıtdıqda ilk növbədə duş qəbul edilməli və paltar dəyişdirilməlidir. Ayaqqabılar qapıdan kənarda saxlanmalı və ya qapalı şkafa yerləşdirilməlidir. Çöldə geyinilən geyimlər qapalı yerdə yuyulmalı və qurudulmalıdır.
Paltarların çöldə qurudulması polen hissəciklərinin evə daxil olmasına səbəb ola bilər. Evə gətirilən alış-veriş torbaları və çantalar da silinməlidir. Uşaqların çöldə oynadığı oyuncaqlar və əşyalar evə daxil edilmədən əvvəl təmizlənməlidir. Yaz allergiyasına qarşı tədbirlər çöldə olarkən taxılan maska və eynəklə də gücləndirilə bilər. Mümkünsə, səhər saatlarında çöldə uzun müddət qalmamaq məsləhətdir. Avtomobildə kondisioner işləyərkən pəncərələri bağlı saxlamaq da vacib tədbirlərdəndir.
Evə daxil olduqdan sonra burnun duzlu su ilə təmizlənməsi allergen yüklənməsinin qarşısını alar. Allergiyaya qarşı təbii üsullar arasında burun duzu spreyləri də geniş istifadə olunur. Uşaqlarda bu tədbirlər valideyn nəzarəti ilə daha da səmərəli ola bilər. Bu üsullar mövsümi allergiya simptomlarını ciddi şəkildə azalda bilər.
3. Havanın keyfiyyətinə nəzarət və filtrasiya sistemləri
Yaz allergiyası zamanı ev daxilində havanın keyfiyyəti mühüm rol oynayır. Toz, kif, tüstü və polen hissəcikləri havada asılı qalaraq tənəffüs sistemini qıcıqlandıra bilər. Buna görə hava filtrləri və nəmləndiricilər ev mühitində istifadə edilməlidir. Kondisionerlərin və havalandırma sistemlərinin filtrləri mütəmadi olaraq dəyişdirilməlidir. HEPA filtrləri havadakı mikroskopik allergenləri 90-95% azalda bilər.
Yaz aylarında allergiya ilə bağlı simptomların artmasının əsas səbəblərindən biri evdə quru və çirkli havadır. Yatılan otaqlarda rütubət səviyyəsi 40-50% arasında saxlanmalıdır. Temperatur isə 21–22°C-dən yüksək olmamalıdır. Otaqda buxar aparatı və hava dövranını təmin edən ventilyatorlar istifadə edilə bilər. Bəzi insanlar buxarla nəfəs almaq üsulundan da istifadə edir, lakin astmalı şəxslər üçün mentol buxarı tövsiyə edilmir.
Rütubətin az olduğu mühitdə burun tıxanıqlığı, göz qaşınması və quru öskürək kimi simptomlar daha da şiddətlənir. Havanın keyfiyyəti polen mövsümündə xüsusilə diqqətdə saxlanmalıdır. Hər otağın ayrı təmizləyicisi olması daha effektiv nəticə verə bilər. Havanın yaxşılaşdırılması allergiyanın nəzarətdə saxlanmasına töhfə verir.
4. Qidalanma və həyat tərzi dəstəyi
Yaz allergiyası ilə mübarizədə düzgün qidalanma və həyat tərzi dəstəyi də az önəm daşımır. İmmunitet sisteminin güclü olması orqanizmin allergenlərə qarşı daha effektiv reaksiya verməsinə kömək edir. Hər yeməkdə ən az bir təzə meyvə və tərəvəz olmalıdır. Xüsusilə C vitamini ilə zəngin portağal, limon və kivi antioksidant təsir göstərərək bədəni gücləndirir.
Yazda immuniteti gücləndirmək məqsədilə tərkibində sink və omega-3 olan qidalar qəbul olunmalıdır. Ancaq bəzi meyvə və tərəvəzlər, məsələn, üzüm, pomidor və alma bəzi insanlarda yaz allergiyası əlamətlərini artıra bilər. Buna görə fərdi müşahidə aparılmalı və ehtiyac olduqda həkimlə məsləhətləşilməlidir. Hər gün kifayət qədər su içmək burun selikli qişasını nəmli saxlayır. İsti bitki çayları (məsələn, nanə, zəncəfil, adaçayı) rahatladıcı təsir göstərə bilər.
Siqaret və spirtdən uzaq durmaq allergik reaksiyaların şiddətini azaltmağa kömək edir. Allergik bronxit və astma riski olan şəxslər üçün sağlam həyat tərzi daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Gündəlik fiziki aktivlik də immun sistemini dəstəkləyir. Stressin azaldılması və kifayət qədər yuxu da yazda sağlam qalmaq yolları arasında yer alır. İmmunitetin güclü saxlanması həm allergiyanın qarşısını alır, həm də simptomların şiddətini azaldır.
Yaz allergiyası üçün tibbi müalicə üsulları
Yaz allergiyası yalnız ətraf mühitə qarşı tədbirlərlə idarə olunmaya bilər. Simptomlar şiddətli olduqda, mütləq həkim nəzarətində tibbi müalicə tətbiq olunmalıdır. Müalicə planı xəstənin simptomlarının şiddətinə, allergenə qarşı reaksiyasına və yaşına görə fərqli şəkildə hazırlanır. Aşağıda yaz allergiyasının müalicəsində istifadə edilən əsas tibbi üsullar və preparatlar izah olunmuşdur.
- Antihistamin preparatların istifadəsi
- Burun spreyləri və yerli müalicə vasitələri
- Allergiya peyvəndi (immunoterapiya)
- Digər dəstəkləyici tibbi vasitələr
1. Antihistamin preparatların istifadəsi
Yaz allergiyası zamanı ən çox istifadə edilən dərman qrupuna antihistaminiklər daxildir. Bu dərmanlar bədəndə allergenlə təmas zamanı ifraz olunan histamin maddəsinin təsirini bloklayır. Nəticədə göz qaşınması, burun axıntısı, asqırma və qızartı kimi simptomlar azalır. Antihistaminiklər həm ağız yolu ilə (həb, sirop), həm də yerli şəkildə (burun spreyləri, göz damcıları) tətbiq edilə bilər.
Müasir antihistaminlər əvvəlki nəsil dərmanlara nisbətən daha az yuxu gətirir və gündəlik həyat keyfiyyətini pozmur. Bu dərmanlar həkim tövsiyəsi ilə istifadə olunmalı və uzunmüddətli istifadəsi zamanı nəzarət altında saxlanmalıdır. Antihistaminlər uşaqlar üçün uyğun dozada sirop formasında təyin edilir.
Əlavə olaraq, bəzi preparatlar eyni zamanda burun tıxanıqlığını aradan qaldıran təsirə də malikdir. Qeyd edilməlidir ki, bu dərmanlar allergik xəstəliklərin əsas səbəbini aradan qaldırmır, ancaq simptomları effektiv şəkildə azaldır. Onlar yaz allergiyası əlamətləri ilə mübarizədə ilkin mərhələdə istifadə olunur.
2. Burun spreyləri və yerli müalicə vasitələri
Yaz allergiyası üçün hədəf bölgəyə yönəlik müalicə üsulları arasında burun spreyləri önəmlidir. Bu dərmanlar burun selikli qişasında allergik reaksiyaların qarşısını almaq və mövcud şikayətləri azaltmaq üçün istifadə olunur. Kortikosteroid tərkibli burun spreyləri iltihabı azaldaraq burun tıxanıqlığını, axıntısını və qaşınmasını effektiv şəkildə aradan qaldırır.
Spreylər gündəlik olaraq, həkimin təyin etdiyi dozada istifadə edilməlidir. Müalicəyə başlanmazdan əvvəl burun duzlu su və ya fizioloji məhlul ilə təmizlənməlidir. Dərman daha təmiz və rütubətli burun mukozasında effektiv təsir göstərir. Bu üsul həm yazda burun tıxanıqlığı, həm də yazda nəfəs darlığı yaşayan xəstələr üçün rahatladıcı təsir yaradır. Bəzi burun spreyləri antihistaminik təsirlə yanaşı, dekonqestant komponentlər də daşıyır.
Uşaqlarda spreylərin istifadəsi üçün pediatr nəzarəti mütləqdir. Müntəzəm və düzgün istifadə olunmadıqda yan təsirlər yarana bilər. Buna görə də bu tip dərmanlar yalnız həkim məsləhəti ilə təyin olunmalıdır. Yerli müalicə üsulları allergenlərlə təmas zonasını hədəf alaraq sistemik təsir olmadan simptomların azalmasına şərait yaradır.
3. Allergiya peyvəndi (immunoterapiya)
Yaz allergiyası uzunmüddətli və təkrarlanan forma aldıqda, allergenə spesifik immunoterapiya (ASİT), yəni allergiya peyvəndi tövsiyə olunur. Bu müalicə üsulu xəstənin orqanizmini konkret allergenə qarşı mərhələli şəkildə öyrədərək tolerantlıq yaradır. Immunoterapiya subkutan inyeksiya və ya dilaltı damcı formasında tətbiq oluna bilər.
Müalicə prosesi adətən 3–5 il davam edir və yalnız allerqoloq nəzarəti altında aparılmalıdır. Bu üsul mövsümi allergiya zamanı istifadə olunan simptomatik dərmanlara olan ehtiyacı azalda və uzunmüddətli rahatlıq təmin edə bilər. Yazda polenə həssaslıq yüksək olan pasiyentlər üçün bu yanaşma daha uyğundur. Ən ideal nəticə üçün immunoterapiyaya tozlanma mövsümündən 1–2 ay əvvəl başlamaq tövsiyə olunur. Bu peyvəndlər xəstənin immun sistemində dəyişiklik yaradır və xəstəliyin gedişatını kökündən dəyişə bilir.
Xüsusilə allergik bronxit və astma riski olan pasiyentlərdə profilaktik təsiri yüksəkdir. Bu müalicə üsulu yaz allergiyası uşaqlarda da uğurla tətbiq edilə bilər, lakin uyğun yaş aralığı və dozaj vacibdir. Immunoterapiya qısa müddətdə təsir göstərməsə də, uzunmüddətli və davamlı müsbət nəticələr verir.
4. Digər dəstəkləyici tibbi vasitələr
Yaz allergiyası üçün əlavə olaraq bir sıra dəstəkləyici tibbi vasitələrdən də istifadə olunur. Məsələn, süni göz damcıları göz qaşınması və qızartı hallarında rahatlıq təmin edir. Həssas dəriyə sahib şəxslərdə hidrokortizon kremləri ilə səpkilər və qaşıntı simptomları azaldıla bilər. Bioelektron sinus cihazları burun ətrafı nahiyəyə tətbiq edilərək ödemi və tıxanıqlığı azaldır.
Soyuq kompres dəridəki qaşınmanı və iltihabı azaltmaq üçün sadə və effektiv üsuldur. Xəstələrin bir hissəsi də bitki tərkibli damlalar və homeopatik preparatlardan istifadə etsə də, onların təsiri hələ də tibbi cəhətdən tam sübut olunmayıb. Yaz allergiyasına qarşı dərman seçimi individual yanaşma tələb edir və hər xəstə üçün eyni nəticə verməyə bilər. Bəzi hallarda qida əlavələri, xüsusilə C vitamini, sink və omega-3 qəbul olunması da dəstəkləyici rol oynaya bilər.
Tibb mütəxəssisləri allergik reaksiyaların şiddətinə görə kombinə edilmiş müalicə üsullarını da tətbiq edə bilirlər. Yazda sağlam qalmaq üçün bu vasitələrin düzgün istifadəsi və həkim nəzarəti altında tətbiqi mühümdür. Şiddətli reaksiyalar və anafilaksi hallarında isə dərhal təcili tibbi yardım göstərilməlidir.
Uşaqlarda yaz allergiyası necə müşahidə olunur?
Yaz allergiyası uşaqlarda həm bədən, həm də davranış səviyyəsində özünü müxtəlif formalarda büruzə verə bilər. Bu tip allergiyalar çox zaman mövsümi allergiya formasında ortaya çıxır və uşağın həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilir. Erkən yaşda diaqnostika bəzən çətin olur, çünki simptomlar tez-tez infeksion xəstəliklərlə qarışdırılır. Valideynlər adətən uşağın tez-tez xəstələndiyini, burun axması, asqırma və nəfəs darlığı kimi şikayətlərin antibiotiklərlə belə keçmədiyini müşahidə edirlər. Bu zaman uşaqlarda yaz allergiyası ehtimalı nəzərə alınmalıdır.
Uşaqlarda yaz aylarında daha çox müşahidə olunan simptomlar arasında burun tıxanıqlığı, burunda qaşınma, gözlərdə sulanma, göz və boğaz qaşınması, dəri səpkiləri, quru öskürək, yorğunluq, əsəbilik və gözaltı qaralma kimi hallar yer alır. Bu simptomlar infeksiyadan fərqli olaraq hər il eyni dövrdə təkrarlanır və çox vaxt 3 yaşdan yuxarı uşaqlarda başlayır. Belə hallar polen allergiyası ilə əlaqələndirilir və əsasən yazın ortasından yay aylarının əvvəlinə qədər davam edir. Tez-tez baş verən boğaz ağrısı, dad və qoxu hissinin azalması, təngnəfəslik və asqırma tutmaları da bu allergiyanın əlamətləri arasında sayılır.
Diaqnostika üçün mütləq allerqoloq və ya pediatrla məsləhətləşmək tövsiyə olunur. Uşaqlarda bu cür halların erkən aşkar edilməsi həm müalicə, həm də qorunma baxımından olduqca vacibdir. Valideynlər uşağın davranışını, gündəlik əhvalını və fiziki simptomlarını diqqətlə müşahidə etməli və dövri şəkildə təkrarlandığını gördükdə həkimə müraciət etməlidirlər. Yazda allergiyadan qorunmaq üçün vaxtında tədbir görülməsi uşağın sağlam inkişafı baxımından önəmli rol oynayır.
Yaz allergiyası ilə bağlı tez-tez verilən suallar
Yaz allergiyası nə vaxt başlayır və nə qədər davam edir?
Yaz allergiyası adətən mart ayından etibarən başlayır və polen mövsümünün sonuna, yəni iyun ayına qədər davam edə bilər. Bu müddət ərzində yazda polen səviyyəsi yüksək olduğundan simptomlar daha kəskin olur.
Yaz allergiyası ilə soyuqdəymə arasında necə fərq qoymaq olar?
Yaz allergiyası ilə soyuqdəymə arasındakı əsas fərq simptomların dövri və uzunmüddətli olmasıdır. Burun axıntısı yazda hər il eyni dövrdə təkrarlanırsa və qızdırmasızdırsa, bu, allergiyaya işarə ola bilər.
Yaz allergiyası irsidir, yoxsa sonradan yaranır?
Yaz allergiyası həm genetik meyil nəticəsində, həm də ətraf mühit faktorlarına qarşı həssaslığın inkişafı ilə yarana bilər. Xüsusilə allergik fəsillər dövründə irsiyyətin rolu daha qabarıq görünür.
Uşaqlarda yaz allergiyasının əlamətləri böyüklərdən fərqlidirmi?
Yaz allergiyası uşaqlarda da müşahidə olunsa da, simptomlar bəzən daha qeyri-spesifik və davranış dəyişiklikləri ilə müşayiət oluna bilər. Xüsusilə yaz aylarında dəri qaşınması və tez-tez əsəbilik uşaqlarda diqqətçəkən əlamətlərdəndir.
Yaz allergiyasının qarşısını almaq üçün nə vaxtdan tədbir görmək lazımdır?
Yaz allergiyası başlamadan 2–4 həftə əvvəl profilaktik tədbirlərə başlamaq tövsiyə olunur. Beləliklə, allergiyaya qarşı peyvənd və dərmanlar effektli şəkildə təsir göstərə bilir.
Yaz allergiyası astmaya çevrilə bilərmi?
Yaz allergiyası vaxtında müalicə edilməzsə, tənəffüs yollarına təsir edərək astmaya səbəb ola bilər. Allergiya və astma əlaqəsi tibbi cəhətdən sübut olunmuş və klinik təcrübələrdə tez-tez rastlanan haldır.
Yaz allergiyası olanlar üçün maska taxmaq faydalıdırmı?
Yaz allergiyası olan şəxslər üçün açıq havada maska taxmaq tozcuqlarla təmasın qarşısını almağa kömək edir. Bu üsul yazda burun qaşınması kimi simptomların şiddətini azaltmaqda təsirlidir.
Hər il yaz allergiyası şiddətlənə bilərmi?
Yaz allergiyası bəzən hər il daha erkən başlayır və simptomlar daha uzunmüddətli olur. Bunun səbəbi dəyişən iqlimdir.
Yaz allergiyası üçün allergiya testləri nə zaman edilməlidir?
Yaz allergiyası diaqnozu üçün testlər ən yaxşısı simptomlar olmayan dövrdə – yəni qış sonu və ya erkən yazda aparılmalıdır.
Yaz allergiyası olanlar üçün hansı dərmanlar daha uyğundur?
Yaz allergiyası zamanı istifadə olunan dərmanlar simptomların şiddətinə görə seçilir və adətən antihistaminiklər, burun spreyləri və dəstəkləyici vasitələrdən ibarət olur. Bəzən göz qaşınması yaz allergiyası simptomunu aradan qaldırmaq üçün süni göz damcıları da tövsiyə olunur.
Bitki çayları yaz allergiyasına qarşı təsirli ola bilərmi?
Yaz allergiyası zamanı bəzi bitki çayları – məsələn, zəncəfil, nanə və adaçayı – simptomların yüngülləşdirilməsində təbii dəstək ola bilər. Onlar tənəffüsü rahatlaşdırır və burun axıntısı yazda hallarını azalda bilər.
Yaz allergiyası olanlar üçün düzgün qidalanma necə olmalıdır?
Yaz allergiyası ilə mübarizədə antioksidant və C vitamini ilə zəngin meyvə-tərəvəzlərdən istifadə etmək faydalıdır. Sağlam və balanslı pəhriz yazda immuniteti gücləndirmək baxımından mühüm rol oynayır.
Evdə polenə qarşı hansı tədbirlər daha effektivdir?
Yaz allergiyası olan şəxslər üçün evdə HEPA filtrli hava təmizləyicilərindən istifadə, pəncərələrin günortadan sonra açılması və paltarların çöldə qurudulmaması tövsiyə olunur. Bu tədbirlər allergik fəsillər zamanı riskləri azaltmağa kömək edir.
Yaz allergiyası üçün peyvənd mümkündürmü?
Yaz allergiyası üçün uzunmüddətli immunoterapiya şəklində tətbiq olunan allergiyaya qarşı peyvənd mövcuddur. Bu müalicə üsulu allergenə qarşı bədənin dözümlülüyünü artırır.
Yaz allergiyası ilə bağlı həkimə nə zaman müraciət edilməlidir?
Yaz allergiyası əlamətləri gündəlik həyatı pozursa və uzun müddət davam edirsə, dərhal mütəxəssisə müraciət edilməlidir. Xüsusilə yazda həkimə nə vaxt getmək lazımdır sualı simptomlar başlamamışdan öncə vacib olur.
Yaz aylarında allergiyaya qarşı düzgün qidalanma necə olmalıdır?
Yaz allergiyası zamanı qida rasionuna bol maye, antioksidant tərkibli meyvə və tərəvəzlər daxil edilməlidir. Həssas şəxslər üçün yaz aylarında dəri qaşınması yaradan qidalar ehtiyatla istehlak olunmalıdır.
